یکی از اساسی‌ترین مؤلفه‌های «سیاست‌های کلی تأمین‌اجتماعی» پیاده‌سازی نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه است. در ابتدای این سند ابلاغی در ارتباط با اهداف حمایتی آن آمده است: «ایجاد رفاه عمومی، برطرف ساختن فقر و محرومیت، حمایت از اقشار و گروه‌های هدف خدمات اجتماعی از جمله بی‌سرپرستان، ازکارافتادگان، معلولان و سالمندان و آنچه از اهداف رفاه و تأمین‌اجتماعی که در اصول (۳.۲۱، ۲۸.۲۹، ۳۱ و ۴۳) قانون اساسی آمده است، اقتضاء می‌کند نظامی کارآمد، توانمندساز، عدالت‌بنیان، کرامت‌بخش و جامع برای تأمین‌اجتماعی همگان که برگرفته از الگوهای اسلامی- ایرانی و مبتنی بر نظام اداری کارآمد، حذف تشکیلات غیرضرور و رفع تبعیض‌های ناروا و بهره‌گیری از مشارکت‌های مردمی باشد، طراحی و اجرا شود.» در ادامه، ترتیباتی برای رسیدن به این اهداف بالادستی و به طور مشخص حمایت از گروه‌های هدف خدمات اجتماعی از جمله بی‌سرپرستان، ازکارافتادگان، معلولان و سالمندان در نظر گرفته شده است. اولین ترتیبِ الزامی، «استقرار نظام تأمین‌اجتماعی به صورت جامع، یکپارچه، شفاف، کارآمد، فراگیر و چندلایه» است. ایجاد یک سازوکار تخصصی و فرابخشی به منظور حفظ انتظام و انسجام امور مربوط، لایه‌بندی و سطح‌بندی خدمات، ایجاد وحدت رویه، اعمال نظارت راهبردی در تکوین و فعالیت سازمان‌ها و صندوق‌ها و نهادهای فعال در قلمروی امدادی، حمایتی و بیمه‌ای و شکل‌دهی پایگاه اطلاعات، با رعایت ملاحظات امنیتی مربوط به نیروهای مسلح و دستگاه‌های امنیتی کشور» به عنوان زیرساخت‌های موردنیاز برای استقرار تأمین‌اجتماعی چند لایه مؤثر الزام شده است.
پیاده‌سازی نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه
ضرورت ایجاد یک نظام چندلایه تأمین‌اجتماعی بر کارشناسان و مسئولان امر پوشیده نیست. حمایت از طبقات در معرض خطر و خارج از شمول صندوق‌های بیمه‌ای کشور بر اساس قانون اساسی برعهده دولت است و تنها راهکار حمایت مستمر و مؤثر از این گروه‌ها، یک نظام تأمین‌اجتماعی سطح‌بندی شده است که علاوه بر لایه بیمه‌ای، دارای لایه‌های امدادی (برای حمایت از افرادی که نمی‌توانند پرداخت حق‌بیمه کامل را تقبل کنند) و حمایتی (برای پوشش تأمین‌اجتماعی افراد فاقد توانمندی مالی و در معرض آسیب) باشد. تأمین‌اجتماعی چندلایه، تنها نظام تأمین‌اجتماعی است که می‌تواند فراتر از صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگیِ شاغلان، شهروندان ناتوان و فاقد شغل را نیز تحت پوشش خدمات درمانی و مستمری قرار دهد. اولین‌بار در ۲۷ اردیبهشت‌ماه سال ۹۶، «سند نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه کشور» با تمرکز بر «توانمندسازی اقشار کم‌درآمد»، «مصون‌سازی صندوق‌های بازنشستگی از افزایش بار مالی» و «اولویت‌بندی خدمات بهداشتی و درمانی» پس از سه سال کار کارشناسی منتشر شد. این سند بر اساس ماده (۲۷) قانون برنامه پنجم توسعه به دولت مجوز برقراری و استقرار نظام تأمین‌اجتماعی چند لایه را با رعایت حداقل سه لایه شامل «مساعدت‌های اجتماعی»، «بیمه‌های پایه» و «بیمه‌های مکمل» می‌داد.
۱۱ مزیت مهم
در همان زمان انتشار سند، احمد میدری معاون رفاه وقت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اعلام کرد: «استقرار نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه ۱۱ مزیت به دنبال دارد. شش مورد از مهمترین مزایای مورد اشاره، «تخصصی کردن حوزه‌های امدادی، حمایتی و بیمه‌ای مبتنی بر تفکیک و تمایز امور تقسیم کار»، «سطح‌بندی و اولویت‌بندی خدمات و پوشش»، «تمرکز حمایت‌ها و کمک‌های مالی دولت»، «ممانعت از سرریز بار مالی مضاعف بر دوش دولت»، «استانداردسازی بیمه‌های تکمیلی»، «ساماندهی لایه بیمه‌ای در حداقل دو سطح بیمه‌های فراگیر» و بیمه‌های اجباری، عنوان شد. با این حال، این مهم تا ابلاغ سیاست‌های کلی تأمین‌اجتماعی در فروردین‌ماه سال ۱۴۰۱ بازهم به
تعویق افتاد.»امروز همچنان بعد از گذشت چند سال، هنوز در نیمه راه هستیم و لایه‌های مختلف نظام تأمین‌اجتماعی به مرحله اجرایی شدن و کارایی اجتماعی نرسیده است. علیرضا حیدری، کارشناس حوزه رفاه و تأمین‌اجتماعی در ارتباط با مزایای نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه و الزامات پیاده‌سازی آن گفت: «در طبقه‌بندی‌های نظام چند لایه تأمین‌اجتماعی، سه لایه بیمه‌ای، بیمه پایه و بیمه مکمل مطرح است. باید ابتدا در مورد این دو مؤلفه - بیمه پایه و بیمه مکمل- تعاریف مشخص شده و زیرساخت‌ها فراهم آید. باید کف و سقف بیمه‌ای شاغلان معلوم شده و تمایزگذاری‌ها و تقسیمات مشخص شود.»
او افزود: «در لایه‌های امدادی و حمایتی نیز باید میزان حمایت‌های دولت، اعتبار موردنیاز و جامعه مشمولان به دقت مشخص شود، اما مهمترین مزیت این نظام چندلایه، تحقق اصل (۲۹) قانون اساسی است که تأکید دارد همه شهروندان باید مشمول خدمات درمانی، بیمه‌ای، بازنشستگی و سایر حمایت‌های اجتماعی باشند. بدون استقرار لایه‌های غیربیمه‌ای؛ بخصوص لایه حمایتی، تحت پوشش قرار دادن اقشار آسیب‌پذیر ممکن نیست. برای مثال، امروز مستمری پرداختی به معلولان نامکفی است. اگر لایه حمایتی به دقت طرح‌ریزی و اعتباربخشی شود، به معلولان مستمری کافی و شایسته پرداخت خواهد شد.»
حیدری تأکید کرد: «استقرار تأمین‌اجتماعی چندلایه نیازمند صرف بودجه، هزینه و کار کارشناسی دقیق است. برای استقرار این نظام باید در بسیاری از واقعیات از جمله قراردادهای تأمین‌اجتماعی با ارائه‌دهندگان خدمت، بازنگری صورت گیرد.»
با وجود گذشت بیش از یک سال از ابلاغ سیاست‌های کلی تأمین‌اجتماعی، هنوز تا فراهم شدن نقشه راه و تأمین اعتبار مستمر برای تأمین‌اجتماعی چندلایه، فاصله داریم. به گفته حیدری، «در برنامه هفتم توسعه به الزامات تأمین‌اجتماعی چندلایه، آنچنان که باید توجه نشده و اگر می‌خواهیم در پیاده‌سازی سیاست‌های کلی تأمین‌اجتماعی موفق باشیم، باید به این مهم بیشتر توجه کنیم. سطح‌بندی تأمین‌اجتماعی بایستی به مرحله اجرا برسد و از برنامه به فعل درآید.»
نظر شما