به گزارش آتیه آنلاین به نقل از تسنیم، حمیدرضا پیروان عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری به مناسبت روز جهانی خاک ۵ دسامبر مطابق با ۱۴ آذر نوشت:

خاک یک ماده طبیعی و معدنی است که امکان رشد گیاه در آن فراهم است. این ماده خدمات زیست بومی متعددی را ارائه می کند که زندگی بر روی زمین را امکان‌پذیر می‌نماید. خاک دارای اجزائ مختلف معدنی متشکل از کانی‌ها، آب، هوا و میکرو و ماکروارگانیسم ها است که طی فرآیند هوازدگی از سنگ‌های مادر تحت تاثیر عوامل مختلف مانند نوع سنگ مادر، شیب، اقلیم (بارش و رطوبت و دما)، زمان، میزان پوشش گیاهی و فعالیت‌های میکروارگانیسم‌ها تشکیل می‌شود. اهمیت خاک در میزان و نوع خدماتی است که به ما ارائه می‌کند.

وضعیت کیفی خاک‌های ایران

از عرصه ۱۶۰ میلیون هکتار اراضی سطح کشور، ۹۰ میلیون هکتار مرتع، ۱۲.۴ میلیون هکتار جنگل، ۱۸.۵ میلیون هکتار اراضی قابل کشت، ۳۲.۵ میلیون هکتار بیابان و ۱۱.۶ میلیون هکتار ماسه های روان و کفه‌های نمکی است. از مراتع موجود ۵۶.۳۱ هکتار مراتع بد، ۷.۲ میلیون هکتار مرتع خوب و ۲۱.۴۵ میلیون هکتار اراضی مرتعی متوسط داریم. با یک حساب سرانگشتی با جمع اراضی مراتع خوب، جنگل و اراضی قابل کشت(و البته بدون محدودیت) می‌توان گفت که حدود ۳۲ میلیون هکتار اراضی با خاک خوب در کشور وجود دارد که حدود ۲۰ درصد سطح کشور را در بر می‌گیرد.

وضعیت فرسایش خاک در ایران

عوامل مختلف در امر فرسایش خاک به خصوص در سطح کشور وجود دارد. عوامل به دو دسته زمین زاد و انسان‌زاد تقسیم می‌شود. عوامل زمین زاد که به ذات کشور ایران بر می‌گردد در ایران بیش از ۷۰ درصد سازندهای زمین شناسی حساس به فرسایش هستند. الگوی بارش های رگباری در ایران یکی دیگر از عوامل فرسایش خاک است. اقلیم گستره خشک در ایران و نبود پوشش گیاهی مناسب در سطح خاک کشور عامل دیگری است که در فرسایش خاک دخیل است. از مهم ترین عوامل انسانزاد می توان به تغییر کاربری اراضی در کشور و خسارات ناشی از بهره برداری نامتعادل از آب و خاک در عرصه‌های حوضه‌های آبخیز کشور اشاره کرد.

بررسی‌ها و اندازه‌گیری میدانی در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در سطح پلات‌های صحرایی نشان داده که تبدیل مراتع به دیم و نهایتاً تبدیل این اراضی به دیم‌های کم بازده سبب ۷ برابر شدن میزان فرسایش خاک  نسبت به مراتع قبلی است. امنیت غذایی و جلوگیری از روند بیابان‌زایی و هجوم ماسه‌های روان و تولید گرد و غبار و کاهش خسارات سیل همگی نیازمند اجرای برنامه حفاظت خاک است. خاک بستر تولید و حفظ و نگهداشت آب در کشور کم باران ایران نیز محسوب می‌شود. اگر خاک نباشد آب هم در دسترس نخواهد بود و توسعه کشور در همه زمینه‌ها محتاج حفظ کمیت و کیفیت خاک اراضی کشور است.

به‌طور متوسط در سطح کشور به ازای هر هکتار وسعت در سال ۱۶ تن خاک فرسایش می‌یابد. میزان هدررفت خاک در اروپا بر اساس نتیجه یک محقق این میزان هدررفت سالانه به ازای هر هکتار زمین ۲.۴۶ تن است. مقایسه سرزمین اروپا با بارش سالانه چند برای نسبت به کشور ایران و با پوشش گیاهی مناسب نشان می‌دهد که کشوری مانند ایران با همه محدودیت‌های اقلیمی و مکانی حدود ۶ برابر دارای فرسایش خاک است. این مهم اهمیت توجه به موضوع را نشان می‌دهد. سالانه ۲ میلیارد تن فرسایش در کشور رخ می‌دهد. ارزش خسارت فرسایش خاک براساس برآورد بخشی از خدمات خاک توسط وزارت کشاورزی آمریکا به ازای هر تن فرسایش خاک ۲۸ دلار خسارت برآورد شده است. با احتساب ۲ میلیارد تن فرسایش سالانه خاک در ایران و بر مبنای دلار ۳۰ هزار تومان، خسارت سالانه فرسایش خاک در ایران ۶۰ هزار میلیارد تومان می‌شود که می‌توان گفت که معادل بودجه سال ۱۳۹۷ کشور، سالانه خسارت فرسایش خاک داریم.

به‌طور متوسط سالانه ۰.۷۶ درصد از حجم مخازن ما از رسوب پر می‌شود. به عبارتی هر سال چیزی حدود یک سد در سال را از دست می‌دهیم. سد کارده  حدود ۴ درصد، سد جیرفت حدود ۳ درصد و برخی سدها مانند سد سفید رود وضعیت بدتری دارد. سد سفید رود یکی از رسوب‌گیرترین سدهای دنیا است برای مثال در سال ۱۳۵۹ درست پس از ۱۷ سال بهره‌برداری حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب رسوب در سد ته نشین شد که یعنی ۴۰ درصد ظرفیت مخزن سد پر شد.

ضرورت اهتمام به اجرای مدیریت جامع حوضه آبخیز

بنابراین از دولت توقع می‌رود که اقدامات عملی مناسب برای اجرای قانون حفاظت از خاک مصوب سال ۱۳۹۸ را بکار ببندد و در مورد مسئله فرونشست زمین که یک عامل مهم در ازدست دادن اراضی مستعد کشاورزی ایران محسوب می‌شود نسبت به تصویب قانون و اجرای مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز کشور اهتمام بورزد و از بخشی نگری سازمان‌ها و ذی‌ربطان عرصه‌های حوضه آبخیز ممانعت نماید و حکمرانی جامع منابع آب و خاک و پوشش گیاهی و منابع انسانی را در دستور کار خود قرار دهد.