فاطمه پاسبان کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با آتیه آنلاین با اشاره به آمارهای مرکز آمار ایران بیان کرد: بر اساس اعلام این مرکز، رشد بخش کشاورزی در سال ۹۹، ۳.۵ درصد بوده که این رقم در سال ۱۴۰۰ به منفی ۳.۷ رسیده است. به این ترتیب نرخ رشد ما منفی شده است و این مسئله تاثیر خیلی بدی بر بخش کشاورزی داشته است.

وی افزود: این تاثیر منفی هم در کاهش محصول و هم از دست رفتن شغل اثر دارد. وقتی که ما نتوانیم فعالیت‌های بخش کشاورزی ار توسعه دهیم، شغل هم در این بخش کم می‌شود.

پاسبان گفت: بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۰ سهم اشتغال در بخش کشاورزی در سال ۹۹، ۱۷.۴ درصد بود که این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۱۶.۳ درصد رسیده است. این یعنی سهم بخش کشاورزی از اشتغال کل کشور هم کم شده است.

وی ادامه داد: دلیل کاهش سهم ما از اشتغال کل کشور این است که تولید انجام نشده است و یا تعطیل شده است. بخش عمده فعالیت کشاورزی وابسته به آب و خاک است. در ایران چندین سال متوالی خشکسالی داریم. تغییر اقلیم اتفاقات ناگواری را برای کشور رقم زده است.

این کارشناس کشاورزی افزود: یا تگرگ آمده است یا سرمازدگی و گرمازدگی رخ داده است. گاهی بارش‌های ناگهانی داریم که ناشی از بحث تغییر اقلیم است. همه این پدیده‌ها به بخش زراعت و باغداری خسارت وارد می‌کند.

وی اضافه کرد: در برخی جاها به قدری خشکسالی وجود دارد که زمین زیر کشت نمی‌رود زیرا آبی نیست که محصولی تولید شود. مخصوصا در جاهایی که دیم هست، کشت متوقف شده است و این پدیده خیلی شدت پیدا کرده است.

پاسبان خشکسالی و کم بارشی را تهدیدی جدی برای کشت دیم معرفی کرده و آن را عاملی می‌داند که سبب می‌شود ارزش افزوده در بخش کشاورزی کم شود و رشد این بخش منفی شود.

وی اضافه کرد: بخش کشاورزی همواره با تهدیدهای اقلیمی و مواردی از این دست روبرو بوده است اما اکنون تبعات آن شدت یافته است. زیرا ما مدیریت تغییر اقلیم در کشور نداریم. نمی‌دانیم که چگونه باید پایش کنیم، پیشگیری کنیم و اگر اتفاقی افتاد، درمانش به چه شکلی است. متاسفانه این سیستم را در کشور نداریم.

استقرار سیستم مدیریت تغییر اقلیم ضروری است

این کارشناس کشاورزی بیان کرد: چندین سال قبل را اگر بررسی کنید، خواهید دید که برخی تغییر اقلیم را یاوه‌گویی می‌دانستند و می‌گفتند چنین پدیده‌ای وجود ندارد که در آینده درگیر تبعاتش باشیم. اما در حال حاضر به قدری اثرات تغییر اقلیم نمایان شده است که همه با چشمان خود می‌توانند این آثار را ببینند و نیازی به ثابت کردن آن نیست.

وی گفت: سیستم مدیریت تغییر اقلیم در کشورمان مخصوصا در بخش کشاورزی که تولیدکننده غذا است، بسیار اهمیت دارد. شاید بخش اشتغال را بتوان با مدیریت درست و هوشمندانه مدیریت کرد و برای روستایی که شغلش را از دست داده است، در سایر بخش‌ها مثل صنعت و خدمات کار ایجاد کرد اما اگر تولید غذا نداشته باشیم، وابستگی به خارج از کشور پیدا خواهیم کرد.

پاسبان ادامه داد: در شرایط اکنون که همه دنیا درگیر مشکلات تغییر اقلیم هستند و افزایش قیمت برای غذا داریم، این مسئله می‌تواند یک تهدید برای امنیت غذایی کشور باشد. علاوه بر اینکه معیشت یک عده از افراد درگیر این موضوع می‌شود و به خطر می‌افتد.

بخشی از سبد غذایی خانوار به صورت دیم تولید می‌شود

این کارشناس کشاورزی درباره سطح زیر کشت دیم عنوان کرد: اعداد دقیق را به خاطر ندارم اما سطح زیر کشت گندم دیم زیاد است. در برخی نقاط ۳۰ تا ۴۰ درصد اراضی زیر کشت گندم دیم است. هندوانه هم همین‌طور است. یک بخشی از نخود و حبوبات دیم است.

وی گفت: بخشی از غذاهایی که مردم در سبد غذایی خانوار از آن استفاده می‌کنند، دیم است و اکنون ممکن است به دلیل کاهش بارش تولیدمان کم باشد.

پاسبان افزود: اگر دو دهه یا سه دهه قبل را نگاه کنیم، کشت دیم سهم عمده‌ای در تولیدات بخش کشاورزی داشته است اما در حال حاضر کشاورز در زمینی که آب ندارد، کاشت انجام نمی‌دهد.

وی با اشاره به خشک شدن قنات‌ها، رودخانه‌ها و چشمه‌ها یادآور شد: ما نمی‌توانیم از آب‌های موجود استفاده بهینه کنیم. ذخیره‌سازی نداریم و آب را نگهداری نمی‌کنیم. آب‌ها روان می‌شوند و با توجه به گرمای هوا، در طول مسیر تبخیر می‌شوند و از بین می‌روند.

به گفته این کارشناس کشاورزی وضعیت کشت مدرن در ایران خوب نیست. قنات‌های کشور شرایط مناسبی ندارد. لایروبی نشده‌اند و باید تعمیر و مرمت شود.

وی تاکید کرد: همه این کارها هزینه‌بر است و نیاز به سرمایه داریم تا بتوان ذخیره‌سازی آب انجام داده و قنات‌ها را مرمت کنیم. با ذخیره‌سازی آب می‌توانیم در فصلی که آب نیست و کشاورز نیاز به آب دارد، این منابع را در اختیارش قرار دهیم.

پاسبان گفت: ما در ایران مدیریت تغییر اقلیم نداریم به همین دلیل دچار تبعات کمبود آب می‌شویم. باید به فکر تامین آب بخش کشاورزی باشیم. در ایران با وجود اینکه چند سال قبل لوله‌گذاری‌ها برای جمع‌آوری پساب انجام شد، هنوز از آب خاکستری استفاده نمی‌کنیم.

وی افزود: از مردم پول گرفتند اما عملا از پسماند آب‌ها چه به صورت خانگی و چه غیر خانگی استفاده نمی‌شود. در کشورهای دیگر این آب را تصفیه می‌کنند و به حد استاندارد می‌رسانند تا بتوان از آن برای بخش کشاورزی استفاده کرد.

این کارشناس کشاورزی عنوان کرد: ما متاسفانه در این زمینه‌ها خیلی کار نکردیم. به خاطر اینکه اعتقاد نداشتیم که روزی دچار چنین مشکلی می‌شویم، آب کم خواهد شد و با مشکلات عدیده خشکسالی و غیره روبرو می‌شویم.

وی افزود: همه فعالیت‌های مدیریتی در بخش کشاورزی نیازمند سرمایه‌گذاری است و بهره‌وری آب فقط با سرمایه‌گذاری بهبود می‌یابد. باید فن‌آوری و تکنولوژی وارد بخش کشاورزی شود و روش‌های جدید در مزرعه یا محل تولید به کار گرفته شود.

سهم مغفول مانده کشاورزی از سرمایه‌گذاری کشور

پاسبان گفت: افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی نیاز به سرمایه‌گذاری در این بخش دارد. همیشه مشکل ما این است که بخش کشاورزی به اندازه سهمش در اقتصاد ملی، در سرمایه گذاری کل کشور سهم نداشته است.

وی افزود: بر اساس نماگرهای اقتصادی منتشر شده توسط بانک مرکزی، تشکیل سرمایه ثابت در ماشین آلات بخش کشاورزی در سال ۱۳۹۸ منفی بوده است و ۲۹ درصد کاهش سرمایه‌گذاری در بخش داشتیم. این رقم در سال ۹۷، ۶۵ هزار میلیارد ریال بوده است و در سال ۹۸ به ۴۶ هزار میلیارد ریال رسیده است.

این کارشناس کشاورزی بیان کرد: ما نه تنها سرمایه‌گذاری خود را افزایش نداده‌ایم بلکه حتی کاهش سرمایه‌گذاری هم داشته‌ایم. این یعنی حتی ماشین‌های مستهلک شده را نتوانسته‌ایم جایگزین کنیم.

وی با اشاره به اینکه کاهش سرمایه‌گذاری فقط مختص بخش کشاورزی نبوده و در بخش ساختمان هم این افت را داشته‌ایم، بیان کرد: وقتی سرمایه‌گذاری نمی‌کنیم، هیچ اتفاق مثبتی در بخش کشاورزی برای ذخیره سازی آب و افزایش بهره‌وری آن اتفاق نمی‌افتد. هدر رفت آب در بخش کشاورزی همچنان وجود خواهد داشت. ما نیاز داریم که مدیریت تغییر اقلیم برای موضوعات مختلف از جمله آب در بخش کشاورزی صورت گیرد.

افزایش قیمت غذا به دنبال کاهش عرضه

پاسبان درباره تاثیر رشد منفی بخش کشاورزی بر قیمت غذا عنوان کرد: طبیعتا وقتی تولید گندم نصف شود، عرضه کم می‌شود و قیمت بالا می‌رود.

وی اضافه کرد: به این ترتیب ما مجبوریم اگر بخواهیم تقاضای داخلی را تامین کنیم، به واردات متوسل شویم. واردات یعنی خروج ارز از کشور آن هم در شرایطی که در منطقه جنگ روسیه و اوکراین وجود دارد و سایر اتفاقات در منطقه از نظر سیاسی رخ می‌دهد.

به گفته این کارشناس کشاورزی در حال حاضر قیمت غذا در بازار جهانی طی پنج سال گذشته بالا رفته است و این روند شدت یافته است. تغییر اقلیم فقط برای ایران نیست و در کل جهان رخ می‌دهد اما کشورهای دیگر آن را مدیریت می‌کنند و در کشور ما متاسفانه چون سیستم مدیریت پایش و درمان را نداریم، هر سال خسارات ما نسبت به سال‌های قبل‌تر افزایش می‌یابد.