علی قائدنیای‌ جهرمی‌ دکترای روانشناسی بالینی و روان‌درمانگر در گفت‌وگو با آتیه نو در تعریف اختلال مصرف مواد بر اساس جامعه علمی ‌انجمن روانپزشکی آمریکا گفت: «اختلال مصرف مواد دارای ۱۱ علامت در چهار طبقه است که ۹ علامت روانی اجتماعی و دو علامت آن جسمی ‌است؛ عملاً داروهایی‌که برای ترک مواد در کلینیک‌های ترک اعتیاد تجویز می‌شود برای ترک در مصرف‌کنندگان مواد افیونی است و بر مواد محرک اثرگذار نیست. در این میان، با توجه به اینکه با رشد مصرف مواد محرک مواجه هستیم عملاً کلینیک‌های ترک اعتیاد نمی‌توانند به تنهایی در ترک اعتیاد مؤثر باشند.»
وی افزود: «دو علامت جسمانی با داروهای ترک اعتیاد قابل جلوگیری است، اما مانع بروز وسوسه، دروغگویی و رفتار پرخطر نمی‌شوند و تنها عملاً جلوی نشئگی و خماری گرفته می‌شود. این اتفاقی است که به درمان اعتیاد آسیب زده است.» 
این روانشناس بالینی عنوان کرد: «تمام مراکز درمان اعتیاد در مسیر درمان این دو علامت حرکت می‌کنند و به ۹ علامت دیگر توجه نمی‌شود و هیچ برنامه‌ریزی برای درمان آنها اتفاق نیفتاده است. به همین جهت توزیع دارو در کلینیک‌ها یا داروخانه‌ها باشد هیچ تغییری در درمان اعتیاد ایجاد نمی‌کند. داروها از کلینیک‌ها جمع‌آوری شوند و به داروخانه منتقل شوند طرحی خالی از ارزیابی است و بیشتر ناشی از فشار سازمان‌های بالادستی مثل سازمان بهداشت جهانی است و تغییر در نحوه توزیع دارو نه‌تنها در فرایند درمان مفید واقع می‌شود، بلکه هزینه بالایی را به نظام سلامت کشور نیز وارد می‌کند.»

حاکمیت نگاه اقتصادی بر مراکز ترک اعتیاد
وی تصریح کرد: «مسأله این است که آیا داروخانه‌ها کشش لازم را برای این مهم دارند یا خیر!؟ این داروخانه‌ها بعضاً مسئول فنی ندارند و پزشکان داروساز نیز عملاً در داروخانه‌ها در حال نوشتن ساعت داروها هستند و مشاوره خاصی ارائه نمی‌دهد و فرد مصرف‌کننده برایش راحت‌تر است که نه از کلینیک‌ها یا داروخانه‌ها بلکه از عطاری‌ها داروها را دریافت کند.»
قائدنیای‌جهرمی ‌با اشاره به اینکه «منتقدان این طرح می‌گویند در صورت عملی ‌شدن طرح، حدود ۴ هزار کارمند بیکار مراکز ترک اعتیاد بیکار می‌شوند»، گفت: «این نظر کاملاً اشتباه است! اگر فردی توانمند باشد مراجعه‌کننده خاص خودش را دارد، اما متأسفانه بعضاً کلینیک‌های ما اصولی کار نمی‌کنند و اغلب نگاه  اقتصادی بر مراکز ترک اعتیاد حاکم است.»

۵۰ درصد بیماران مراکز ترک اعتیاد وجود خارجی ندارند
وی با اشاره به اینکه طبق این طرح مراکز جمع‌آوری نمی‌شوند، افزود: «طبق این طرح دارویی که برای بیمار تجویز می‌شود باید به داروخانه برای دریافت آنها مراجعه کند. انتقادم بر این است که چرا کلینیک‌های ترک اعتیاد عملاً زیر ۵۰ درصد از ظرفیت خود فعالیت می‌کنند؟ در وضعیت حاضر ۵۰ درصد از بیماران این مراکز وجود خارجی ندارند و داروها به عطاری‌ها نشت پیدا می‌کند و تفاوت قیمت دارو در داروخانه تا بازار آزاد ۱۰ برابر است و با اجرا شدن این طرح احتمال نشت بیشتر در بازار آزاد نیز افزون‌تر می‌شود.»
وی تأکید کرد: «در شرایط کنونی هیچ نظارت و پایشی در مراکز صورت نمی‌گیرد؛ نباید تعدد و فراوانی بالای مراکز باعث شود که کنترل‌ها به حداقل ممکن برسد، بلکه باید سختگیرانه از مراکز پایش شودکه نشت دارویی به حداقل برسد.»
قائدنیای‌جهرمی ‌ادامه داد: «هر چقدر در این زمینه سختگیری شود نشت دارو کمتر می‌شود و در چنین شرایطی مراجعه مجبور است برای درمان به جای اصولی مراجعه کند و اگر کلینیک دارو نداشته باشد مصرف‌کننده به عطاری مراجعه می‌کند و عملاً درمانی اتفاق نمی‌افتد؛ بنابراین این طرح زمانی می‌تواند مؤثر باشد که پیش از اجرایی شدن اصول لازم در مراکز پیاده‌سازی و بر مبنای درمان برنامه‌ریزی شود.»
قائدنیای‌جهرمی ‌با تأکید بر اینکه نیازمند یک بازنگری اساسی در درمان اعتیاد در کشور هستیم، گفت: «اولین اقدام باید در جهت ایجاد تغییر در نگاه‌ها و دیدگاه‌ها از درمان تک‌بعدی جسمانی به درمان ترکیبی، تلفیقی با حضور روانشناس و مددکار و پزشک باشد.»

اعتیادآوری مصرف خودسرانه داروهای ترک اعتیاد 
شیما داوری پزشک داروساز در گفت‌وگو با آتیه‌نو در پاسخ به این پرسش که «مصرف خودسرانه هر یک از داروهای ترک اعتیاد چه عوارضی را به دنبال دارد؟»، گفت: «عوارض جانبی مصرف خودسرانه ممکن است شامل دپرسیون تنفسی (کاهش تنفس)، خواب آلودگی، نارسایی آدرنال، طولانی شدن (QT)، فشار خون پایین، واکنش‌های آلرژیک خشکی گلو و اعتیاد به مواد افیونی باشد. در بین کسانی که سابقه تشنج دارند، خطر تشنج بیشتر وجود دارد. این داروها همچنین برای افرادی که بدون تجویز پزشک و کنترل از سوی پزشک مصرف می‌کنند می‌تواند اعتیادآور باشد.»

خطر مرگ در هفته اول شروع مصرف متادون
وی تشریح کرد: «بوپرنورفین مسکن قوی متعلق به دسته اپیوئیدی است که برای درمان اختلال مصرف موادمخدر و دردهای حاد و مزمن به کار می‌رود و نباید همزمان با مصرف موادمخدر مثل هرویین و متادون مصرف شود و باید فاصله زمانی حداقل ۱۲ ساعت پس از آخرین مصرف موادمخدر را رعایت کرد.»
این داروساز افزود: «اوردوز «متادون» مانند سایر موادمخدر موجب کاهش هوشیاری، کاهش فشارخون، سردی بدن (هیپوترمی)، کاهش ضربان قلبی، ضعف تنفسی، تنگی مردمک‌ها (میوز) و در موارد شدید کما، ایست قلبی و تنفسی و مرگ می‌شود و ریسک در افرادی که اختلال عملکرد کبدی داشته و یا کندی متابولیسم دارند بیشتر است و مرگ در هفته اول شروع متادون با دوزهای حتی ۰/۵ تا ۶۰ میلی‌گرم دیده شده‌است. متادون در بیماران مبتلا به اختلال عملکرد کلیه، کبد، مبتلا به صرع و بیماری‌های تنفسی و قلبی باید با احتیاط زیاد مصرف شود.»
این پزشک داروساز ادامه داد: «عارضه مصرف «نالوکسان» این است که بیمار مبتلا به اختلال سوءمصرف موادمخدر مستقیماً در مرحله خماری حاد قرار می‌گیرد و ناگهان دچار علائم آزاردهنده ناشی از قطع مصرف می‌شود. علائم ترک ممکن است شامل سردرد، تغییر فشار خون، ضربان قلب سریع، تعریق، حالت تهوع، استفراغ، لرزش، بی‌قراری یا تحریک‌پذیری و بدن درد باشد برخی بیمارانی که در اثر تزریق نالوکسان به هوش می‌آیند و پرخاشگر یا خشن می‌شوند و موقعیت زمانی و مکانی خود را متوجه نمی‌شوند. البته این وضعیت به ندرت پیش می‌آید، اما بهتر است از آن آگاه بود.» این داروساز افزود: «با مصرف «ساباکسون» ضعف شدید یا خواب‌آلودگی، احساس سبک‌سر، تهوع، درد بالای معده، خارش، از دست‌دادن اشتها، ادرار تیره، مدفوع سفالی رنگ، یرقان (زردی پوست و چشم) است و با ترک مصرف دارو در بیمار نشانه‌هایی از اسهال، استفراغ، لرز و یا تکان دادن، آب ریزش بینی، ترشح اشک، درد عضلانی و احساس گرما یا سرمای شدید آشکار می‌شود.»

درمان اعتیاد نیازمند روان‌درمانی است
وی در پاسخ به اینکه «آیا داروهای ترک اعتیاد به‌تنهایی در ترک اعتیاد مؤثر هستند یا خیر؟»، عنوان کرد: «به طور کلی مراحل ترک اعتیاد شامل دوره سم‌زدایی، دوره توان‌بخشی (روان درمانی فردی، روان درمانی گروهی، خانواده درمانی، کار درمانی، ورزش درمانی) است؛ به عبارت دیگر درمان اعتیاد علاوه بر قرص و دارو، به طور همزمان نیازمند روان درمانی است، مشاوره با پزشک و مددکار در زمان‌های بحرانی، ایجاد انگیزه برای ادامه درمان، کنترل خشم و عصبانیت و... همگی به فرد در ترک اعتیاد، کمک خواهند کرد و همچنین به برنامه جامعی شامل درمان‌های خاص، مشاوره و حمایت روانی خانواده، کادر درمان، دوستان و بستگان نیاز دارد.»
این متخصص داروسازی خاطرنشان کرد: «علت استفاده از داروهای شیمیایی یا گیاهی این است که معمولاً فرد معتاد نمی‌تواند به یکباره ماده‌مخدر را کنار بگذارد و به همین علت از قرص‌ها و داروهایی برای جایگزین‌کردن مخدر استفاده می‌کند و این داروها معمولاً خطری کمتر یا قابل پیش‌بینی نسبت به موادمخدر دارند و برای عوارض یا اوردوز برخی از آنها آنتی‌دوت مناسب وجود دارد و ترک وابستگی به آنها آسان‌تر است.»
داوری تصریح کرد: «داروهای ترک اعتیاد باید تحت نظر پزشک متخصص و یا تیم مرکز ترک اعتیاد معتبر خریداری و مصرف شوند و تا در صورت بروز عوارض جانبی یا اوردوز، آنتی‌دون و تمهیدات مناسب و علمی‌ جهت احیا یا برطرف کردن عوارض در اختیار فرد قرار گیرد. دوز مصرفی، تعداد دفعات مصرف، شکل دارویی مناسب اعم از قرص یا تزریقی یا پچ پوستی همه با تشخیص متخصص امکان‌پذیر است.»

۱۲ گام مؤثر جهت رهایی از اعتیاد 
این پزشک داروساز برنامه‌های ۱۲ قدم را یکی از تجارب موفق دنیا در جهت رهایی از اعتیاد و بهبودی خواند و تأکید کرد: «قدم‌ها مجموعه‌ای از اصول هستند که اقدام‌های لازم برای بهبودی از اعتیاد به موادمخدر، اجبار به مصرف، و اعتیادهای رفتاری را در اختیار ما قرار می‌دهد.»
داوری ادامه داد: «اقرار به اینکه یک معتاد توانایی کنترل اعتیاد و اجبار به مصرف خود را ندارد، باور اینکه تنها یک نیروی برتر می‌تواند توانایی لازم را برای آنها فراهم کند، مرور خطاهای گذشته به کمک یک راهنما یا یک عضو باتجربه، جبران خسارت اشتباهات گذشته، یادگیری روش زندگی جدید با استفاده از الگوهای رفتاری جدید و کمک به معتادان در حال عذاب دیگر که از همان اعتیاد و اجبار به مصرف رنج می‌کشند اصول مهم در جهت پیمودن مسیر بهبودی و رهایی از اعتیاد به شمار می‌آیند.»