رضا پدیدار رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران در بیست و هشتمین نشست هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی با ارائه گزارشی درباره بحث یارانه‌های پنهان، وضعیت ایران در این حوزه را نامناسب توصیف کرد.

وی افزود: آخرین مطالعات کمیسیون انرژی مطالعات دقیقی بود که در تطبیق یارانه‌های دنیا و ایران صورت گرفت.

پدیدار بیان کرد: در یک دسته‌بندی کلی، یارانه‌ها به دو گروه یارانه نقدی و غیر نقدی تقسیم‌بندی می‌شوند. یارانه نقدی از سال ۸۹ با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها آغاز شد اما یارانه غیرنقدی به همه جامعه پرداخت و از آن تحت عنوان یارانه پنهان یاد می‌شود و سابقه طولانی در اقتصاد ایران دارد.

وی اضافه کرد: یارانه پنهان در بخش انرژی شامل نفت، گاز، برق و آب پرداخت می‌شود. به استناد گزارش IEA، سالانه ۳۰ میلیارد دلار یارانه در ایران برای انرژی پرداخت می‌شود. ۱۶ درصد از کل یارانه‌های پرداختی حوزه انرژی در جهان به ایران تعلق دارد. ایران بالاتر از چین، هند و عربستان رتبه نخست پرداخت یارانه را در اختیار دارد.

رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران عنوان کرد: در ارتباط با شاخص انرژی، ایران در رتبه پنجم جهان قرار دارد. در شهریور ماه سال جاری بر اساس گزارش مراجع رسمی در ایران، میزان یارانه انرژی ۱۲۰۰ میلیارد تومان بوده است.

به گفته وی، قیمت‌گذاری انرژی بر اساس فوب خلیج فارس، مبنایی نادرست است.

پدیدار اضافه کرد: به نظر می‌رسد ابتدا باید یک مبنای مستحکم، منطقی و علمی برای محاسبه یارانه غیر نقدی مشخص کرد، بعد با تعیین مقادیر درست، با پذیرش اصل موضوع یارانه نقدی و غیر نقدی در کشور، مسئولین را آگاه کرد.

وی گفت: بخش عمده یارانه انرژی در ایران غیر نقدی پرداخت می‌شود. یارانه انرژی به دست نیازمندان واقعی نمی‌رسد. ثروتمندان بیشترین بهره را از این یارانه دارند. بر اساس مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم خانوار از یارانه هیدروکربوری بسیار اندک بوده و بیش از سه چهارم یارانه این بخش به غیر خانوار اختصاص یافته است.

رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران بیان کرد: متاسفانه بخش تولید با وجود این مزیت نسبی در اختیار، کماکان از قدرت رقابتی برخوردار نشده است.

وی یادآور شد: پرداخت یارانه غیر نقدی انرژی باعث می‌شود خدماتی مثل آب، برق، گاز و نظایر آن پایین‌تر از قیمت تمام شده در اختیار افراد قرار بگیرد. در ابتدا شاید باعث رضایت افراد شود اما این مسئله زمینه تضعیف اقتصاد را فراهم می‌کند و افزایش نابرابری را به همراه دارد.

پدیدار گفت: پرداخت یارانه غیر هدفمند، زمینه تشدید کسری بودجه دولت و افزایش قاچاق را فراهم می‌کند و آلودگی محیط زیست را افزایش می‌دهد همچنین بر وخامت اوضاع می‌افزاید.

وی افزود: هر راهکاری باید ابعاد سه گانه داشته باشد که در رویکرد منطقی و علمی، اوضاع کشور را در حوزه انرژی سامان دهد. توزیع عادلانه حمایت‌های دولتی میان طبقات مختلف، تعادل هزینه و درآمد دولت برای مبارزه با کسری بودجه از محل تولید و توزیع انرژی، ایجاد انگیزه کافی برای مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی صنعتی و تجاری راهکارهای سه گانه برای ساماندهی حوزه انرژی است.

پرداخت ۳۰ میلیارد دلار یارانه انرژی در سال شیوع کوید ۱۹

سعید رفیعی‌فر دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی ایران نیز در ادامه مهمترین مشکل پرداخت یارانه پنهان را عدم شفافیت آن اعلام کرد.

وی افزود: در یک بازه ۱۱ ساله شدت مصرف انرژی در کشور ما یک روند معکوس نسبت به دنیا داشته است. نسبت به کشورهای بسیار عقب افتاده مثل شمال آفریقا و خاورمیانه کشور ما در وضعیت بسیار نامساعدی قرار دارد.

رفیعی‌فر گفت: در سال ۲۰۲۰ مسئله کوید شروع شد و اقتصاد جهان دچار یک تنش بسیار شدید شد. لذا مقدار یارانه‌ها در کل دنیا و کل اقتصادها به شدت کاهش یافت، ولی با وجود این، کشور ما با فاصله زیاد در صدر جدول پرداخت یارانه انرژی است و ۳۰ میلیارد دلار پرداخت یارانه بابت گاز، برق و نفت داشتیم.

وی ادامه داد: در پرداخت یارانه بخش گاز، وضع ما بسیار اسفناک است و بعد از آن، در برق مشکل اساسی دارد.

دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران بیان کرد: در سال ۲۰۱۹ ایران با ۸۰ میلیون نفر جمعیت، ۹۰ میلیارد دلار یارانه بابت انرژی پرداخت کرده است و چین با یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر جمعیت، حدود ۳۰ میلیارد دلار یارانه پرداخت کرده است. میزان یارانه پرداختی ما در مقایسه با رتبه دوم جمعیتی و قطب اقتصادی دنیا اختلاف زیادی دارد.

وی گفت: روندی کلی پرداخت یارانه‌ها در دنیا در بازه ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، مسیر نزولی طی می‌کند، وضعیت کشور ما در همین بازه متفاوت است. وضعیت یارانه در کشور ما به جز سالی که کوید داشتیم، به شدت رو به افزایش است.

۲۴ درصد یارانه برق دنیا را پرداخت می‌کنیم

دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی ایران عنوان کرد: ایران ۵.۵ درصد یارانه نفت دنیا را پرداخت می‌کند. در رابطه با گاز، یک سوم یارانه گاز دنیا در ایران پرداخت می‌شود.

وی افزود: این یک سوم تقریبا در بازه یکساله، دو ساله، پنج ساله و ... تکرار شده است. راجع به یارانه گاز وضعیت نامناسبی داریم. در رابطه با برق، نزدیک به ۲۴ درصد یارانه برق دنیا را پرداخت می‌کنیم.

رفیعی‌فر تاکید کرد: این اعداد نگران کننده است. در مجموع ایران ۱۶.۳۳ درصد یارانه جهان را در سال ۲۰۲۰ که سال بحرانی بوده است و سال مرجع خوبی نیست، پرداخت کرده است. اگر در بازه ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ میزان پرداخت یارانه را بررسی کنیم، رتبه کشور ما به شدت افزایش می‌یابد. سهم ایران از کل یارانه پرداختی جهان در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، ۲۱.۵ درصد است.

دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی ایران بیان کرد: در نفت نزدیک ۱۹ درصد، در گاز ۳۳.۵ درصد و در برق هم حدود ۱۷ تا ۱۸ درصد سهم ایران از یارانه جهان است.

وی یادآور شد: این ارقام واقعا حیرت آور است. آثار این یارانه را واقعا در جامعه نمی‌توان حس کرد. یارانه‌هایی که پای مردم در بازه ۱۰ ساله فاکتور شده، بسیار زیاد است. ۴۱۰ میلیارد دلار بابت نفت یارانه پرداخت کردیم. ۳۲۴ میلیارد دلار بابت گاز، ۲۵۱ میلیارد دلار هم به برق یارانه دادیم. در طول ۱۰ سال، نزدیک به هزار میلیارد دلار برای مردم صورت حساب زدیم.

رفیعی‌فر بیان کرد: این اعداد واقعا برای اقتصاد ما بزرگ است و چنین ارقامی در این بازه می‌توانست اقتصاد ما را متحول کند. همان‌طور که اقتصادهای دیگر را متحول کرده است.

کاهش تعداد کشورهای پرداخت کننده یارانه

دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران عنوان کرد: تعداد کشورهای پرداخت کننده یارانه در بازه ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ کاهش یافته است. در این مدت ۱۳ کشور از پرداخت یارانه گاز انصراف دادند. مقدار یارانه پرداختی جهان از ۹۶۹ میلیارد دلار به ۳۶ میلیارد دلار رسیده و کاهش کاملا محسوس داشته است.

وی افزود: ایران ۳۲۴ دلار در سال ۲۰۱۰ یارانه گاز پرداخت می‌کرد و در ۲۰۲۰ این رقم به ۱۲ میلیارد رسید. به این ترتیب رتبه ما در پرداخت یارانه گاز تغییر نکرده است. رتبه یک دنیا را در هر دو مقطع حفظ کردیم. راجع به گاز فاجعه عنقریب است. مسایل که به این صورت پیش می‌رود، وضعیت خوبی برای ما ندارد.

رفیعی‌فر بیان کرد: راجع به برق تعداد کشورهایی که یارانه پرداخت می‌کردند در سال ۲۰۱۰، ۳۹ کشور بوده که این تعداد در ۲۰۲۰ به ۲۶ کشور رسیده است. یعنی ۱۳ کشور یارانه را به صفر رسانده‌اند. رتبه ما در بازه مورد نظر یک بوده است.

وی اضافه کرد: مقدار یارانه پرداختی در این بازه افزایش یافته است. به‌طور متوسط سالانه ۱۷ میلیارد دلار متوسط در ۲۰۱۰ یارانه برق پرداخت می‌کردیم که این عدد در ۲۰۲۰ نزدیک به ۲۴ میلیارد دلار شده است.

به گفته دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی ایران کل یارانه پرداختی در این بازه، ۹۸۶ میلیارد دلار در بخش انرژی بوده است. متوسط جمعیت کشور در این مدت، ۷۸ میلیون نفر بوده است. بنابراین سهم هر نفر از یارانه انرژی کشور، در بازه مورد نظر ۱۲ هزار و ۵۳۹ دلار می‌شود.

وی افزود: اگر این عدد را در ۱۳۲ ماه (۱۱ سال) ضرب کنیم، عدد ۹۵ دلار برای هر ماه به دست می‌آید. این رقم با ارز ۲۵ هزار تومانی که بانک مرکزی ارائه می‌دهد، ماهانه برای هر ایرانی دو میلیون و ۳۷۵ هزار تومان صورتحساب خواهد بود. یعنی این عدد را به صورت یارانه غیر مستقیم پرداخت کرده‌ایم.

رفیعی‌فر گفت: برای یک خانواده ۵ نفره، در هر ماه نزدیک ۱۲ میلیون تومان از طریق پرداخت یارانه غیر نقدی صورتحساب کرده‌ایم. این روند قابل ادامه نیست و باید به فکر چاره باشیم. تنظیم‌گری و صندوقهای ذخیره ارزی چاره کار است.