***
۲۱ اردیبهشت‌ماه سال گذشته، رییس مرکز ملی فرش کشور تأکید کرد: «نمی‌توانند خودسر بیمه قالیبافان را قطع کنند». فرحناز رافع در پاسخ به سؤالی درباره دلیل نبود بیمه برای بیش از یک میلیون قالیباف، تصریح کرد: «باید بودجه بیمه این افراد از سوی دولت تأمین شود؛ چراکه سهم بیمه‌شده را دولت پرداخت می‌کند.»
با این حال، مسأله اصلی در مورد بیمه قالیبافان، بودجه و اعتباری است که پرداخت آن بر ذمه دولت است و برای برقراری پوشش بیمه می‌بایست این اعتبار در لوایح بودجه سالانه در نظر گرفته شود. در سال‌های اخیر، مرکز ملی فرش ایران پی‌درپی از نمایندگان مجلس خواسته بودجه بیمه قالیبافان را در تبصره (۱۴) بودجه‌های سنواتی لحاظ کنند، اما این مسأله همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده و در هیچ سال بودجه کافی برای این منظور در لایحه بودجه سنواتی درنظر گرفته نشده است. به همین دلیل قالیبافان کشور همواره از معضلاتی مانند فقدان بیمه یا قطع ادواری بیمه تأمین‌اجتماعی انتقاد دارند.
بر اساس قانون مصوب سال ۸۸ استادکاران و کارگران قالی و فرش دستباف بدون کارفرما و با کارفرما، شاغل در کارگاه‌های خانگی تکباف قالی و فرش و یا تحت پوشش تعاونی‌های قالی و فرش و مجتمع‌های کوچک و بزرگ مربوطه و همچنین شاغلان صنایع دستی خانگی و غیر آن در گروه‌های مصوب شناسه‌دار (کددار) صنایع دستی ایران که به صورت تمام‌وقت در مشاغل یادشده اشتغال دارند، تحت پوشش بیمه تأمین‌اجتماعی قرار می‌گیرند که بیست درصد سهم دولت و هفت درصد سهم بیمه‌شده خواهد بود. در صورت وجود کارفرما، با پرداخت سه درصد سهم کارفرما بیمه یادشده شامل بیمه بیکاری نیز خواهد بود.
قالیبافان فاقد بیمه
آمارهای رسمی نشان می‌دهد تا امروز درصد کمی از بافندگان فرش کشور توانسته‌اند از بیمه قالیبافی تحت پوشش صندوق تأمین‌اجتماعی استفاده کنند. بر اساس آخرین آمارهای مرکز ملی فرش ایران در مهرماه سال جاری، حدود دو میلیون نفر در کشور به کار قالیبافی اشتغال دارند که از این تعداد نزدیک به ۲۳۰ هزار نفر بیمه تأمین‌اجتماعی شده‌اند. حدود ۵۰ هزار نفر هم بیمه روستایی و عشایری دارند که در مجموع حدود ۱۴ درصد قالیبافان کشور را تشکیل می‌دهد.
در واقع در حال حاضر ۸۶ درصد از قالیبافان کشور، فاقد هر نوع بیمه هستند و تنها راهی که برای پوشش حمایت‌های اجتماعی در پیش‌رو دارند، استفاده از بیمه اختیاری سازمان تأمین‌اجتماعی است که این گزینه نیز به دلیل هزینه ماهانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومانی آن، برای اکثریت قریب به اتفاق کارگران قالیباف‌خانه‌های کشور تقریباً صعب و ناممکن است و از این منظر خودبه‌خود منتفی است.
به گفته مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف، در حال حاضر حدود ۵۰۰ هزار بافنده در سراسر کشور در صف انتظار بیمه قرار دارند. به گفته عبدالله بهرامی، «ما در حال حاضر ۲۵۰ هزار نفر بیمه‌شده تأمین‌اجتماعی داریم و حداقل دو برابر این رقم؛ یعنی ۵۰۰ هزار نفر در صف انتظار بیمه تأمین‌اجتماعی قرار دارند که متأسفانه به دلیل عدم حمایت وعدم تأمین منابع برای پوشش قالیبافان قادر نیستند از مزایای بیمه تأمین‌اجتماعی برخوردار شوند.»
کمبود اعتبار کافی
یکی از مشکلات اصلی، فقدان اعتبار و نقدینگی برای بیمه کردن کارگران بافنده قالیباف در سراسر کشور است؛ راه‌حل این مشکل به گفته علیرضا حیدری کارشناس رفاه و تأمین‌اجتماعی، تأمین اعتبار کافی از سوی دولت برای تحت پوشش بیمه قرار دادن کارگران قالیباف است.
او اضافه کرد: «صندوق تأمین‌اجتماعی، یک صندوق بین‌النسلی و متعلق به کارگران بیمه‌شده اجباری و کارفرمایان است و منابع آن از محل حق‌بیمه پرداختی برای حدود ۱۴ میلیون کارگر شاغل تأمین و باید صرف انجام تعهدات مستمر در قبال کارگران شاغل و بازنشسته شود؛ بنابراین نمی‌توان از منابع ریالی این سازمان که متعلق به یک گروه خاص است برای حمایت بیمه‌ای از گروه‌های اجتماعی دیگر از جمله قالیبافان استفاده کرد.»
حیدری اضافه کرد: «بر اساس قانون، پرداخت ۲۰ درصد از حق‌بیمه قالیبافان برعهده دولت است و دولت باید اعتبار این پرداخت را جهت بیمه کردن بیش از یک میلیون کارگر قالیباف سراسر کشور تأمین اعتبار و در بودجه‌های سنواتی لحاظ کند.» به گفته این کارشناس رفاه و تأمین‌اجتماعی، یکی از اصول اساسی سیاست‌های کلی تأمین‌اجتماعی ابلاغی مقام معظم رهبری در فروردین‌ماه سال ۱۴۰۱، ایجاد یک نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه است که در این لایه‌بندی، لایه حمایتی تأمین‌اجتماعی از لایه بیمه‌ای تفکیک و تأمین اعتبار آن برعهده دولت خواهد بود.
او تأکید کرد: «در نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، کارگران قالیباف در لایه حمایتی قرار می‌گیرند و نباید منابع یک صندوق بیمه‌ای (مانند تأمین‌اجتماعی) صرف حمایت بیمه‌ای از آن‌ها شود. پرداخت اعتبار بیمه این گروه برعهده دولت است و بایستی از محل درآمدهای عمومی کشور فراهم شود.»
قطع بیمه و ملاحظات بازرسی
فقدان اعتبار کافی برای بیمه کارگران بافنده، موجب بروز یک مشکل بزرگ دیگر در سال‌های اخیر شده است: «قطع بیمه قالیبافان؛ به گفته فعالان این صنف، از ۴۵۰ هزار قالیباف دارای بیمه تأمین‌اجتماعی در سال ۱۳۹۲، بیمه ۲۵۰ هزار نفر به علل مختلف قطع شد و واریزی حق‌بیمه سنوات گذشته آن‌ها حدود ۱۰ سال است که بلاتکلیف مانده است.» فرحناز رافع رییس مرکز ملی فرش در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «افزایش بیمه قالیبافان در رکودی ۱۰ ساله فرو رفته و به دلیل مشخص نبودن ردیف بودجه‌ای طرح‌های توسعه‌ای برای آن در نظر گرفته نشده است. امسال با هماهنگی و همکاری که با سازمان تأمین‌اجتماعی داشته‌ایم فقط توانستیم به ازای هر یک نفر که از بیمه تأمین‌اجتماعی خارج می‌شود، یک نفر قالیباف را وارد کنیم که بازهم کافی نبود.»
اما به نظر می‌رسد در ماه‌های گذشته تمهیداتی برای جلوگیری از قطع بیمه قالیبافانی که به دلیل عدم استطاعت مالی نتوانسته‌اند برای سه ماه متوالی هفت درصد حق‌بیمه سهم کارگر را به حساب تأمین‌اجتماعی واریز کنند، در نظر گرفته شده است. ۱۲ آذرماه سال ۱۴۰۱، حسن میرزایی معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران گفت که حذف بیمه قالیبافان باید با تأییدیه کمیته سه محوری سازمان صنعت، معدن و تجارت، اتحادیه و تأمین‌اجتماعی انجام شود.
او در خصوص مشکلات بیمه قالیبافان گفت: «بیمه قالیبافی دارای یارانه زیادی است و پرداخت آن از سوی دولت، سنگین است؛ اما تلاش‌هایی برای افزایش سهم بیمه‌شده و در نهایت مقرر شد برای حذف بیمه هر یک از قالیبافان تأییدیه کمیته سه محوری صنعت و معدن، اتحادیه‌ها و تأمین‌اجتماعی تهیه شود.»
این در حالی است که در ۹ بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱، نماینده تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس از توافقات جدید برای «قطع نشدن بیمه قالیبافان شناسنامه‌دار در کشور» خبر داد. محمدحسین فرهنگی گفت: «طبق آخرین مذاکرات صورت گرفته با مسئولان بیمه، مدت دیرکرد و عدم پرداخت حق‌بیمه تنها در سوابق قالیبافان و فعالان صنایع دستی شناسنامه‌دار محسوب نخواهد شد، اما بیمه آن‌ها قطع نمی‌شود و در این مدت از دریافت خدمات درمانی محروم می‌شوند؛ با این حال پس از شروع مجدد پرداخت، بیمه آن‌ها دوباره برقرار خواهد شد». به گفته این نماینده مجلس، «طبق ضابطه‌ای در قانون بیمه قالیبافان قرار بود به ازای هر دو نفر که به دلایل قانونی بیمه آن‌ها قطع می‌شود، یک بیمه‌شده جدید جایگزین آن‌ها شود که این عدد نیز به یک نفر بیمه‌شده جدید به ازای هر یک نفر قطع بیمه‌شده تغییر کرد.»
با این حال، به نظر می‌رسد هنوز بیمه قالیبافان در ابتدای راه است و بافندگان در برخی استان‌ها از قطعی بیمه به دلیل عدم واریز به موقع حق‌بیمه یا بازرسی‌های ادواری انتقاد دارند. عباس اورنگ کارشناس رفاه و تأمین‌اجتماعی در این رابطه با تأکید بر لزوم شناسایی مختصات شغل قالیبافی در روندهای اداری بازرسی و نظارت گفت: «مسلم است بیمه‌های حمایتی سازمان تأمین‌اجتماعی در مواردی مورد سوءاستفاده برخی قرار می‌گیرند. مواردی بود که فرد راننده یا قالیباف نبوده اما توانسته با کاغذبازی از بیمه حمایتی این گروه‌ها استفاده کند؛ بنابراین بازرسی دقیق، ادواری و منظم در بیمه گروه‌های خاص از جمله قالیبافان از اهمیت بسیار برخوردار است. بازرسان تأمین‌اجتماعی باید مطمئن شوند فردی که از بیمه قالیبافان استفاده می‌کند به راستی بافنده قالی است و در این حرفه فعالیت دارد.»
او اما تأکید کرد: «در عین حال باید مختصات این شغل و ویژگی‌های خاص آن در بازرسی مورد توجه قرار گیرد. برای مثال، قالیبافی در بیشتر موارد یک شغل خانگی محسوب می‌شود و ساعات کار مشخص ندارد؛ لذا بازرس نمی‌تواند انتظار داشته باشد در هر ساعتی از شبانه‌روز یا در ساعات عادی کار اداری وقتی به آدرس فرد قالیباف مراجعه می‌کند، حتماً او را در حال بافندگی بیابد. بسیاری از زنان خانه‌دار در میان برنامه‌های عادی زندگی و خانه‌داری در ساعات نامتعارف و در حریم داخلی خانه قالیبافی می‌کنند تا بتوانند منبع درآمدی برای خانواده دست‌وپا کنند.»
به گفته اورنگ، به جز ویژگی‌های ممتازه این شغل، جنبه هنری و صنایع دستی کار نیز باید در نظر گرفته شود؛ او اضافه کرد: «قالیبافی از صنایع دستی و تمدنی ایران است و جزو هنرهای تاریخی ما محسوب می‌شود. دولت می‌بایست با نگاه صیانت از هنرهای تاریخی با بافندگان قالی برخورد و برای حفظ این میراث تاریخی به هر شیوه ممکن از فعالان و کارگران این حوزه حمایت کند.»
حمایت تأمین‌اجتماعی از بیمه قالیبافان
به نظر می‌رسد همه چیز به نحوه تخصیص درآمدهای عمومی در دولت و اولویت دهی به قالیبافی به عنوان یک میراث تاریخی بازمی‌گردد و تنها راه‌حل معضلی به نام بیمه قالیبافان و بافندگان، تأمین اعتبار مکفی از سوی نهاد دولت است. این مسأله را وزیر کار در ماه‌های اخیر در حاشیه بازدید از میزهای تخصصی خبرگزاری صداوسیما تأیید کرد. صولت مرتضوی درپاسخ به اینکه چرا بیمه قالیبافان متوقف شده، گفت: «بیمه قالیبافان نیاز به بودجه دارد و نمایندگان مجلس باید به آن بودجه لازم را تخصیص دهند.»
او با اعلام اینکه در برخی سال‌ها منابع لازم برای بیمه قالیبافان اختصاص داده شد، افزود: «در برخی سال‌ها هم بودجه‌ای برای این موضوع در مجلس در نظر گرفته نشد و برای همین در سال‌های گذشته بیمه این افراد زحمتکش جامعه منظم ادامه پیدا نکرد.» وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خصوص افرادی هم که در سال‌های قبل حق‌بیمه خود را پرداخت کردند، اما اکنون بیمه آن‌ها قطع شده، گفت: «این موضوع را به عنوان یار دوازدهم قالیبافان پیگیری می‌کند، اما خبرنگاران رسانه ملی هم باید وکیل مدافع قالیبافان باشند تا این افراد زودتر به حق و حقوق خود برسند.»
در حال حاضر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با تمام توان تلاش می‌کند بیمه قالیبافان قطع نشود یا در صورت قطع بیمه افرادی که به این حرفه اشتغال ندارند، کارگران بافنده جدید به خیل بیمه‌شدگان افزوده شوند. در تابستان امسال، مهدی شکوری مدیر کل امور بیمه‌شدگان سازمان تأمین‌اجتماعی درباره حذف بیمه قالیبافان گفت: «برای اطمینان‌بخشی به بیمه‌شدگان با وجود محدودیت بودجه و امکان جذب بیمه‌شدگان جدید، به گونه‌ای برنامه ریزی کرده‌ایم افرادی که در این حرفه اشتغال ندارند از بیمه خارج و افراد مشغول به کار در این حرفه و بافنده‌ها را جایگزین کنیم.»
او توضیح داد: «اگر بیمه هزار نفر قطع شده، معادل آن می‌توانیم هزار نفر جدید را جذب کنیم، همان‌طور که سال گذشته با این روش بیش از ۶ هزار بافنده جذب شدند و امسال نیز این روش را ادامه می‌دهیم.»
شکی نیست معیشت حدود یک میلیون کارگر قالیباف و تأمین آینده هنر فرش ایرانی؛ بخصوص فرش دستباف، اهمیت بسیاری دارد. به گفته علیرضا حیدری، «بیمه قالیبافان یک ضرورت است، اما این ضرورت نباید به بهای صرف منابع ریالی متعلق به کارگران در صندوق تأمین‌اجتماعی برآورده شود. بایستی بودجه خاص برای این منظور در نظر گیرند تا فرش ایرانی به جایگاهی که باید در جهان دست یابد و کارگران بافنده از رنج ناامنی آینده نجات یابند.»
نظر شما