شاید پس از انقلاب صنعتی در عرصه اقتصادی، انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه در عرصه سیاسی، انقلاب ارتباطات اثرگذارترین رویداد تحولی دنیا باشد. البته بر خلاف دو انقلاب قبلی، این جریان تحولی اخیر مبدأ مشخصی ندارد و مبتنی بر رشد استفاده از تکنولوژی در قرن بیستم آغاز شده و اکنون بدون وقفه در عرصه‌های مختلف زندگی بشری پیش می‌رود. انقلاب ارتباطات به سرعت عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی ابعاد زندگی فردی را درنوردید. این انقلاب که با توسعه صنعت پخش امواج رادیویی شکل جدیدی به خود گرفت دوره‌های مختلفی را به خود دیده است؛ ظهور تلویزیون، پخش ماهواره‌ای، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی و امروزه هوش مصنوعی. در این عصر بدون شکل یکی از عرصه‌هایی که بیشترین تغییر را داشته، عرصه کسب‌وکار بوده است. این تغییرات در چند بعد صورت گرفته؛ یکی از این تحولات ابزاری و تغییر سبک در فضای کاری است، دیگری ظهور مشاغل جدید و به عنوان تحول اساسی دیگر می‌توان به تسهیل فرایند کارآفرینی و خوداشتغالی اشاره کرد.
تأثیرات فناوری بر عرصه کار
همان‌طور که پیش از این اشاره شد، تأثیر فناوری بر اقتصاد و به تبع آن بر نظام کار غیرقابل انکار است. امروزه تحلیل بازار و داده‌های مرتبط با آن و بازخورد کنش و واکنش مشتری-مخاطب به‌واسطه نرم‌افزارها و سامانه‌های هوشمند جهت ارزیابی درک نیاز مشتری، هدف‌گذاری و فهم سلایق آنان را تسهیل کرده و همچنین جریان ارتباطی منظم و البته راحت‌تری بین مابین شرکت-سازمان با مخاطب-مشتری فراهم آورده است.
علاوه‌براین حضور گسترده سامانه‌های ارتباطی در بخش دولتی و از بین رفتن نیاز به حضور فیزیکی مخاطب در یک سازمان اقدام دیگری جهت خدمت‌رسانی آنی به جامعه به شمار می‌رود و بسیاری از ثبت درخواست‌ها، استعلام‌ها و مراجعات افراد به‌صورت غیرحضوری و از طریق سامانه‌های اینترنتی و درگاه‌های سازمانی انجام می‌گیرد.
رایج‌شدن استفاده از اینترنت فرصت غنیمتی برای شکستن مدل‌های سنتی کسب‌وکار بود. راه‌اندازی صفحات مجازی برای فروش کالا، برگزاری دوره‌های آموزشی آنلاین غیررسمی، مشاوره، شکل‌گیری صفحات سرگرمی و درآمدزایی از طریق تبلیغات، طراحی دکوراسیون، مشاوره روان‌شناسی، تعبیر خواب و ارتباطات ماوراءطبیعه و معرفی فیلم و سریال و فروش آن‌ها راه‌های درآمدزایی رایج از طریق دسترسی آسان به خیل عظیمی از مشتریان پرسه‌زن بخصوص در شبکه‌های اجتماعی برای طیف وسیعی از افراد فراهم آورد.
مشاغل اینترنتی در ایران
همواره در خصوص آمار شاغلان اینترنتی در ایران بحث و حواشی بسیاری وجود داشته است. سایت اعتمادآنلاین در سوم مهر سال ۱۴۰۰ بر اساس یک گزارش از مرکز آمار ایران مدعی شد شغل ۱۱ میلیون ایرانی وابسته به شبکه‌های اجتماعی و ۸۳ درصد درآمد کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک از اینستاگرام است. طبق گزارش مرکز آمار ۶۵ درصد مردم ایران از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کردند که ۲۰ درصد کاربران گفته بودند از طریق این رسانه‌ها درآمد نیز کسب می‌کنند. سایت همشهری آنلاین در تاریخ سوم آبان سال ۱۴۰۲ گزارشی در این خصوص تهیه کرد. این سایت به نقل از علیرضا شاه میرزایی، معاون وزیر صمت گفته بود: «کسب‌وکار مجازی در کشور، دست‌کم ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان در سال فروش و صدها زیرشاخه دارد و کسب‌وکارهایی که در اینستاگرام بودند، کمتر از سه درصد این عدد بودند و فقط ۳۲۵ هزار نفر در اینستاگرام فعالیت دارند.» در ادامه این گزارش با امین کلاهدوزان، سرپرست مرکز توسعه تجارت الکترونیکی گفت‌وگویی صورت گرفته بود که گفته بود: «مطابق آمارهای سال ۱۴۰۰ جمع گردش مالی رسمی تجارت الکترونیک کشور ۱۲۳۰ هزار میلیارد تومان است.این آمار مربوط به شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی است که نزد وزارت صنعت، معدن و تجارت شناسنامه داشته، «اینماد» گرفته یا عضو اتحادیه هستند و بر این اساس مورد پایش قرار گرفته و از حمایت‌های موجود بهره‌مند می‌شوند.» کلاهدوزان بر اساس یک عدد تخمینی معتقد بود: «بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار نفر در اینستاگرام صفحه تجارت الکترونیک دارند که بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار شغل را شامل می‌شود.» چند روز بعد خبرگزاری فارس بر اساس گزارش مرکز ملی فضای مجازی، آمار مشاغل خرد در اینستاگرام را حدود ۴۱۵ هزار صفحه برآورده کرده بود. در این گزارش گفته شده: « طبق گزارش تفصیلی مرکز ملی فضای مجازی از آمار کسب‌وکارهای دیجیتال در سکوهای داخلی و خارجی، حجم بازار اینستاگرام در ایران در سال ۷۰ هزار میلیارد تومان است که حداکثر ۷.۳ درصد از اقتصاد دیجیتال کشور را تشکیل خواهد داد.»
بیمه و مشاغل اینترنتی
می‌توان بر اساس ساختار شغلی، مشاغل اینترنتی در ایران را به دو گروه رسمی و غیررسمی تقسیم کرد؛ گروه رسمی آن‌هایی هستند که اقدام به دریافت مجوز از نهادهای مربوطه کرده‌اند و غیررسمی‌ها بیشتر از طریق صفحات مجازی در تجارت الکترونیک سهم دارند. آنچه مشخص است برای بیمه این دو گروه (به‌غیر ازکارمندان اداری گروه رسمی) تنها راه‌حل بیمه خویش‌فرمایی است.
طی هفته‌های گذشته نمایندگان مجلس در نشست علنی بررسی مواد و بندهای لایحه برنامه هفتم توسعه ارجاعی را در دستور کار داشتند. در این جلسه بند «ج» ماده ۲۹ لایحه برنامه به رأی گذاشته شد و به تصویب رسید که مفاد آن در خصوص وضعیت بیمه رانندگان سکو (پلتفرم)های مجازی مبهم به نظر می‌رسد. بر اساس بند مذکور: «ارائه‌دهندگان خدمات حمل‌ونقل بار و مسافر که از طریق سکو (پلتفرم)های مجازی مشغول به فعالیت بوده و بیمه بازنشستگی ندارند، مجاز به بیمه کردن خود نزد سازمان تأمین‌اجتماعی هستند. آیین‌نامه اجرایی موضوع این بند به پیشنهاد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حداکثر ظرف سه ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.» مصوبه‌ای که پیش از تصویب نیز قابل‌اجرا بود و افراد مشغول در پلتفرم‌های فوق تحت عنوان بیمه خویش‌فرما می‌توانستند خود را بیمه تأمین‌اجتماعی کنند. هرچند اصل ۲۹ قانون اساسی برخورداری از تأمین‌اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، خدمات بهداشتی درمانی و مراقبت‌های پزشکی به‌صورت بیمه و غیره را حقی همگانی می‌داند، اما بسیاری از اقشار از جمله افراد شاغل در کسب‌وکارهای اینترنتی از پوشش بیمه‌ای محروم هستند. به نظر می‌رسد مصوبه بند «ج» ماده ۲۹ لایحه برنامه توسعه هفتم هرچند در به رسمیت شناختن حق بیمه رانندگان پلتفرمی اقدام ارزشمندی محسوب می‌شود، اما در عمل راه‌حل عینی‌ای برای این موضوع در نظر نگرفته و دیگر گروه‌های شغلی اینترنتی را نیز از قلم انداخته است.
نظر شما