افزایش مشکلات روانشناختی
معاون دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور گفت: «بهزیستی از ابتدای شروع همه‌گیری کارگروه‌هایی تخصصی با حضور متخصصان در سطح کشور برگزار کرد و برنامه‌ریزی منسجم و یکپارچه‌ای برای احصاء مشکلات در این زمینه انجام و به تبع آن نیز برای اقدامات مرتبط در این حوزه مداخلات مؤثر نیز برنامه‌ریزی شد.»
مهری امیری افزود: «عمده‌ترین دغدغه در آغاز کرونا این بود که افراد با اختلالات روانشناختی، روانپزشکی و سلامت روان وجود داشتند که نیازمند حضور مداخله‌گران و روانشناسان بودند. در این میان، کرونا مشکلات روانشناختی مانند ترس، نگرانی، افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب و حتی وسواس و... به همراه داشت و حتی در برخی که زمینه آن را داشتند، تشدید کرد. همین مسأله توجه ویژه‌ای می‌طلبید مبنی بر اینکه در این حوزه فعالیت‌های جدی در حوزه مداخلات روانشناسی، مددکاری و روانپزشکی صورت گیرد.»
۲۳ درصد مردم از مشکلات روانی رنج می‌برند
امیری یادآور شد: «در آن زمان آگاه بودیم بسیاری از افرادی که از قبل دارای مشکلات روانشناختی بودند ممکن است که مشکلات آنها عود کند و یا تشدید شود. آمارها نشان می‌دهد در ایران ناتوانی‌های ناشی از بیماری‌های سلامت روان به نسبت کل ناتوانی‌های ناشی از بیماری‌ها ۹.۲۵ درصد است و آخرین پیمایش سنجش سلامت روانی هم این را نشان می‌دهد که ۲۳ درصد مردم از مشکلات روانی رنج می‌برند، به تبع نتایج مطالعات و اسناد بالادستی و شواهدی که در کشور موجود بود از ابتدای شیوع کرونا راه‌اندازی سامانه ارزیابی وضعیت روانشناختی را راه‌اندازی کردیم که سه محور استرس ِ اضطراب و افسردگی را مورد ارزیابی قرار می‌داد.»
این دکترای روانشناسی سلامت افزود: «هدف از اجرای این برنامه، طراحی نظام اجرای سیستمی بود که می‌خواستیم تناسبی بین اقدامات و خدمات موجود در حوزه‌های پیشگیرانه و مداخلات درمانی ایجاد کنیم.»
معاون دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور تأکید کرد: «برای اینکه بتوانیم استفاده بهینه از ظرفیت‌ها، منابع انسانی و مالی در حوزه روانشناختی داشته باشیم، لازم بود تا هماهنگی درون‌بخشی در حوزه اقدامات خدمات از راه دور انجام دهیم و به تبع آن ارتقاء رفاه و پیشگیری از مشکلات و آسیبهای روانی را به انجام برسانیم.»
وی در خصوص اقدامات سامانه ۱۴۸۰ گفت: «این سامانه در دسترس تمام آحاد مردم به صورت رایگان قرار دارد و افراد می‌توانند وارد لینک در این سایت شوند و به پرسشنامه‌ای را تکمیل کنند و در نهایت ارزیابی را دریافت کنند و مداخلات بعدی به آنها از طریق پیامک پیشنهاد شود. پس از شناسایی افراد برای مداخلات بیشتر به خط ۱۴۸۰ ارجاع می‌شوند و پس از آن به سایر مراکز درون‌سازمانی و برون‌سازمانی برای مداخلات بیشتر هدایت می‌شوند.»
امیری در خصوص آمار تکمیل‌کنندگان پرسشنامه سامانه۱۴۸۰ گفت: «براساس ارزیابی که انجام داده‌ایم، بیشترین تعداد - حدود ۶۲ درصد- در تکمیل این پرسشنامه مشارکت کرده‌اند. بیشترین افرادی که گروه‌های شغلی بوده‌اند و سامانه را تکمیل کرده‌اند، خانه‌دارها بودند و بعد از آن حوزه‌های تحصیلی، دانش‌آموزان و آموزشی قرار داشتند و در حوزه تحصیلات نیز بیشترین افرادی که سامانه را تکمیل کرده‌اند دارای مدرک لیسانس بوده‌اند.»
امیری گفت: «بر اساس پرسشنامه‌های تکمیلی تقریباً ۸۳ درصد شدت افسردگی (خفیف و طبیعی)؛ ۸.۶ درصد متوسط و ۷.۴ درصد نیز افسردگی شدید را اعلام کردند. در حوزه اضطراب ۸۲.۷ درصد اضطراب خفیف، ۹.۳ متوسط و ۷.۹ درصد شدید را اعلام کردند که این آمار مربوط به زنان است.»
معاون دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور در ادامه ارائه آمار گفت: «۹۰ درصد غربال‌شدگان اعلام کردند که هیچگونه بیماری زمینه‌ای نداشته‌اند و ۱۰ درصد اعلام کردند بیماری زمینه‌ای داشتند، ۳۱ درصد افراد اعلام کردند که هیچ فرد پرخطری در خانواده نداشته‌اند، اما ۶۹ درصد اعلام کردند حداقل یک عضو پرخطر در خانواده داشتند که بیشترین نگرانی مربوط به وجود کودکان در خانواده بود.»
بیشترین شدت اضطراب در بین افراد ۱۶ تا ۲۵ سال
امیری ادامه داد: «از تعدادی افرادی که از طریق سامانه خودارزیابی شدند ۶۸ درصد شرکت‌کنندگان افسردگی خفیف یا طبیعی برآورد شد، ۱۶ درصد افسردگی متوسط و ۱۶ درصد افسردگی شدید و خیلی شدید را گزارش کردند و از این تعداد ۶۹ درصد دارای استرس خفیف، ۱۵ درصد استرس متوسط و ۱۶ درصد استرس شدید و خیلی شدید را اعلام کردند و در نهایت از تعداد کل افراد غربال شده ۶۶ درصد اضطراب خفیف، ۱۸ درصد اضطراب متوسط و ۱۶ درصد اضطراب شدید و خیلی شدید گزارش کردند.»
معاون دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور گفت: «بررسی‌ها نشان داد شدت عوامل روانشناختی در مردان و زنان متفاوت است. حالات افسردگی، استرس و اضطراب در زنان بیش از مردان بود و بیشترین شدت اضطراب و استرس در ۱۶ تا ۲۵ سال مشاهده و بیشترین شدت افسردگی در افراد بالای ۷۰ سال دیده شد.» وی با اشاره به متفاوت بودن بیشترین شدت عوامل روانشناختی از نظر تحصیلات عنوان کرد: «بیشترین شدت اضطراب مربوط به افراد دیپلم و بالای فوق دیپلم و بیشترین شدت استرس در افرادی با دکترای پزشکی گزارش شد.» امیری ادامه داد: «رابطه معناداری بین میزان تخمین به درازا کشیدن شیوع ویروس‌کرونا با شدت عوامل روانشناختی در افراد غربال شده وجود داشت؛ به گونه‌ای که بیشترین شدت اضطراب، استرس و افسردگی در افرادی مشاهده می‌شد که مدت زمان همه‌گیری را بیش از یک سال تخمین زده بودند. همچنین در ارتباط با افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مختلف داشتند این تفاوت فاحش بود و بیشترین شدت اضطراب، استرس و افسردگی کسانی گزارش کردند که بیماری زمینه‌ای تنگی نفس را داشتند افرادی که هیچ بیماری زمینه‌ای نداشتند نسبت به سایر افراد افسردگی، اضطراب و استرس کمتری را تجربه کردند.»
وی عنوان کرد: «در کسانی که احساس می‌کردند فرد حساس به بیماری کرونا در درون خانواده دارند تفاوت مشاهده شد. بیشترین شدت افسردگی در افرادی دیده شد که حداقل یک فرد معتاد در درون خانواده داشتند. همچنین افرادی که به بیماری کرونا مبتلا شدند نسبت به سایر افراد اضطراب بیشتری را تجربه کردند.»
معاون دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به فعالیت حدود ۵۵۰ نفر مشاور و روانشناس متخصص در سامانه ۱۴۸۰ گفت: «این افرادی دارای مقطع کارشناسی ارشد تا دکترا هستند و خدمات ارائه شده رایگان از سوی آنها کاملا تخصصی است.»
امیری تأکید کرد: «از ابتدای شیوع کرونا در سطح کشور میزان تماس‌های ناشی از اضطراب ابتلا به کرونا زیاد شد، اما به مرور، بیشترین تماس‌ها و گزارش‌ها مربوط به ناامیدی، بلاتکلیفی، مشکلات مرتبط با کودکان و نوجوانان، سوگ‌های ابراز نشده، مشکلات ناشی از بیکاری ناشی از قرنطینه و مسائل اقتصادی بود.» وی گفت: «از ابتدای شیوع کرونا حدود یک میلیون و ۳۳۴ هزار نفر از خدمات ۱۴۸۰ بهره‌مند شدند که ۷۴ درصد آنها خانم‌ها بودند. برای ۱۵ درصد این جمعیت تماس‌گیرنده یک اختلال ثبت شد و ۱۴ درصد اختلالات اضطرابی، ۱۴درصد اختلالات افسردگی، ۷۱ درصد اختلالات افسردگی در این سامانه ثبت شد.»
معاون دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور اضافه کرد: «از بین تمام مشکلات روانی و اجتماعی ثبت شده ۴۳ درصد مشکلات خانوادگی را ثبت کردند که مشکلات بین فردی مثل مانند والد- فرزندی، بین فرزندان، مشکلات با همسر و با خانواده اصلی همسر را شامل می‌شد و افرادی که از سامانه۱۴۸۰ یا از واحدهای دیگر سازمان بهزیستی(خط مشاوره، مراکز نگهداری و شبانه‌روزی) موارد مربوط به خودکشی و کودک‌آزاری را گزارش کردند به خط اورژانس اجتماعی ۱۲۳ جهت دریافت مداخلات مرتبط ارجاع داده شدند.»
امیری گفت: «افزایش ساعات کاری سامانه ۱۴۸۰ مهمترین اقدامی بود که در جهت افزایش ضریب نفوذ آن انجام شد و از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ شب و تمام روزهای تعطیل فعال بود.»
وی یادآور شد: «کد اختصاصی مختص کرونا به افراد عادی و کادر درمان تعلق گرفت که این افراد با برقراری تماس از طریق کد اختصاصی سوال‌های‌شان را می‌پرسیدند و مشاوره‌های لازم را دریافت کنند.»
این مقام مسئول سازمان بهزیستی کشور تصریح کرد: «برایند تمامی اقداماتی که این سازمان در حوزه سلامت روانی- اجتماعی در حوزه‌ها و گروه‌های مختلف انجام داد، بر تأثیر همه‌گیری بر سطح استرس، اضطراب و افسردگی به جامعه تأکید داشت؛ مسأله‌ای که از ابتدای شیوع همه‌گیری قابل پیش‌بینی بود، بنابراین لزوم توجه به دوران بعد از فاصله‌گذاری، کاهش همه‌گیری بیماری و توجه به سلامت روان آحاد جامعه در دوران همه‌گیری و بعد از آن ضروری به نظر می‌رسید و کماکان می‌رسد.»
امیری افزود: «مشکلات زیادی به دلیل تعلیق مراکز مشاوره خانواده و دادسراها اتفاق افتاد. همچنین افرادی که در شرف ارائه دادخواست برای طلاق بودند به خطوط ۱۴۸۰ و مراکز مشاوره‌ای اعلام شد.»
افزایش آمار کودکان رها شده و بی‌سرپرست
معاون دفتر مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به افزایش تعداد تقاضاها برای نگهداری در مراکز شبانه‌روزی گفت: «به واسطه افزایش رها شدن کودکان و نوجوانان به جهت جدایی پدر و مادر و یا فوت والدین در مدت زمان همه‌گیری شرایط خانواده‌ها - بخصوص کودکان و نوجوانان - را دچار ابهام کرده بود و از این جهت تعداد تقاضاها برای دریافت خدمات و مراقبت‌های شبانه‌روزی افزایش داشت.»
امیری بیان کرد: «وضعیت نامشخص اقتصادی به دلیل قرنطینه‌های پیاپی و بی‌ثباتی روانی- اجتماعی باعث شد تا آمار افراد نیکوکار متقاضی مراقبت از فرزندان تحت پوشش سرپرستی نهادهای حمایتی از جمله سازمان بهزیستی کاهش چشمگیری داشته باشد.»
وی ادامه داد: «اشتغال بیشتر زنان سرپرست خانوار در واحدها و کارگاه‌های کوچک زودبازده بودند و بسیاری از آنها به جهت شرایط اقتصادی و اجتماعی ناشی از کرونا و مخصوصا طولانی شدن قرنطینه‌ها دچار تهدید شدند و این تهدید اقتصادی، وضعیت معیشت آنها را دچار بحران جدی کرد.»
نابسامانی وضعیت زندگی زنان سرپرست خانوار
امیری از دست دادن شغل زنان سرپرست خانوار را در نابسامان‌تر شدن وضعیت زندگی آنها مؤثر دانست و تصریح کرد: «افزایش آمار بیکاری زنان سرپرست خانوار با شیوع کرونا به گسترش فقر، یاس و ناامیدی، بیماری‌های روان‌تنی دامن زد و این مسأله به سامانه‌ها بسیار گزارش شده تا حدی که حتی گزارش بروز نارضایتی‌های مدنی و به موازی آن اعمال مجرمانه افزایش داشته است.»
وی افزود: «تداوم بیماری نگرانی‌های زنان سرپرست خانوار را به جهت چگونگی تأمین هزینه‌های زندگی‌شان را چندبرابر کرد و ادامه این مسأله می‌تواند به افزایش تصاعدی میزان تکدی‌گری، دزدی و بروز سایر مشکلات اجتماعی منجر شود.»
امیری همچنین شیوع کرونا را در تشدید تعارضات بین خانواده‌ها مؤثر دانست و گفت: «طولانی شدن قرنطینه‌ها و تعطیلی سیستم آموزش و پرورش و آموزش عالی، سبک زندگی خانواده‌ها تغییر داد و به مرور میزان مشاجرات، تعارضات خانوادگی و نارضایتی‌ها را دامن زد و این موضوع آمار درخواست امداد و مشاوره از سوی حوزه‌های تخصصی را بالا برد.»
وی تصریح کرد: «به دلیل نابسامانی وضعیت اقتصادی، افزایش ودیعه مسکن واجاره بهاء به مرور تعداد افراد بی‌خانمان در دوران همه‌گیری افزایش پیدا کرد.»
این دکترای روانشناسی سلامت عنوان کرد: «این داده‌ها و مجموع اقدامات دو سال اخیر سازمان بهزیستی می‌تواند به حوزه‌های اجرایی، سیاستگذاری و پژوهشی کمک کند که در راستای موارد احصاء‌شده فعالیت‌هایی را برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کنند.»
نظر شما