به گزارش آتیه‌آنلاین، مفهوم دروغ وسعت معنایی و کاربردی حیرت‌انگیزی دارد با وجود ظاهر غیراخلاقی آن، دارای کارکردهای بی‌شماری است به‌طوری‌که یکی از حلقه‌های ناگسستنی زنجیره زندگی ما را تشکیل می‌دهد. بانگاهی به روابط اجتماعی مردم در ایران متوجه می‌شویم که‌ هرچند این پدیده را ناپسند می‌دانیم اما به دلایل تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و… بسیار در متن و گفتمان‌های مردم ایران رواج دارد. ما بر آن هستیم که در سلسله گفت‌وگوهایی با ریشه‌یابی و بررسی علل و عوامل این مساله، رهنمودهایی در راستای حل این مساله ارایه کنیم. در گفت وگوی اول با مهدی لشگری دکترای روانشناسی، از منظر روانی به مساله دروغ و دروغگویی پرداختیم و در گفت‌وگوی پیش روی این مساله را از زاویه جامعه شناختی مورد بررسی قرار می دهیم.

ریشه تاریخی دروغگویی

کامل دلپسند در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین در بیان عوامل اجتماعی موثر در تولید دروغ و پرورش دروغگویی تاکید کرد: من فکر می‌کنم در وهله اول خاستگاه دروغگویی در بین ایرانیان به جامعه‌پذیری فرهنگی در این سرزمین که مبتنی بر منفعت فردی است برمی گردد.

دلپسند تاکیدکرد: اساسا مستند به تحقیقات اجتماعی در دوراهی فردی و اجتماعی، کنشگران ایرانی اولویت را به فرد و منافع فردی می‌دهند و در این راستا اگر یکی از راه‌های ذهنی مشروع شده، توسل به دروغ برای رسیدن به اهداف فردی است.

این جامعه‌شناسان با اشاره به اینکه «اساسا در ایران کارگزاران اجتماعی‌شدن دروغ و فرهنگ دروغگویی در راستای منافع فردی است»، افزود: ساختارسیاسی، کنشگر را به سوی دروغ‌های مصلحتی سوق می دهدو انتخاب مصلحتی دروغ عمدتا مشروع‌کننده یادگیری اجتماعی دروغ در نهاد خانواده، همسالان، دوستان و اجتماع است.

این پژوهشگر جامعه‌شناسی توسعه تصریح کرد: از آنجا که تجربه زیسته در ایران نشان می‌دهد که عمدتا افراد در رده‌های مختلف برای دستیابی به اهداف متوسل به دروغ می شوند.

بی اعتمادی فردی- نهادی

وی در پاسخ پیامدهای دروغ در سطح فردی و اجتماعی گفت: می‌گویند جامعه‌شناسی علم پیامدهای ناخواسته است. بزرگترین پیامد ناخواسته دروغ به عنوان مفهومی اجتماعی و رفتار فرهنگی شایع، رشد بی‌اعتمادی فردی - نهادی است.

دلپسند تصریح کرد: نه تنها در بعد فردی، خانوادگی و اجتماعی بلکه حتی بی‌اعتمادی سازمانی نیز ریشه در رفتار نهادینه شده دروغ در بطن زندگی اجتماعی کنشگران ایرانی است.

این دکترای جامعه‌شناسی باتاکید بر اینکه «دروغ بخشی از فرایند سیستماتیک جامعه پذیری شده است»، در خصوص راه‌های شناسایی افراد دروغگو اضافه کرد: مساله دیگر در این زمینه چیپ‌سازی فرایند دروغ است؛ انگار شرایط به سمتی در حرکت است که همه دروغگویی را به عنوان بخشی از رفتار فرهنگی پذیرفته‌اند. این مهارت، تجربه و قدرت شماست که دروغ را از غیردروغ تشخیص بدهید.

بی‌هزینه بودن دروغگویی

وی با تصریح بر اینکه «دروغ کم‌هزینه‌ترین رفتار برای مواجه با قدرت، ترس، اقتدار و عبور از واقعیت‌های جامعه ایرانی است»، در بیان راهکار کاهش دروغ عنوان کرد: متاسفانه امروز در مقابل کسی، فرد یا نهادی که دروغ می‌گوید تنها به واژه «خالی‌بسته» کفایت می‌شود چرا که انگار خالی‌بندی مساله‌ای همه‌گیر و طبیعی است.

دلپسند بااشاره به بی‌هزینه‌بودن دروغ در ایران تصریح کرد کرد: متاسفانه در کشور دروغگویی برای هیچ فرد و سازمانی هیچ‌گونه هزینه سیستماتیک، عرفی و قانونی ندارد. تا زمانی که دروغ‌گفتن بدون هزینه‌اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در سطح کلان باشد، همچنان دروغگویی و عدم نگرانی از هزینه اجتماعی و تبعات آن، بخشی از رفتار فرهنگی ایرانیان به جهت فایده‌مندی باقی خواهدماند.

گفت و گو : مهین داوری