به گزارش آتیه‌آنلاین، معیشت روستاییان که تأمین شود، میزان تخریب در عرصه‌های طبیعی نیز کاهش می‌یابد و آب و خاک نیز حفظ می‌شود. مهمترین اثر توانمندسازی جوامع روستایی، حفظ توان سرزمین و مقابله با بیابانی شدن مناطق مختلف کشور است؛ به همین دلیل پروژه‌ای به نام «ترسیب کربن» تعریف شد که در سه سطح، جهانی، ملی و محلی اهداف مختلفی را دنبال می‌کند. این پروژه که بر بهبود معیشت جوامع روستایی متمرکز می‌شود، در سطح محلی قصد دارد که با ایجاد شغل جایگزین، وابستگی جامعه روستایی به طبیعت را کاهش داده و از تخریب سرزمین در سطح کلان جلوگیری کند. مجموعه پروژه‌های «ترسیب کربن» توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در استان‌های مختلف به مرحله اجرا درآمده و نتایج مطلوبی داشته است. به گفته کارشناسان، موفقیت‌آمیز بودن این پروژه‌ها سبب شده تا نهادهایی مانند بنیاد برکت، بنیاد علوی و... نیز از این پروژه الگوبرداری کرده و در راستای بهبود معیشت جمعیت روستایی کشور، گام بردارند.
بهبود شرایط روستاها، یکی از شعارهای انتخاباتی سید ابراهیم رئیسی بود. رئیس‌جمهور بعد از آنکه کابینه خود را معرفی کرد، مهلتی ۲۰ روزه برای احیای جهادسازندگی به سید جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهادکشاورزی داد. هدف از تعیین این مهلت نیز بهبود شرایط روستاییان و جامه عمل پوشاندن به این شعار انتخاباتی بود. حتی اگر جهادسازندگی احیا شود؛ بازهم ما به الگویی برای توانمند کردن جوامع روستایی نیاز داریم و خوشبختانه این الگو در ایران وجود دارد. سال‌هاست روی مدل‌هایی که می‌تواند جامعه روستایی را توانمند کرده و وابستگی معیشتی آنها به طبیعت را به حداقل برساند، از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با همکاری سازمان‌های بین‌المللی کار شده است.
۶۰درصد تخریب عرصه‌های طبیعی توسط زنان
استان خراسان جنوبی از جمله استان‌هایی است که نخستین پروژه ترسیب کربن با همکاری سازمان ملل در آن اجرا شد. نخستین پروژه در روستای حسین‌آباد غیناب در خراسان جنوبی اجرا شد و حالا علیرضا یاری، مدیر پروژه ترسیب کربن خراسان جنوبی در گفت‌وگو با آتیه‌نو بیان می‌کند: «این پروژه به شهرستان نهبندان خراسان جنوبی نیز تعمیم داده شده است.»
او می‌گوید: «ما پروژه ترسیب کربن را با سه رویکرد در سطح جهانی، ملی و محلی پیگیری می‌کنیم. اهداف جهانی ما، ارائه مدل ترسیب کربن برای مناطق خشک و نیمه‌خشکی مثل خراسان جنوبی است. در سطح ملی نیز احیای مشارکتی اراضی تخریب یافته را پیگیری می‌کنیم. این تخریب‌ها توسط جامعه محلی در این مناطق صورت گرفته است. در سطح محلی یا منطقه‌ای نیز بهبود وضعیت اقتصادی اجتماعی ساکنان منطقه را پیگیری می‌کنیم.»
یاری عنوان می‌کند: «برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی هرچه بیشتر روی توانمندسازی زنان و مردان، ایجاد اشتغال و فرهنگ جامعه روستایی کار کنیم، دیدگاه مردم نسبت به منابع طبیعی بهبود پیدا می‌کند. با بالا رفتن سطح آگاهی‌ها نسبت به منابع طبیعی میزان تخریب عرصه‌های طبیعی به نوبه خود کاهش می‌یابد و این عامل سبب می‌شود به هدف خود یعنی ترسیب کربن برسیم. منظور از ترسیب کربن، رسوب گاز دی‌اکسید کربن در گیاهان است. هرچه پوشش گیاهی در منطقه بیشتر باشد، رسوب این گاز بیشتر رخ می‌دهد.»
او ادامه می‌دهد: «برای توانمند شدن جامعه روستایی، ما دوره آموزشی برای خانم‌ها برگزار می‌کنیم، زیرا ۶۰ درصد تخریب عرصه‌های طبیعی توسط زنان رخ می‌دهد. بوته‌کنی برای پخت‌وپز و گرم کردن آب برای استحمام انجام می‌شود. ما در دوره‌های آموزشی به جامعه محلی می‌آموزیم که تخریب بوته‌های مرتعی منجر به بروز پدیده ریزگردها می‌شود. درباره نقش انرژی‌های نو در کاهش تخریب منابع طبیعی با آنها صحبت می‌کنیم یا درباره مدیریت مرتع، آموزش‌هایی داریم. به همیاران طبیعت هم آموزش می‌دهیم.»
به گفته مدیر پروژه ترسیب کربن خراسان جنوبی، کارمندان منابع طبیعی به تنهایی از پس حفاظت عرصه‌های طبیعی برنمی‌آیند و این مهم با مشارکت جوامع محلی امکان‌پذیر است.
اجرای پروژه در ۸ روستا با یک میلیارد تومان اعتبار
یاری درباره مشاغل جایگزین آموزش داده شده به روستاییان عنوان می‌کند: «ما به روستاییان صنایع‌دستی، ساخت عروسک‌های محلی سنتی، گلیم‌بافی، پشتی‌بافی، حوله‌بافی، شیرینی‌پزی و آرایشگری آموزش می‌دهیم. این مشاغل سطح درآمد جامعه محلی را بالا می‌برد و وابستگی آنها به عرصه طبیعی را کم می‌کند.»
او بیان می‌کند: «سه برابر ظرفیت مراتع دام در عرصه هست. هرچه بتوانیم درآمد برای مردم ایجاد کنیم، وابستگی آنها به مراتع را کاهش می‌دهیم و خواهیم توانست عرصه‌های خود را از این وضعیت نجات دهیم. اگر پوشش گیاهی در عرصه‌های طبیعی حفظ شود، منابع آب و خاک هم حفظ می‌شوند.»
به گفته مدیر پروژه ترسیب کربن خراسان جنوبی، تعمیم این پروژه به روستاهای سراسر کشور نیازمند اعتبار است، اما نهادهایی مثل بنیاد برکت، سازمان بسیج سازندگی و بنیاد علوی در قلعه گنج کرمان از این پروژه الگوبرداری کرده و در روستاها با جدیت بحث توانمندسازی را پیگیری می‌کنند.
او اضافه می‌کند: «ما در پروژه ترسیب کربن مردم را دور هم جمع کردیم تا در قالب گروه‌های توسعه روستایی هر دو هفته یکبار دور هم جمع شوند. به آنها کمک کردیم که صندوقی تشکیل داده و از محل این صندوق وام و تسهیلات به متقاضیان پرداخت کنند.»
یاری تأکید می‌کند: «اگر این پروژه در کل کشور اجرا شود، قطعاً نتایج مفیدی برای کشور خواهد داشت. ما آمادگی داریم در استان خراسان جنوبی، کل استان را تحت پوشش این پروژه ببریم، اما کسی برای روستاها دل نمی‌سوزاند.»
او ادامه می‌دهد: «کل اعتبار ما برای توانمندسازی هشت روستایی که در آن پروژه اجرا می‌کنیم، یک میلیارد تومان است. در قالب این پروژه ۲۵۰ هکتار نهال‌کاری اجرا کرده و ۲۰۰ هکتار هلالی آبگیر ایجاد کردیم؛ ۷۰۰ میلیون تومان از اعتبار ما صرف اجرای این پروژه شده است. یعنی این پروژه‌ها سه‌چهارم از اعتبار ما را می‌بلعد.»
مدیر پروژه ترسیب کربن خراسان جنوبی می‌گوید: «برای اینکه صندوق‌های تشکیل شده در روستاها تقویت شود، ما برخی تسهیلات را در اختیار صندوق قرار می‌دهیم.»
آغاز طرح توانمندسازی در ۶ روستا از سال ۹۳
عبدالرحیم لطفی مدیر کل منابع طبیعی استان گلستان نیز درباره اجرای طرح توانمندسازی جوامع روستایی در قالب پروژه ترسیب کربن در استان گلستان به آتیه‌نو بیان می‌کند: «ما از سال ۹۳، این پروژه را آغاز کردیم و آن را در شش روستا اجرا کردیم.»
او اضافه می‌کند: «ما نخبگان روستا را به استناد بازدیدهای محلی و مصاحبه با مردم شناسایی می‌کردیم. یک گروه توسعه روستایی در روستاهای هدف تشکیل می‌دادیم. تسهیلگر ما وارد روستا می‌شد. ما قبل از آن اطلاعات را به فرماندار، بخشدار و دهیار روستا منتقل می‌کردیم و قبل از ورود به منطقه، تلاش می‌کردیم مقامات محلی را مطلع کنیم که چه اقداماتی قرار است انجام شود. در واقع اهمیت پروژه را برای آنها تشریح می‌کردیم.»
لطفی می‌گوید: «بعد از اینکه گروه‌های توسعه را تشکیل دادیم، تسهیلگران ما تلاش کردند برخی فنون را به روستاییان آموزش دهند. ما همچنین امکانات و منابع در اختیار روستا شامل جنگل، مرتع، زمین کشاورزی، چشمه‌ها و مناظری که در روستا وجود داشت را شناسایی کردیم. در گام بعدی مشکلات روستاییان شناسایی و برای آنها راه حل پیدا می‌کردیم. در تمام این مراحل روستاییان مشارکت داشتند و بر اساس اولویت‌هایی که آنها اعلام می‌کردند، کتابچه فعالیت‌ها تهیه و در شورای برنامه‌ریزی شهرستان به تصویب می‌رسید.»
او ادامه می‌دهد: «برای اجرایی شدن برنامه‌ها، تأمین اعتبار تا حدی که منابع استانی اجازه می‌داد، انجام می‌شد. به تدریج با پیش رفتن پروژه‌ها مردم روستاها به ما اعتماد کردند. تلاش کردیم برخی خدمات را از سایر دستگاه‌ها برای مردم روستاهای هدف دریافت کنیم. مثلاً اگر سازمان فنی‌وحرفه‌ای برای اعزام مربی به روستاهای دورافتاده‌ای که طرح در آنها اجرا می‌شد، ماشین در اختیار نداشتند، ما ماشین برای کارشناس این سازمان تأمین می‌کردیم.»
به گفته مدیرکل منابع طبیعی استان گلستان، همه اقدامات انجام شده در روستاهای تحت پوشش پروژه ترسیب کربن سبب شد که کشاورزان تغییر رویه بدهند و میزان تولید در مزارع کشاورزی روستاها تا ۱۰ برابر افزایش یابد. افزایش تولید زمینه بهبود معیشت مردم روستا را فراهم کرد و در نهایت زمینه تعمیم این طرح به دیگر روستاها فراهم شد.
او می‌گوید: «این پروژه سال ۹۳، در شش روستای توابع آزادشهر انجام شد و پس از آن در سال ۹۶ و ۹۷، در ۱۸ روستای دیگر از توابع شهرستان مینودشت و گالیکش پروژه ترسیب کربن اجرایی شد.»
لطفی با اشاره به تشکیل صندوق‌های مالی در هر روستا، بیان می‌کند: «منابع مالی برخی از این صندوق‌ها را با کمک خیرین تأمین کردیم. بخشی از منابع صندوق‌ها هم از درآمدهای خود مردم روستا تأمین شد. مثلاً ما می‌خواستیم نهال یا بذر یونجه را رایگان در بین روستاییان توزیع کنیم، آن را به صندوق‌ها می‌دادیم و این صندوق‌ها با قیمت مناسب بذر را در اختیار مردم قرار می‌دادند تا منابع مالی حاصل از آن وارد صندوق شود. در حال حاضر این صندوق‌ها به قدری توانمند شده‌اند که کارهای عمرانی خود را به آنها واگذار می‌کنیم.»
به اعتقاد او، اگر پروژه ترسیب کربن در روستاهایی که معضل قاچاق چوب دارند، اجرایی شود، می‌تواند بسیار مفید باشد.
مدیرکل منابع طبیعی استان گلستان ادامه می‌دهد: «البته این برنامه را به صورت خودجوش در روستاهای دارای معضل قاچاق چوب اجرایی کرده‌ایم و امیدواریم برنامه‌ریزان خود استان برای آن اعتبارات لازم را تخصیص دهند. اجرای چنین طرح‌هایی در این مناطق ضروری است.»
به گفته او، در راستای آموزش جوامع محلی با توجه به ظرفیت‌های منطقه در زمینه گردشگری، کشت گیاهان دارویی و دامداری، سفرهایی به استان هرمزگان، کاشان (برای پرورش گل محمدی)، غرب مازندران (برای تولید گل گاوزبان در ارتفاعات) ترتیب داده شد تا جوامع روستایی استان گلستان بتوانند از این ایده‌ها استفاده کنند.
لطفی اضافه می‌کند: «در زمینه دامداری، بازدیدهایی از دامداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی هم طراحی شد. روستاییان منطقه استعداد باغداری و کشاورزی هم داشتند. بچه‌های جهادکشاورزی تا حدی کمک کردند تا روستاییان روی روال افتادند.»
به گفته او، بنیاد برکت و بسیج سازندگی و سپاه نیز از این الگو برای توانمندسازی روستاها استفاده کرده‌اند و در عین حال آنها تلاش می‌کنند تا صندوقی مستقل در هر روستا ایجاد کنند.
مدیرکل منابع طبیعی استان گلستان می‌گوید: «بهتر است صندوق‌های روستایی یکپارچه و منابع یکی شود. به این ترتیب توانمندی روستاییان نیز بیشتر می‌شود. این صندوق‌ها با وام‌های بدون بهره و به سادگی منابع مالی در اختیار روستاییان قرار می‌دهند. صندوق از آن خودشان است و حتی اگر کسی تأخیر در پرداخت داشته باشد؛ با فشار دیگر روستاییان بدهی خود به صندوق را پرداخت می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «ما در سنوات گذشته در گالیکش حریق زیاد داشتیم. با اجرای پروژه ترسیب کربن در توابع این شهر، حریق کاهش یافت و دخل و تصرفات به عرصه‌های طبیعی نیز بسیار کم شد.»
وابستگی جوامع محلی به عرصه‌های طبیعی
حسین میرزایی، مدیرکل دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان جنگل‌ها در گفت‌وگو با آتیه‌نو درباره اثرات اجرای طرح ترسیب کربن در بهبود معیشت جوامع محلی بیان می‌کند: «ما در منابع طبیعی به دنبال تقویت معیشت جوامع محلی برای کاهش وابستگی به عرصه‌های طبیعی هستیم. تلاش می‌کنیم فشار روی عرصه کمتر شود.»
او اضافه می‌کند: «جوامع محلی گروه‌های هدف ما هستند. ما به آنها مهارت‌هایی را آموزش می‌دهیم که وابستگی‌شان به منابع‌طبیعی کاهش یابد.»
به گفته میرزایی، ارزیابی دقیقی از تأثیر اجرای پروژه ترسیب کربن بر سطح رفاه جامعه روستایی انجام نشده، اما بدون شک توانمند شدن این جوامع، تخریب عرصه‌های طبیعی را کاهش می‌دهد. آموزش‌های ارائه شده به روستاییان باعث می‌شود تا آنها نسبت به تبعات شخم و شیاری که در عرصه‌های مرتعی ایجاد می‌کنند، آشنا شوند و در نتیجه آسیب به طبیعت کاهش یابد.
مدیرکل دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان جنگل‌ها می‌گوید: «سال گذشته حدود ۲۹۰ حوضه آبخیز تحت پوشش برنامه‌های توانمندسازی قرار گرفت. در هر حوضه آبخیز، ممکن است چند روستا تحت پوشش پروژه‌های توانمندسازی قرار گیرد.»
او درباره اعتبارات صرف شده برای توانمندسازی روستاییان عنوان می‌کند: «در سه تا چهار سال اخیر به طور متوسط در حوزه توانمندسازی، سالانه بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان در حوضه‌های مختلف در قالب اقدامات ترویجی اعتبار صرف شده است.»
نظر شما