ارائه خدمات سلامت (دارو - درمان) در سال‌های اخیر با اجرای برنامه «نسخه نویسی الکترونیک و تشکیل پرونده مزمن الکترونیک» برای بیمه‌شدگان با بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، فشارخون، اختلالات روان، بیماری‌های تنفسی (آسم (COPD) و کم‌کاری تیروئید، با تحول کیفی مواجه شده و مدیریت بیماری‌های مزمن، به‌ویژه برای مستمری‌بگیر سالمند فراهم شده است؛ به نحوی که می‌توان آن را به‌عنوان یک تجربه موفق و الگوی مناسب برای نظام ملی سلامت کشور معرفی کرد. اقدام ارزشمند فوق که لازم است آثار و نتایج بسیار مثبت آن از سوی مسئولان ارشد سازمان به‌ویژه مدیران حوزه درمان به افکار عمومی به‌طور مفصل و دقیق ارائه شود، نمونه طلا در مس است که باید کوشید تا ارزش‌های واقعی و عملیاتی این برنامه را جهت تجلیل و در عین‌ حال معرفی یک اقدام شایسته نرم‌افزاری بسیار مؤثر در بهبود عملکردهای نظام مراقبت‌های سلامت سازمان تأمین‌اجتماعی مورد بررسی قرار داد و نتایج ملموس و عملی آن را در بهبود سلامتی، کاهش هزینه‌های درمان و ارتقای کیفیت زندگی بیماران به افکار عمومی و مسئولان حوزه سلامت بازشناساند.

شاید ابتدای امر نظر طراحان برنامه «نسخه‌نویسی الکترونیک» بر مکانیزه کردن این فرآیند و حذف دفترچه‌های درمانی بوده و توجهی به منافع جنبی آن نشده؛ اما با تکمیل برنامه و ایجاد بخش تشکیل پرونده الکترونیک برای بیماران مزمن بیمه شده تأمین‌اجتماعی و تشویق مادی و معنوی پزشکان به تکمیل این پرونده در زمینه بیماری‌های مزمن گامی اساسی برای ایجاد پیوند بالینی بین پزشکان و بیماران مزمن برداشته شده که مهم‌ترین پیامد آن به‌نوعی تأسیس غیرمستقیم نظام پزشک خانواده و ارجاع در داخل مراکز درمانی ملکی تأمین‌اجتماعی، حداقل در سطح محلی (شهرستانی- استانی) بوده است.

در این فرایند، پزشک برای فردی که یک یا چند بیماری‌ شناخته شده مذکور را دارد، با تشکیل پرونده مزمن الکترونیک تمام سوابق درمانی و پاراکلینیک (دارو، آزمایش، رادیولوژی و...) و سایر درخواست‌های تشخیصی و درمانی او را در پرونده ثبت می‌کند و تمامی این سوابق به‌شکل توالی تاریخی در پرونده بیمار حفظ و نگهداری می‌شود. بیمار نیز از همان گام نخست، ضمن آشنایی با پزشک معالج خود از تشکیل پرونده مزمن پزشکی خویش و درج کلیه سوابق درمانی، تشخیصی و دارویی مطلع شده و در نتیجه نیازی به همراه داشتن کیسه داروها، برگه آزمایش‌ها و گرافی‌ها ندارد. به این ترتیب امکان ارتباط بالینی مؤثر بیماران به‌ویژه مستمری‌بگیران سالمند با پزشکان معالج فراهم می‌شود.

ماحصل اجرای برنامه فوق‌ تأسیس غیرمستقیم نظام ارجاع و پزشک خانواده در سطح مراکز ملکی درمانی (سرپایی) تأمین‌اجتماعی است که نشان‌ می‌دهد چگونه اجرای برنامه‌های الکترونیک سلامت، می‌تواند بستر بهبود نظام ارائه خدمات مراقبتی را متحول کند. زیرا پرونده مزمن امکان دسترسی پزشکان را به سوابق درمانی بیماران در تمامی مراکز ملکی سازمان تأمین‌اجتماعی فراهم کرده و می‌تواند به‌عنوان ابزاری مطمئن برای مدیریت بیماری‌های مزمن به‌کار رود و از وقوع بسیاری خطاها و اشتباه‌ها در فرایند تشخیص و درمان پیشگیری کند.

همچنین این فرایند برای بیمار هم بسیار مطلوب است و سبب شکل‌گیری روابط مؤثر پزشک - بیمار شده و این امکان را برای بیماران ایجاد می‌کند که داوطلبانه پزشکان معالج خود را انتخاب کنند و به این ترتیب، نظام غیررسمی پزشک خانواده شکل می‌گیرد.

از سوی دیگر تشکیل پرونده مزمن الکترونیک، امکان تأمین فرآیند مدیریت بیماری را برای پزشکان فراهم می‌کند؛ براین اساس، ارائه درمان‌های دارویی، غیردارویی، پیگیری بهبودی، ارزیابی عوارض و نتایج درمانی میسر شده و بیمارانی که در اثر بیماری‌های مزمن همچون دیابت نوع ۲، فشارخون بالا و بیماری‌های اسکلتی عضلانی، بالقوه مستعد پیدایش عوارض و ناتوانی (موربیدیتی) و مرگ‌های زودرس (مورتالیتی) هستند شناسایی شده و تحت تدابیر پیشگیری و درمان قرار می‌گیرند.

در نتیجه می‌توان گفت، استفاده از خدمات الکترونیک مانند نرم‌افزار تشکیل پرونده بیماری‌های مزمن، مدیریت موربیدیتی و مورتالیتی را به شکل موثر و قابل پی‌گیری ممکن می‌سازد و در نهایت «امید به زندگی» و «کیفیت زندگی» بیماران را به نحو چشمگیری افزایش می‌دهد.

همان‌طور که اشاره شد، شاخص‌های کنترل و مدیریت بیماری‌ها به طور کمّی و از طریق انجام اقدامات پاراکلینیک مانند آزمایش‌های تشخیص طبی دوره‌ای در سامانه پرونده الکترونیک در دسترس پزشکان قرار دارد و جالب اینکه در این فرآیند به دلیل ایجاد ارتباط مداوم و مستمر بین پزشک و بیمار، ظرفیت‌های آموزشی برای بیماران فراهم شده و منجر به افزایش پذیرش آن‌ها از اثربخشی نسخه‌های دارویی و غیردارویی تجویزی پزشک معالج می‌شود.

به‌طور حتم، ادامه روند خدمات الکترونیک در بستر حمایتی سازمان به منظور روزآمد سازی نرم‌افزار پرونده الکترونیک شکل می‌گیرد. همچنین تقویت و تشویق پزشکان برای تشکیل پرونده و جذب و تقویت همکاری بیماران نیز در تداوم این نوع خدمات موثر است.

در این فرآیند همچنین همکاری بخش‌های کلینیک و پاراکلینیک از پیش‌نیازهای اولیه شکل‌گیری پرونده الکترونیک است تا امکان ایجاد نظام ارجاع فعال نیز فراهم شود. برای مثال بیمار دیابتی نوع اول و دوم براساس ماهیت بالینی بیماری، علاوه بر برخورداری از خدمات پزشک اصلی خانواده، باید از ویزیت متخصصان قلب، نفرولوژی، چشم‌پزشک و ... برخوردار شود و نتایج ارزیابی‌ها به پزشک معالج اولیه انتقال و درج در پرونده شود. به این ترتیب امکان رصد سیر بالینی بیماران فراهم شده و امکان تصمیم‌گیری‌های پزشکی میسر می‌شود.

تشکیل پرونده الکترونیک، منافع ارزشمند دیگری هم دارد که از جمله آن می‌توان به کاهش خطاهای نسخه‌نویسی دستی اشاره کرد. اشتباه قرائت نسخه، هشدار تداخلاتی دارویی به پزشک و داروساز و مدیریت درخواست‌های دارویی و پاراکلینیک برای ممانعت از تجویزهای بدون ضابطه اشاره کرد.

همچنین کاهش هزینه‌های درمانی به دلیل عدم نیاز به تجویز مکرر خدمات دارویی و تشخیصی، جلوگیری از سوءاستفاده غیر از دفترچه‌های درمانی و کاهش عملی هزینه‌های اتلاف وقت در حوزه تجویز دارویی و پاراکلینیک از دیگر مزایای این طرح به شمار می‌رود. در نهایت اینکه اقدام در قالب خدمات الکترونیک، سبب استانداردسازی خدمات شده و امکان ارزیابی علمی عملکرد پزشکان و کادر درمان را براساس پروتکل‌های درمانی وزارت بهداشت، میسر می‌شود.

درحال حاضر خدمات الکترونیک حوزه درمان سازمان با عناوین نسخه‌نویسی الکترونیک و تشکیل پرونده بیماران مزمن، شناخته می‌شود و فرآیند نتایج آن کمتر با عناوین پزشک خانواده و نظام ارجاع، مطرح است؛ اما می‌توان گفت به نحو غیرمستقیم این نظام درمانی کارآمد به نوعی عملیاتی شده است و می‌توان با تدوین دستورالعمل‌های مدیریتی در سطح ستاد سازمان، نظام پزشک خانواده و ارجاع در سطح مراکی ملکی سازمان عملیاتی و نتایج آن به نظام ملی سلامت کشور ارائه شود.