به گزارش آتیه آنلاین، در جلسه کمیته آمارهای جمعیت مرکز آمار ایران، که دیروز (۱۸ مرداد) برگزار شد، دکتر الهام فتحی، رییس گروه آمارهای جمعیت «دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار» گزارشی از محاسبه شاخص باروری کل ایران از سال ١٣٩٥ تا ١٣٩٩ با استفاده از روش مستقیم ارائه کرد که شیب ملایم کاهش میزان باروری کل ایران از سال ١٣٩٥ تا ١٣٩٩ را تایید می کند. تغییر در میزان باروری، به عنوان یکی از عوامل موثر بر تغییرات جمعیتی و نقش آن در عرضه نیروی کار و در نتیجه رشد تولید، عنصر مهم رشد و توسعه اقتصادی- اجتماعی هر کشور تلقی می‌شود. اهمیت تغییرات جمعیتی در هر کشور تا حدی است که در سال‌های اخیر، پیری جمعیت در حالت کلی و به‌ویژه کاهش باروری، نگرانی‌هایی را برای اقتصاد در سطح جهانی و اکثر جوامع در حال‌توسعه از جمله ایران ایجاد کرده‌است. برای درک بهتر اهمیت میزان باروری، باید به سه مفهوم میزان کلی باروری، نرخ جایگزینی جمعیت و رشد جمعیت صفر توجه کرد.

میزان کلی باروری

«نرخ کلی باروری»، میانگین تعداد فرزندانی است که یک زن در طول زندگی‌اش به دنیا می‌آورد. نرخ باروری در ایران بر اساس آمار سال ۲۰۰۸ برابر با ۱٫۷۱ کودک به ازای هر زن بوده ‌است، که با این توصیف ایران در جایگاه ۱۷۲ جهان قرار داشت، این در حالی است که این نرخ در سال ۲۰۰۳ برابر با ۱٫۹۹ کودک به ازای هر زن بوده‌است.

نرخ جایگزینی جمعیت

«نرخ جایگزینی جمعیت» میزان کلی باروری است که منجر به جبران جمعیت درگذشته با جمعیت جدید می‌شود. اگر هیچ زنی تا پیش از سن زادآوری (حدود ۴۵ تا ۵۰ سال) نمیرد، آنگاه نرخ جایگزینی حدود ۲٫۰ خواهد بود. در کشورهای توسعه یافته این نرخ کمی بیش از ۲٫۰ و در کشورهای در حال توسعه بین ۲٫۵ تا ۳٫۳ است، زیرا برخی از زنان پیش از زادآوری می‌میرند. در سطح جهانی نرخ جایگزینی ۲٫۳۳ است به ازای هر زن است. در این نرخ، جمعیت جهان در رشد جمعیت صفر می‌ماند.

رشد جمعیت صفر

رشد جمعیت صفر شرایطی از تعادل جمعیتی است که در آن تعداد افراد در یک جمعیت مشخص شده نه افزایش و نه کاهش می‌یابد. از نظر برخی، رشد جمعیت صفر به عنوان یک هدف اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. به گفته آنها، رشد جمعیت صفر، پس از رسیدن به ثبات در جمعیت مطلوب، ایده‌آل است و کشورهای جهان باید در تلاش برای دستیابی به پایداری زیست‌ محیطی درازمدت، به این رشد دست یابند. منظور از عبارت «جمعیت، بدون رشد و کاهش» این است که آمار تولدها و مهاجرین ورودی به همان میزان مرگ و میر و مهاجران خروجی باشند.

کاهش جمعیت ایران

به زبان ساده حد جایگزینی فرزندان به جای والدین، ۲.۱ است. یعنی یک زوج به عنوان پدر و مادر باید بیش از دو فرزند داشته باشند. اگر این شاخص در حد ۲.۱ فرزند یا کمتر باشد به معنی کاهش تدریجی جمعیت و در نهایت انقراض نسل است.

تحول میزان باروری کل در سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۰

به تازگی نیز در جلسه کمیته آمارهای جمعیت مرکز آمار ایران، که دیروز پیش (۱۸ مرداد) برگزار شد، دکتر الهام فتحی، رییس گروه آمارهای جمعیت «دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار» گزارشی از محاسبه شاخص باروری کل ایران از سال ١٣٩٥ تا ١٣٩٩ با استفاده از روش مستقیم ارائه کرد که شیب ملایم کاهش میزان باروری کل ایران از سال ١٣٩٥ تا ١٣٩٩ را تایید می کند.

اطلاعات ثبت احوال نشان داد میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی) و پیش بینی های جمعیتی مرکز آمار ایران در سال های ١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨ و ١٣٩٩ به ترتیب برابر ٢,٠٩ و ١.٩٥ و ١.٧٤ و ١.٦٥ فرزند است. همچنین میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی و غیر ایرانی) با استفاده از داده های ثبت احوال (ثبت موالید تا وقوع یک سال) و وزارت بهداشت (ثبت موالید اتباع خارجی) و پیش بینی های جمعیتی مرکز آمار ایران در سال های ١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨ و ١٣٩٩ به ترتیب برابر ٢,٠٧ و ١.٩٧ و  ١.٧٧ و ١.٧١ فرزند است.

مساله فراگیر کاهش میزان باروری در همه جای ایران

این نشست علمی با حضور نعمت الله میرفلاح نصیری، معاون طرح های آماری و آمارهای ثبتی مرکز آمار ایران، علی اکبر محزون، مدیر کل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری‌های مرکز آمار ایران و جمعی از مدیران و کارشناسان دستگاه های اجرایی از مرکز آمار، وزارت بهداشت، ثبت احوال، انجمن آمار و موسسه مطالعات جمعیتی و اساتید جمعیت شناسی به صورت مجازی برگزار شد.

دکتر فتحی در این نشست به اهمیت محاسبه میزان باروری کل کشور بویژه در سال های اخیر تاکید کرد و توضیح داد که تا قبل از سال ١٣٩٥ این شاخص با استفاده از روش های غیرمستقیم و اغلب داده های سرشماری محاسبه می شد اما از سال ١٣٩٥ به بعد با بهبود آمارهای ثبتی ولادت امکان محاسبه با روش مستقیم فراهم شده است. در سال گذشته نیز محاسبات انجام شده با روش مستقیم برای سالهای ٩٦ تا ٩٨ پس از تصویب کمیته آمار بخشی جمعیت اطلاع رسانی شد. در حال حاضر این شاخص با روش مستقیم و برای سال ١٣٩٩ محاسبه شده است.

دکتر فتحی با اشاره به توصیه های سازمان ملل در خصوص جمع آوری داده های باروری و مرگ و میر، روش های تولید این داده ها را شامل شیوه ثبتی، طرح های آماری و روش ترکیبی ذکر کرد و گفت براساس توصیه های سازمان ملل هیچکدام از این روشها نسبت به دیگری برتری نداشته بلکه تلفیق داده ها از منابع مختلف کیفیت آمارهای ملی را ارتقا می بخشد. در ایران مقایسه داده های ولادت از دو منبع ثبتی داده یعنی سازمان ثبت احوال کشور و وزارت بهداشت حکایت از بهبود پوشش هر دو منبع داده و به حداقل رسیدن تفاوت بین آنها دارد که این موضوع به عنوان یک گام رو به جلو  و مثبت در کشور تلقی می شود.

وی تشریح کرد مقایسه شاخص محاسبه شده میزان باروری کل کشور بر اساس سرشماری ١٣٩٥ (با روش غیر مستقیم فرزندان خود) و شاخص بدست آمده از تلفیق منابع ثبتی (با روش مستقیم) نتایج یکسانی را نشان داد.

در مجموع نتایج محاسبات شیب ملایم کاهش میزان باروری کل ایران از سال ١٣٩٥ تا ١٣٩٩ را تایید نمود. اطلاعات ثبت احوال نشان داد میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی) و پیش بینی های جمعیتی مرکز آمار ایران در سال های ١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨ و ١٣٩٩ به ترتیب برابر ٢,٠٩ و ١.٩٥ و ١.٧٤ و ١.٦٥ فرزند است.

میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی و غیر ایرانی) با استفاده از داده های ثبت احوال (ثبت موالید تا وقوع یک سال) و وزارت بهداشت (ثبت موالید اتباع خارجی) و پیش بینی های جمعیتی مرکز آمار ایران در سال های ١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨ و ١٣٩٩ به ترتیب برابر ٢,٠٧ و ١.٩٧ و  ١.٧٧ و ١.٧١ فرزند است.

وی افزود در سال های اخیر اوج سن فرزند آوری در سنین ٢٩-٢٥ ساله متمرکز شده است و الگوی سنی باروری نشان دهنده کاهش میزان باروری در گروه های سنی ٢٤-٢٠، ٢٩-٢٥ و٣٤-٣٠ ساله است. تصریح کرد: تمام استان های کشور کاهش میزان باروری کل را در سالهای اخیر تجربه کرده اند،   به طوری که کاهش میزان باروری در اقصی نقاط ایران به مساله ای فراگیر تبدیل شده است.

دکتر فتحی در ادامه گفت: ٩ استان، باروری پایین (کمتر از ١,٥) و بسیار پایین (کمتر از ١.٣) را در سال ١٣٩٩ تجربه کرده اند و ١٥ استان هم باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی  ٢.٠٩ تا ١.٥ فرزند داشته اند.

در ادامه دکتر حبیب اللهی کارشناس وزارت بهداشت، گزارشی در خصوص سامانه آنلاین ثبت موالید و تولد نوزادان در کشور و نحوه جمع آوری اطلاعات مربوط به مادران، محاسبه میزان باروری کل و همچنین روند پیشرفت سرشماری ثبتی مبنا ١٤٠٤ ارایه کرد.

دکتر حبیب اللهی با بیان اینکه تا سال ١٣٩١ در کشور اعداد و ارقام دقیقی در خصوص سلامت مادران و نوزادان در کشور موجود نبود، گفت: با توجه به اینکه بیش از ٩٧ درصد زایمان ها در بیمارستان ها رخ می دهد از سال ١٣٩٢ اطلاعات مربوط به مادران و نوزادان شامل شهری و روستایی بودن، ملیت، شماره ملی مادر، محل سکونت، سطح سواد مادر، میزان تحصیلات مادر، نوع بیمه و سایر اطلاعات مربوطه و داده های مرتبط با نوزادان به صورت آنلاین ثبت می شود.

سپس منابع داده ای مختلف برای محاسبات مورد بحث و بررسی اعضاء کمیته قرار گرفت و پس از تبادل نظر اعضاء کمیته پیرامون منابع داده و روش های محاسبه میزان باروری کل ایران، نتایج گزارش باروری کل ایران از سال ٩٥ تا ٩٩ مورد تأیید اعضاء قرار گرفت و میزان باروری محاسبه شده برای سال ١٣٩٩ در استان‌های کشور (به شرح جدول پیوست) با اجماع اکثریت اعضا به تصویب نهایی رسید.

در ادامه این نشست علی اکبرمحزون مدیر کل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار در خصوص روند پیشرفت سرشماری ثبتی مبنا گزارشی ارایه داد.

محزون فرایند اخذ داده های اداری سرشماری ثبتی مبنا را شامل تعیین متغیر های آماری مورد نیاز سرشماری، تعیین سازمان های متولی تولید کننده متغیر های آماری، مشخص کردن سیستم های اطلاعاتی و متغیرهای اطلاعاتی موجود، تعیین دیتا، مدل دریافت و بارگذاری فایل در مرکز داده مرکز آمار و فعالیت های مرتبط نظیر پاکسازی و بازکدگذاری عنوان کرد.

مدیر کل دفتر جمعیت مرکز آمار گفت: تا کنون ثبت های اداری از دستگاه هایی مثل ثبت احوال، آموزش و پرورش، شرکت پست و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به طور کامل دریافت شده است.

محزون با اعلام انجام آزمایش سرشماری ثبتی مبنا در سال جاری به شیوه ترکیبی، هدف از اجرای این سرشماری را سنجش پوشش و کیفیت منابع ثبتی در تعیین جمعیت و مسکن در محدوده های جغرافیایی ارزیابی کرد که محدوده آزمایش آن در شهرستان های همدان، اهواز، بجنورد، کاشان و پیرانشهر می باشد.

برای مشاهده  محاسبه میزان باروری کل با روش مستقیم با منابع مختلف داده به تفکیک استان به فایل پیوست مراجعه کنید.

رضا خراسانی، روزنامه‌نگار