به گزارش آتیه‌آنلاین، استانبول همزمان با ادامه سقوط ارزش لیر میزبان نشست سه روزه تقویت همکاری‌های ترکیه و آفریقا با حضور سران و وزرای ۳۸ کشور این قاره بود. اما بسیاری از کارشناسان در پی یافتن پاسخی به این پرسش هستند که در شرایطی فعلی هدف از تلاش برای تقویت نفوذ آنکارا در آفریقا چیست؟

تقویت حضور در قاره سیاه

نشست تقویت همکاری‌های ترکیه و آفریقا که روز شنبه (۱۸ دسامبر) به پایان رسید، منجر به حصول توافق‌هایی برای توسعه همکاری‌های ترکیه با آفریقا در پنج سال آینده و در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۶ از جمله با تقویت مشارکت بخش خصوصی شد.

به گزارش خبرگزاری آناتولی، سومین نشست شراکت ترکیه و آفریقا که به میزبانی استانبول برگزار شد، روز شنبه اعلامیه مشترکی منتشر کرد. در این بیانیه آمده است که طرفین به تعمیق و تقویت بیشتر همکاری به نفع این کشورها و این مردمان متعهد هستند. آن‌ها همچنین متعهد شدند که همکاری خود را در زمینه مسائل جاری در عرصه جهانی از جمله سلامت، صلح، امنیت، حکومتداری و عدالت تقویت کنند. در این بیانیه آمده است، طرفین بر سه موضوع اصلی «صلح، امنیت و عدالت»، «توسعه متمرکز بر انسان» و «رشد قوی و پایدار» تمرکز خواهند داشت.

در این اجلاس تصمیم گرفته شد که مکانیسم‌های پیگیری مناسب برای نظارت و ارزیابی زمینه‌های همکاری مورد توافق ایجاد شود. براساس این اعلامیه، اجساس بعدی در سال ۲۰۲۶ در آفریقا برگزار خواهد شد. همچنین یک یادداشت تفاهم برای همکاری میان ترکیه و دبیرخانه منطقه آزاد تجاری قاره آفریقا امضا شد.

«رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه در سخنرانی اختتامیه این نشست گفت: «می‌خواهیم با هم توسعه پیدا کنیم و رفاه مردم خود را افزایش دهیم، بنابراین برای یادداشت تفاهم اهمیت زیادی قائل هستیم. ترکیه و کشورهای آفریقایی روی یک برنامه اقدام مشترک برای شراکت در چندین حوزه، از جمله صلح، امنیت، زیرساخت و تجارت توافق کردند.» گفتنی است که در این نشست، جلساتی با موضوعات مختلف از جمله کشاورزی، توسعه و صنعت دفاعی برگزار شد.

اردوغان در ادامه نطق خود گفت: «‌ترکیه به همکاری با آفریقا در مسائل مختلف به ویژه کاهش فقر، توسعه و اپیدمی‌ها ادامه خواهد داد و با این نشست، ما از یک آستانه حیاتی در روابط ترکیه -‌ آفریقا گذشتیم. امیدوارم شما (رهبران آفریقایی) را در دومین مجمع دیپلماسی آنتالیا در مارس ۲۰۲۲ که با موضوع اصلی بازسازی دیپلماسی برگزار خواهد شد، ببینیم.» وی همچنین در پیامی توئیتری گفت: «‌اکنون ما یکدیگر را بهتر می‌شناسیم، صداقت خود را می‌دانیم، می‌بینیم که پتانسیل بسیار جدی برای همکاری بین کشورهای ما وجود دارد. یک ضرب المثل آفریقایی می‌گوید "هر کاری که امروز انجام می‌دهیم در تاریخ حک می‌شود"، انشاء‌الله با کارهایی که امروز انجام دادیم‌ و تصمیمات خود، آینده روابط ترکیه و آفریقا را رقم خواهیم زد».

بنا به گفته اردوغان، ترکیه حجم تجارت خود با این قاره را که پنج میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بود، در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۲۵ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار افزایش داده است. بنا به این اظهارات، آنکارا در ۱۱ ماهه اول سال ۲۰۲۱ نیز این مبلغ را به ۳۰ میلیارد دلار رسانده و سرمایه‌گذاری‌هایش در سراسر این قاره نیز به ۶ میلیارد دلار رسیده است.

نفوذ سیاسی‌ - اقتصادی

به نظر می‌رسد که کشورهای آفریقایی نیز نظری مثبت به افزایش حضور ترکیه در این قاره داشته باشند. طی مراسم اختتامیه نشست تقویت همکاری‌های ترکیه و آفریقا، رئیس اتحادیه آفریقا گفت ترکیه کشوری است که در تمام جنبه‌ها با آفریقا همبستگی نشان داده و همچنین راه را برای یک نشست تاریخی هموار کرده است. وی رویکرد برد - برد ترکیه در قبال آفریقا و تلاش برای شکوفایی مشترک را ستود.

آنکارا البته پیشتر بنیان‌های نفوذ فراگیر خود در این قاره را ایجاد کرده بود. ترکیه یک پایگاه گسترده نظامی در سومالی دارد و نقش مهمی در تجهیز و تعلیم نیروهای دولتی در آن کشور داشته است. نیروهای ترکیه در جنگ داخلی لیبی نیز دخالت کرده‌اند و پهپادهای ساخت آن کشور از دلایل موفقیت‌های نظامی دولت مستقر در طرابلس دانسته می‌شود. چند ماه پیش نخست‌وزیر اتیوپی، از رهبران جنجالی آفریقا به ترکیه رفت. آبی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی، که درگیر جنگ داخلی با منطقه تیگرای در شمال آن کشور است، طی سفر خود به آنکارا، توافقی نظامی با ترکیه امضا کرد. اتیوپی هم‌اکنون همراه با مراکش و تونس، جزو خریداران آفریقایی تسلیحات ترکیه است.

کارشناسان مسائل بین‌الملل همچنین معتقدند که ترکیه در پی آن بوده که حجم مراودات خود در آفریقا را هم‌تراز با پیشبرد نفوذ چین افزایش دهد و طی سال‌های گذشته نیز در این مسیر گام برداشته است. برای مثال، گسترش نفوذ اقتصادی ترکیه در آفریقا در چارچوب سیاستی شامل توسعه تجارت، افزایش کمک مالی و بهداشتی، تقویت روابط دیپلماتیک و فرهنگی صورت گرفته است.

بر همین اساس، ترکیش ایرلاینز، شرکت هواپیمایی ملی ترکیه، که در سال ۲۰۰۳ تنها به شمال آفریقا پرواز داشت، اکنون به ۵۱ مقصد در ۳۳ کشور آفریقایی پرواز می‌کند که ۲۶ مورد از آنها در صحرای جنوب آفریقا است. در زمینه آموزشی، ترکیه از سال ۱۹۹۲ به بیش از ۱۴ هزار دانشجوی آفریقایی بورسیه تحصیلی در مقاطع فوق لیسانس و دکترا ارائه کرده و ۱۷۵ مدرسه در این قاره دایر کرده است.

برخی تحلیلگران معتقدند که سقوط ۱۰۰ درصدی ارزش لیر طی سال ۲۰۲۱ که نرخ برابری هر یورو را به بیش از ۱۸ لیر رسانده، بخشی از استراتژی اردوغان برای رقابت با محصولات ارزان قیمت چینی در بازار آفریقاست. چنان که رئیس‌جمهوری ترکیه نیز اخیرا تاکید کرده هدف او بدل کردن ترکیه به قطب تولید و صادرات کالاهای ارزان قیمت در منطقه است.

کارشناسان می‌گویند که هدف ترکیه از افزایش روابط با آفریقا، تنوع بخشیدن به شرکای اقتصادی خود و فراتر رفتن از همسایگان و منطقه خاورمیانه است. در قاره آفریقا نیز کشورها به دنبال روابطی تجاری فرای کشورهای اروپایی و استعمارگران سابق خود، یا قدرت‌های جدید بزرگ همچون چین هستند.

این در حالی است که منتقدان اردوغان بر این باورند که سودای رقابت او با دومین قدرت اقتصادی جهان در آفریقا از طریق کاهش نرخ برابری لیر با توجه به وابستگی بالای ترکیه به واردات مواد اولیه در نهایت به کاهش رفاه عمومی مردم ترکیه بدل خواهد شد.

بنابر این مولفه‌ها، به نظر می‌رسد که بلندپروازی‌های آقای اردوغان در قاره سیاه ابعاد جدیدی پیدا کرده و باید منتظر ماند و دید که سیاستمداران ترکیه چه برنامه‌ای برای توسعه روابط با این منطقه در چنته دارند.

گزارش: فرزاد سیف‌نیا