در طول پیدایش تعاونی‌ها بعضی از اصول اساسی تعاونی‌ها توسعه و گسترش یافت. اول از همه عضویت در تعاونی‌ها برای همه آزاد است؛ به جز برای کسانی که مقررات مربوطه را نقض می‌کنند. دوم آنکه تعاونی‌ها نباید به احزاب سیاسی و گروه‌های خاص وابستگی داشته باشند. سومین قانون این است که اداره شرکت به طور دموکراتیک انجام شود. هر عضو یک رأی و سوددهی محدود در سرمایه باید با پرداخت سود سرمایه محدود باشد. یعنی تشویق پرداخت سود سرمایه به نسبت خرید اعضا انجام شود؛ زیرا یک شرکت تعاونی متشکل از افراد انسانی است، نه سرمایه. در نهایت اینکه به منظور هر گونه بسط و توسعه و استقلال اقتصادی داشتن سرمایه کافی الزامی است.
آغاز نهضت تعاونی
به طور کلی نهضت تعاونی در خلال نیمه دوم قرن نوزدهم هنگامی که مردم اروپا مرحله گذار از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی را طی می‌کردند، در انگلستان آغاز شد. اما جنبش کشاورزان در آلمان و دانمارک در تأسیس اولین شرکت تعاونی روستایی نقش بسزایی داشت. دیگر نهضت‌های کارگری در آمریکا، کانادا، استرالیا و سایر کشورهای توسعه‌یافته نقشی اساسی در گسترش و توسعه‌این تعاونی‌ها داشته‌اند. این نهضت‌ها بر اساس جنبش و ایده انجمن‌های کشاورزی و گروه‌های سرمایه‌گذاری شکل گرفتند. در سایر کشورها، نهضت‌های اجتماعی و روستایی نیز شکل گرفت که گسترده‌تر از جنبش‌های کشاورزی بودند و می‌توان نتیجه گرفت مهمترین قطب شرکت‌های تعاونی در کشورهای توسعه‌یافته در جریان نهضت‌های اجتماعی شکل گرفت.
در سال‌های پس از آن، اتحادیه بین‌المللی تعاون در سال ۱۸۹۵ به منظور ترویج تعاون در حوزه‌های مختلف اقتصادی در سطح جهان به وجود آمد. اعضای این اتحادیه را سازمان‌های ملی و بین‌المللی تعاون در تمامی بخش‌ها از جمله کشاورزی، بانکداری، انرژی، صنعت، بیمه، تعاونی‌های مسکن و گردشگری تشکیل می‌دهند. هدف اصلی این اتحادیه ارتقاء و تقویت تعاونی‌های مستقل و همچنین تسهیل روند توسعه اقتصادی و اجتماعی اعضا در سراسر دنیاست و بزرگترین نهاد بین‌المللی غیرانتفاعی در جهان است که بیش از یک میلیارد نفر از ۹۶ کشور جهان را دربر می‌گیرد.
سهم تعاون در اشتغال
در هر کشوری، ایجاد اشتغال جدید یکی از اهداف مهم برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی است. بخش تعاونی این امتیاز ویژه را داراست که به علت الگوی کاربری آن نیاز کمتری به امکانات در زمینه مکانیزاسیون و اتوماسیون دارد و در نتیجه ارجحیت نیروی کار انسانی بر سرمایه، برای تعداد متنابهی از افراد شغل مناسب ایجاد می‌کند. این نکته نیز درخور توجه است که هر شغل مستقیم ایجاد شده در بخش تعاونی، یکی یا چند شغل غیرمستقیم نیز در بخش‌های مکمل این فعالیت از قبیل صنایع غذایی، خدمات حاشیه‌ای، اعتباری و بانکی به وجود می‌آورد. ضمن آنکه سرمایه‌گذاری لازم برای ایجاد یک شغل در بخش تعاونی به مراتب کمتر از بخش‌های دیگر اقتصادی است.
با تأسیس شرکت‌ها یا اتحادیه‌های تعاونی، دو نوع اشتغال در جامعه ایجاد می‌شود: نوع اول اشتغال برای اعضای تعاونی‌هاست و نوع دوم برای افرادی است که بدون عضویت در شرکت به صورت کارکنان مزد و حقوق دریافت می‌کنند. با آغاز فعالیت یک شرکت تعاونی علاوه بر مشاغل مستقیم، فرصت‌های شغلی بسیاری نیز به صورت غیرمستقیم در جامعه ایجاد می‌شود. به عنوان نمونه، تأسیس یک شرکت تعاونی مسکن فرصت‌های شغلی بسیاری را برای کارگران ساختمانی و صنایع وابسته ایجاد می‌کند. همچنین شاغلان واحدهای تعاونی در ایجاد سود و ارزش افزوده و در منافع کلی واحد خود مشارکت دارند. در اشتغال تعاونی، اعضای شاغل در منافع کلی شرکت تعاونی مشارکت داشته و سهیم هستند و شاغلان عضو تعاونی‌ها در ساختمان و ماشین‌آلات و نیز در سود و زیان شرکت سهیم بوده و با انگیزه و نظارت مستمر در تولید کالاها و خدمات اشتغال دارند.
بانک تعاون کنیا
کنیا کشوری است که حدود ۸۰ درصد جمعیت آن در روستاها ساکن هستند و حدود ۷۰ درصد از نیروی کار در بخش کشاورزی اشتغال دارند. همچنین بخش کشاورزی عمده‌ترین تهیه‌کننده مواد خام برای توسعه کشت و صنعت و بزرگترین منبع درآمد ارزی کشور محسوب می‌شود. بر اساس مدارک موجود، نهضت تعاونی در اقتصاد کنیا حدود ۴۵ درصد از درآمد ناخالص ملی را تأمین کرده و نزدیک به ۵۰ درصد از کل جمعیت کشور به طور مستقیم و یا غیرمستقیم با تعاونی‌ها در ارتباط هستند. در مجموع نهضت تعاون سعی بر ادامه و ارائه خدمات بیشتری دارد تا بتواند اعضاء را از طریق ایجاد شبکه‌های بازاریابی، تهیه نهاده‌های کشاورزی، کالاهای مصرفی، پس‌انداز و اعتبار در اقتصاد بازار وارد کند. شرکت‌های تعاونی پس‌انداز و اعتبار به منظور تجهیز پس‌اندازهای اعضا تشکیل شده است. اعضا می‌توانند از سرمایه‌های پس‌انداز شده خود از طریق بانک تعاونی کنیا وام دریافت کنند.
تعاونی‌ها در کنیا به چهار دسته تقسیم می‌شوند: شرکت‌های تعاونی اولیه، تعاونی‌های ثانویه- ناحیه‌ای، تعاونی‌های نوع سوم- سطح ملی و سازمان‌هایی که در رأس تعاونی‌ها قرار دارند. شرکت‌های تعاونی اولیه غالباً در بخش‌های بازرگانی، کشاورزی، بازاریابی و مصرف فعالیت می‌کنند. اتحادیه‌های تعاونی به وسیله تعاونی‌های اولیه و بر اساس محصولاتی که تولید می‌کنند، تشکیل شده‌اند. یک اتحادیه ناحیه‌ای، اتحادیه‌ای است که تمام شرکت‌های تعاونی ناحیه را پوشش می‌دهد. تأمین خدمات مختلفی از قبیل حسابداری، حمل‌ونقل، خرید محصولات، توزیع نهاده‌های کشاورزی، لوازم‌التحریر، جمع‌آوری پس‌انداز و تسهیلات اعتباری، آموزش کارکنان و اعضا کمیته در اتحادیه ناحیه‌ای متمرکز می‌شود. تعاونی‌های سراسری به صورت نهادی است که از لحاظ سازمانی، تعاونی را در زمینه محصولات و یا خدمات خاصی پوشش می‌دهد. فدراسیون ملی تعاونی‌های کنیا سازمانی است در رأس همه تعاونی‌ها که سایر بخش‌های اقتصادی نیز به آن وابسته هستند. بنابراین شرکت‌های تعاونی اولیه در هر منطقه‌ای که اتحادیه تعاونی وجود ندارد، می‌توانند به فدراسیون ملی تعاونی‌های کنیا ملحق شوند و با سازمان‌های تعاونی کشور ارتباط داشته باشند.
اهداف بانک تعاونی کنیا، تجهیز منابع مالی نهضت تعاونی و سایر منابع در جهت تأمین منابع فنی و یا تأمین سایر خدمات بانکی، بخصوص برای تعاونی‌ها و به طور کلی برای سایر مردم است. بانک، اقدام به تأمین منابع می‌کند تا با تجهیز آن به بهترین وجه منابع را برای تعاونی‌های عضو و جهت سرمایه‌گذاری در توسعه کشاورزی بسیج کند و با همیاری سایر مؤسسات مالی به ارائه کامل و کارآمد خدمات بانکی به اعضا و عموم مردم بپردازد. برای تشویق تولیدات کشاورزی در نواحی محروم که تعاونی‌ها توسعه کمتری دارند، تأمین تسهیلات اعتباری، دارای اولویت است. فعالیت‌هایی نظیر آماده‌سازی زمین و خرید نهاده‌های کشاورزی برای تولید نیشکر، قهوه و بابونه با شرایط تجاری محدودی تأمین اعتبار می‌شود.
نهضت تعاونی در سوئد
نهضت تعاونی در سوئد شناخته شده و از موضع قوی و مستحکمی برخوردار است. به طوری که این نهضت از جمله عواملی بود که موجبات توسعه کشور سوئد را از یکی جامعه سنتی و کشاورزی به یک کشور مرفه و صنعتی فراهم ساخت. صنعت، کشاورزی، مصرف و خرده‌فروشی کالا، ساخت و مدیریت مسکن جزء بخش‌هایی است که تعاونی‌ها در اجرای آنها نقش عمده‌ای را ایفا کرده و برای تداوم آن تلاش بسیار کرده‌اند. تعاونی‌ها در دو قالب تعاونی‌های تولیدی و مصرف فعالیت دارند. در بخش تعاونی‌های تولیدکنندگان تعاونی‌های کشاورزان از موضع غالبی برخوردارند؛ به طوری که حدود ۷۵ درصد از محصولات کشاورزی از طریق این تعاونی‌ها تولید می‌شد. هدف از تشکیل اینگونه تعاونی‌ها، تقویت استقلال کشاورزان و تسهیل، تعدیل و تطبیق وضعیت آنان با دوران جدید اقتصادی و تغییر و تحول در فناوری بود. از اعضای شاخص سازمان تعاونی، کشاورزان مالکان زراعت خانوادگی بودند که هنوز هم اجزای اصلی این سازمان هستند.
تعاونی‌های کشاورزی به فروش تضمینی محصولات کشاورزی با قیمت‌های ثابت پرداخته و به توسعه تولید در بازاریابی توجه می‌کنند. اینگونه تعاونی‌ها به تنظیم سیستم بازار و تعادل اضافه تولید و کمبودها کمک کرده و به تأمین ذخایر غذایی اقدام می‌کند. اولین شرکت تعاونی مصرف سوئد اساساً در نتیجه ابتکاراتی در سطح محلی به وجود آمد. دلیل این امر آن بود که مردم در شهرهای کوچک و کارگران کشاورزی نیاز به غذا و لباس داشتند، با مشکل به دست آوردن این کالاها در نواحی روستایی مواجه شده و به مغازه‌داران خواربارفروشی بدهکار می‌شدند. تعاونی در ابتدا اغلب به وسیله گروه‌های انسان‌دوست ظهور پیدا کرد که درصدد کمک به حل مسائل اجتماعی که در آن زمان بودند.
در این دوره به علت فقدان ایدئولوژی ضدسرمایه‌داری، نظریه تعاونی ابتدا از ناحیه جنبش کارگری که در حال ظهور بود با اکراه و مخالفت‌هایی مواجه شد، اما به‌رغم فشارهای اصلاح‌طلبانه‌ای که جنبش کارگری با آن روبه‌رو شد و نیز این موضوع مهم که تعاونی‌های مصرف و شاخه‌های اتحادیه‌های سیاسی و تجاری نهضت کارگری از نظر ایدئولوژی دارای وجوه مشترکی با هم بودند، نهضت تعاونی مصرف در سوئد استقلال رسمی خود از احزاب سیاسی حفظ کرد.
برای تهیه تصویری کلی از مجموع گستره نهضت تعاونی در سوئد امروز باید یادآور شد که پنج درصد کل اشتغال، ۷.۵ درصد از اشتغال صنعتی و پنج درصد تولید صنعتی در اختیار تعاونی‌ها است. تخمین زده می‌شود از هر سه خانواده سوئدی دو خانواده با نهضت تعاونی در ارتباط است. همچنین در سال ۱۹۹۰ نیم میلیون واحد مسکونی تعاونی در سوئد وجود داشته و شرکت‌های تعاونی مصرف در حدود ۲۰ درصد از فروش کالاهای روزمره را به خود اختصاص داده‌اند.
نظر شما