به گزارش آتیه‌آنلاین، نقش بنگاه‌های کوچک و متوسط یا (SME)ها در اقتصاد جهان در حال پررنگ شدن است. با توجه به سیاست‌های هر کشور، تعاریف متفاوتی برای بنگاه‌های کوچک و متوسط در نظر گرفته می‌شود. در ایران بنگاه‌هایی با زیر ۵۰ نفر جمعیت در گروه بنگاه‌های کوچک و مجموعه‌هایی با جمعیت کمتر از ۱۰۰ نفر در گروه بنگاه‌های متوسط قرار می‌گیرند. در حال حاضر (SME)ها ۹۰ درصد واحدهای صنعتی ایران را شامل می‌شوند و به گفته اصغر مصائب، معاون سابق صنایع کوچک سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، بر اساس برآوردها، ۷ تا ۹ درصد تولید ناخالص داخلی به فعالیت این بنگاه‌ها وابسته است و ۶۰ درصد اشتغال کشور، مدیون فعالیت چنین واحدهایی است.
اهمیت بنگاه‌های کوچک و متوسط در ایران به حدی است که علیرضا رزم‌حسینی، وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت (صمت) هم در مراسم بزرگداشت روز حمایت از صنایع کوچک و متوسط، بر اهمیت نقش (SME)ها برای ایجاد اشتغال تأکید می‌کند. او می‌گوید: «در اقتصاد جهانی برای ایجاد اشتغال پایدار در کشورهای دارای جمعیت بالا، باید بر صنایع کوچک و متوسط متمرکز شد و نمی‌توان موضوع اشتغال را صرفاً از مسیر صنایع بزرگ حل کرد.»
واحدهای کوچک و متوسط یا (SME)ها در بسیاری از نقاط جهان نقش مهمی در اقتصاد و تولید کشورها ایفا می‌کنند. این بنگاه‌های کوچک هستند که قطعات مورد نیاز واحدهای صنعتی بزرگ را با نیروهای اندک خود تأمین می‌کنند تا چرخ صنایع بزرگ بچرخد. راه‌اندازی بنگاه‌های کوچک و متوسط پیچیدگی کمتری نسبت به واحدهای بزرگ داشته و نیاز به سرمایه هم برای این واحدها نسبت به واحدهای بزرگتر کمتر است. شاید به دلیل سهولت راه‌اندازی این واحدها، سیاستگذاران اقتصادی سراسر جهان به توسعه واحدهای کوچک و متوسط تأکید دارند. ایران هم از این قاعده کلی مستثنی نیست و دولت به دنبال راهکارهایی برای حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط اقتصادی است.
تأکید بر نقش (SME)ها در اشتغال
علیرضا رزم‌حسینی هفته گذشته در مراسم گرامیداشت روز حمایت از صنایع کوچک درباره اهمیت واحدهای کوچک و متوسط بیان کرد: «در اقتصاد جهانی برای ایجاد اشتغال پایدار در کشورهای دارای جمعیت بالا، باید بر صنایع کوچک و متوسط متمرکز شد و نمی‌توان موضوع اشتغال را صرفاً از مسیر صنایع بزرگ حل کرد.» او همچنین بر ضرورت استفاده از ظرفیت داخلی صنایع در توسعه و حمایت از صنعت کشور نیز تأکید کرد.
وزیر سابق صمت از تدوین بسته حمایتی صنایع کوچک در سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران خبر داد. به گفته او، در چهار دهه گذشته خدمات خوبی در حوزه صنایع به‌ویژه صنایع کوچک و متوسط شکل گرفته و ایجاد بالغ بر هزار شهرک و ناحیه صنعتی، گواه این موضوع و نشان‌دهنده این است که سیاستگذاران به درستی در این حوزه عمل کرده‌اند.
بیش از ۹۰ درصد واحدهای صنعتی (SME) هستند
با توجه به اهمیتی که (SME)ها در اشتغال و اقتصاد هر کشور می‌توانند داشته باشند، در ایران چه پتانسیل‌هایی در این حوزه ایجاد شده است؟ آیا برنامه‌ریزی‌های ما با شرایط اقتصاد ایران متناسب است؟ اصغر مصائب، معاون سابق صنایع کوچک سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» بیان می‌کند: «اگر به لحاظ تعداد واحدهای صنعتی در نظر بگیریم، تقریباً می‌توان گفت که بالای ۹۰ درصد از واحدهای صنعتی ما را صنایع کوچک و متوسط دربر می‌گیرد.» او ادامه می‌دهد: «قریب به ۶۰ درصد اشتغال صنعت را این بخش ایجاد می‌کند، اما از نظر تعداد، بیش از ۹۰ درصد واحدهای صنعتی مربوط به واحدهای کوچک و متوسط است. این آمار نشان‌دهنده جایگاه ویژه (SME)ها است.» مصائب می‌گوید: «در حال حاضر در کشورهای توسعه‌یافته و نوظهور صنعتی، بر اساس تقسیم‌بندهایی که انجام شده، صنایع کوچک و متوسط نقش اصلی را در رشد و توسعه اقتصادی آنها ایفا می‌کنند. مؤلفه اصلی تولید است و چون بخش تولید در این قسمت بسیار پررنگ است، بنابراین چنین واحدهایی در بحث اقتصادی کشور می‌تواند مؤثر باشد.»
او ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر، در مدل‌های توسعه صنعتی و مدل‌هایی که در دنیا پیاده می‌شود، به عنوان مثال یونیدو (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) یا بخش‌های دیگری از سازمان ملل و ان‌جی‌اوهای بین‌المللی فعالیت خود را به سمت صنایع کوچک برده‌اند و حتی در بحث تأمین مالی هم به این سمت در حال حرکت هستند تا بتوانند بنگاه‌های کوچک و متوسط را تقویت کنند تا این بنگاه‌ها به فعالیت‌های خود ادامه دهند؛ زیرا صنایع کوچک در زنجیره تولید قرار می‌گیرند و به صنایع مادر پیوند میخورند.»
معاون سابق صنایع کوچک سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران می‌گوید: «با توجه به اهمیت صنایع کوچک و متوسط، کشورهای مختلف مباحثی نظیر خوشه‌های صنعتی، نظام مبادلات، پیمانکاری فرعی و مواردی نظیر این را آغاز کرده‌اند. در ایران هم طی یک تا دو دهه اخیر و بخصوص در یک دهه اخیر، روی این موضوعات کار شده است.»
وی اضافه می‌کند: «ما در دو تا سه سال اخیر به بحث خوشه‌های کسب‌وکار و بحث نظام مبادلات به صورت جدی وارد شدیم. اگر نقش بنگاه‌های کوچک و متوسط و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط را به صورت عام در نظر بگیریم، می‌بینیم که این واحدها در اقتصاد تأثیرگذار هستند.» مصائب درباره سهم بنگاه‌های کوچک و متوسط در تولید ناخالص ملی ایران عنوان می‌کند: «بانک مرکزی و مرکز آمار ایران باید در این رابطه اظهارنظر کنند. متأسفانه تاکنون این رقم به صورت رسمی اعلام نشده، اما با توجه به سهم حدود ۴۰ درصدی صنعت معدن و تجارت در تولید ناخالص ملی تخمین زده می‌شود سهم (SME)ها بین ۷ تا ۹ درصد باشد. طبیعتاً این رقم باید رشد یابد و برنامه‌ریزی کشور در این راستا باشد.»
نکات قابل توجه برای توسعه (SME)ها
معاون سابق صنایع کوچک سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران می‌گوید: «در کشور ما باید دو تا سه موضوع درباره واحدهای کوچک و متوسط به صورت جد مورد توجه قرار گیرد. واقعیت این است که سیاستگذاری در بنگاه‌های کوچک و متوسط یکپارچه نیست و در سطح کشور تکه‌پاره است.»
وی ادامه می‌دهد: «کسب‌وکارها فقط نمی‌توانند صنعتی باشد. اگر بخواهیم (SME)ها را در نظر بگیریم، باید یک مجموعه سیاستگذاری اصلی، مسئولیت این واحدها را به عهده گیرد. نکته دیگر این است که بحث‌های توسعه‌ای در سطح بنگاه‌های کوچک و متوسط باید به رسمیت شناخته شود. واقعیت این است که در حال حاضر ممکن است در جاهایی از اسناد بالادستی به موضوع واحدهای کوچک و متوسط اشاره شده و تأکید شده باشد که از بعضی مدل‌های توسعه‌ای یا فعالیت در حوزه صنایع کوچک و متوسط بهره ببریم اما این مسأله تا امروز تبدیل به یک قاعده، روش و منش کلی در سطح کشور به آن معنا نشده است.»
مصائب بیان می‌کند: «پیشنهادی که ما سال گذشته در مجمع تشخیص، کمیسیون زیربنایی این مجموعه، نمایندگان مجلس و مرکز پژوهش‌ها مطرح کردیم این است که دو تا سه کار را می‌توان انجام داد. یکی اینکه در برنامه هفتم توسعه که در حال تدوین است، یک بند مجزا برای صنایع کوچک و متوسط یا کسب‌وکارهای کوچک و متوسط داشته باشیم تا تکلیف دستگاه‌های اجرایی نسبت به آن را بدانیم.» او ادامه می‌دهد: «در حوزه معدن، اصناف و بسیاری از موضوعات مختلف قانون داریم. در معدن قانون معادن را داریم. بر اساس مطالعه‌ای که روی کشورهای مشابه خودمان مانند کره و ترکیه انجام داده‌ایم، ایران هم نیاز به یک قانون حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط دارد تا بتوانیم این بخش را سازماندهی کنیم.» معاون سابق صنایع کوچک سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران تأکید می‌کند: «غیر از اینکه در اسنادبالادستی باید (SME) را در نظر بگیریم، باید تکلیف خود را با این حوزه مشخص کنیم. در گام بعد به بحث ساختارها و غیره می‌رسیم. مثلا ًترکیه مجموعه کارکرد مرتبط با صنایع کوچک و متوسط را به بیرون سپرده است و یا کره‌جنوبی وزارت صنایع کوچک و استارت‌اپ راه‌اندازی کرده است. باید مدل‌هایی نظیر اینها را برای ایران درنظر داشته باشیم.» او اضافه می‌کند: «ما با توجه به شرایط کشور باید به سمتی برویم که بنگاه‌های کوچک و متوسط را رقابت‌پذیر کنیم تا قابلیت حضور در عرصه بین‌الملل را داشته باشند؛ چون اگر ان‌شاءالله روزی بحث تحریم‌ها و مشکلات بین‌المللی حل شود، آن وقت درها که باز شد، اتفاقی می‌افتد که اگر از اکنون تدبیر نکنیم، بسیاری از بنگاه‌های کوچک و متوسط ما محکوم به فنا می‌شوند.»
راه‌های حمایت از صنایع کوچک و متوسط
با توجه به نقش و اهمیت بنگاه‌های کوچک و متوسط در اقتصاد کشور، چگونه می‌توان از این واحدها حمایت کرد؟ علی صدری، رئیس هیأت امنای خانه صنعت معدن تجارت جوانان ایران در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» بیان می‌کند: «واحدهای کوچک که در شهرک‌های صنعتی مستقر هستند، حدود ۴۸ درصد از واحدهای صنعتی شهرک‌ها در سراسر کشور را شامل می‌شوند. دولت‌ها در زمان خود یکسری مشوق‌ها و تمهیداتی را برای این واحدها در نظر گرفته‌اند.» او ادامه می‌دهد: «در گذشته کسی که در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کرد، اگر زودتر از موعد پروژه خود را به اتمام می‌رساند، ۱۰ درصد مشوق تخفیف به او داده می‌شد و موارد مشابهی نیز وجود داشت.» رئیس هیأت امنای خانه صنعت معدن تجارت جوانان ایران یادآور می‌شود: «اما واحدهای کوچک و متوسط نیاز به حمایت‌های بیشتری دارند. به طور مثال امروزه بانک‌ها تحت هیچ شرایطی محل طرح را به عنوان وثیقه از صنایع کوچک قبول نمی‌کنند؛ چون اینها به صورت دفترچه قراردادهایی هستند که شهرک‌های صنعتی خریده‌اند و به صورت اقساطی است و تا هنگامی که قسط این دفترچه‌ها به پایان نرسد، سند را نمی‌توان در رهن بانک گذاشت!»
او تأکید می‌کند: «متأسفانه بانک‌ها اقبالی ندارند که محل طرح را به عنوان وثیقه بپذیرند؛ حتی اگر یک واحد سند مالکیت داشته باشد. در واقع می‌توان با پذیرش محل طرح به عنوان وثیقه بانکی به این واحدها کمک کرد.» صدری می‌گوید: «سازمان صنایع کوچک با تشکیل صندوق حمایت از صنایع کوچک تا سقف ۳ میلیارد تومان برای همه واحدها ضمانتنامه صادر می‌کند. در قبال این ضمانتنامه‌ها، واحدهای کوچک و متوسط تسهیلات حدود ۳ میلیاردی از بانک دریافت می‌کنند. این اقدام کمکی به صنایع کوچک بوده است.» او پرداخت یارانه برای حضور در نمایشگاه‌ها را نیز کمک دیگری به واحدهای کوچک دانست.
رئیس هیأت امنای خانه صنعت معدن تجارت جوانان ایران گفت: «توقع از دولت جدید این است که تمهیدات جدیدی برای حمایت از واحدهای صنعتی انجام دهد. در وضعیت کرونا شاهد تعطیلی بسیاری از شرکت‌ها و بنگاه‌های خرد بخش خصوصی هستیم، اما همین بنگاه‌های خرد و کوچک، هم تسهیلات بانکی دارند و هم مالیات می‌دهند.» او اضافه می‌کند: «در تعطیلات اخیر، بنگاه‌ها باید بابت ۳۱ روز کاری مالیات بدهند، در حالی که تعطیلات باعث شده تا این بنگاه فقط ۱۰ تا ۱۲ روز بتوانند از نیروهای خود استفاده مؤثر کنند. بنابراین باید در یک بسته حمایتی این مسائل در نظر گرفته شوند. این از جمله کمک‌هایی است که در این شرایط بحرانی می‌توان به واحدهای کوچک کرد.»
صدری عنوان می‌کند: «حداقل کاری که می‌توان کرد این است که بحث مالیات و سود و بهره بانکی در قبال کارکرد هر ماه دریافت شود. نمی‌شود برای مقابله با کرونا تعطیلی در نظر بگیریم و بخشی از روزهای کاری از دست برود اما عوارض و هزینه‌های صنعتی را در قبال کل روزهای ماه دریافت کنیم.»
نظر شما