خشونت زیر سقف مدرسه: تنبیه بدنی، زخمی بر آینده کودکان

به گزارش آتیه‌آنلاین، در یکی از این موارد، دانش‌آموزی به دلیل شیطنت در حیاط مدرسه، توسط مدیر به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفت که منجر به شکستگی بینی و پارگی پرده گوش او شد. در حادثه‌ای دیگر، فیلمی از تنبیه بدنی دانش‌آموزی توسط یکی از عوامل مدرسه در فضای مجازی منتشر شد که خشم عمومی را برانگیخت. این حوادث، نه تنها نقض صریح قوانین آموزشی، بلکه هشداری جدی به نظام آموزشی کشور است که همچنان با معضل تنبیه بدنی دست به گریبان است.

پدر دانش‌آموزی که فرزندش قربانی این خشونت شده، روایتی تکان‌دهنده ارائه می‌دهد: «پسر من و دوستش در زنگ تفریح، به دلیل شوخی و شیطنت، با ناظم برخورد کردند. مدیر مدرسه، که ظاهراً این صحنه را از طریق دوربین یا پنجره دیده بود، آن‌ها را به اتاقی بدون دوربین برد و به شدت کتک زد. پسرم به دلیل جثه بزرگ‌تر، بیشتر مورد ضرب و شتم قرار گرفت تا جایی که کف اتاق پر از خون شد. مدیر حتی اجازه خروج به آن‌ها نداد تا زمانی که مدرسه کاملاً خالی شد.» این پدر با اشاره به بی‌توجهی مدیر به وضعیت وخیم فرزندش، از عدم تماس با اورژانس یا خانواده گلایه کرد و افزود که پس از معاینه پزشکی، شکستگی بینی و پارگی پرده گوش فرزندش تأیید شد.

قانون چه می‌گوید؟

تنبیه بدنی دانش‌آموزان طبق آیین‌نامه اجرایی مدارس مصوب سال ۱۴۰۰، به صراحت ممنوع است. تبصره ۸۱ این آیین‌نامه تأکید دارد که هرگونه تنبیه بدنی یا سوءرفتار با دانش‌آموز، تحت هر شرایطی ممنوع بوده و با متخلفان برخورد قانونی خواهد شد. با این حال، وقوع چنین حوادثی نشان‌دهنده شکاف عمیق بین قانون و اجراست. این رفتارهای غیرقانونی نه تنها به دانش‌آموزان آسیب جسمی و روانی وارد می‌کند، بلکه به جایگاه و شأن معلمان متعهد و بی‌حاشیه‌ای که برای تعلیم و تربیت نسل آینده تلاش می‌کنند، لطمه می‌زند.

ریشه‌های تنبیه بدنی در مدارس

تنبیه بدنی در نظام آموزشی ایران، ریشه‌ای تاریخی دارد. در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، این روش به عنوان ابزاری عادی برای برقراری نظم در مدارس پذیرفته شده بود. اما با پیشرفت شیوه‌های آموزشی و تغییر نگاه به حقوق کودک، تنبیه بدنی به تدریج به روشی منسوخ تبدیل شد. با این حال، برخی معلمان همچنان به دلایل مختلفی از جمله ناتوانی در مدیریت کلاس، باورهای سنتی، فشارهای روانی یا فقدان مهارت‌های حرفه‌ای، به این روش متوسل می‌شوند.

مرضیه عالی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در این باره به فرهیختگان می‌گوید: «تنبیه بدنی در گذشته ابزاری برای ایجاد رفتار قابل کنترل بود، اما امروز نه تنها کارایی خود را از دست داده، بلکه به خشم و مدرسه‌گریزی منجر می‌شود. معلمان گاهی به دلیل عجله، کمبود منابع یا فشارهای سازمانی به این روش روی می‌آورند.» او معتقد است که عواملی مانند کلاس‌های پرجمعیت، استرس شغلی و نبود آموزش‌های حرفه‌ای، معلمان را به سمت استفاده از تنبیه بدنی سوق می‌دهد.

پیامدهای ویرانگر تنبیه بدنی

سحر قناعتی ملکی، روان‌شناس حوزه کودک و نوجوان، تأکید می‌کند که تنبیه بدنی اثرات مخربی بر روان و رفتار دانش‌آموزان دارد: «این رفتارها می‌توانند اعتماد به نفس کودکان را کاهش دهند، احساس بی‌ارزشی را در آن‌ها تقویت کنند و به افت تحصیلی، انزوا و حتی اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی منجر شوند.» او هشدار می‌دهد که این آسیب‌ها در بلندمدت می‌توانند الگوهای خشونت را به نسل‌های آینده منتقل کنند.

راهکارهای جایگزین

کارشناسان معتقدند که به جای تنبیه بدنی، باید از روش‌های تربیتی مثبت استفاده شود. قناعتی پیشنهاد می‌دهد: «گفت‌وگو با دانش‌آموزان، درک احساسات آن‌ها و ایجاد فضایی امن و حمایتی، بهترین راه برای اصلاح رفتار است. معلمان باید به جای تنبیه، فرصت یادگیری را فراهم کنند و رفتارهای مثبت را تشویق کنند.» عالی نیز بر ضرورت آموزش معلمان در زمینه مدیریت کلاس، مهارت‌های ارتباطی و روش‌های تربیتی نوین تأکید دارد و می‌افزاید: «آموزش و پرورش باید با کاهش تراکم کلاس‌ها، ارائه دوره‌های آموزشی اجباری و نظارت دقیق، از بروز چنین حوادثی جلوگیری کند.»

پیگیری قانونی و نقش خانواده‌ها

از منظر حقوقی، تنبیه بدنی دانش‌آموزان تخلفی جدی است. محمد مهاجری، وکیل پایه یک دادگستری، توضیح می‌دهد: «این رفتار نه تنها تخلف اداری محسوب می‌شود، بلکه از منظر کیفری نیز می‌تواند به دیه یا حبس منجر شود. دادستان می‌تواند به دلیل جریحه‌دار شدن احساسات عمومی، این موارد را به عنوان جرم عمومی پیگیری کند.» او تأکید می‌کند که معلمان به دلیل جایگاه حفاظتی خود، در صورت تخلف با مجازات‌های شدیدتری مواجه خواهند شد.

خانواده‌ها نیز نقش مهمی در حمایت از دانش‌آموزان قربانی دارند. قناعتی توصیه می‌کند: «والدین باید فضایی امن برای بیان احساسات فرزندشان فراهم کنند و با کمک مشاوران متخصص، به کاهش آسیب‌های روانی کمک کنند. فعالیت‌هایی مانند ورزش، مطالعه و گفت‌وگوهای خانوادگی می‌توانند به بهبود وضعیت روانی کودکان کمک کنند.»

جهان چگونه با تنبیه بدنی برخورد کرد؟

ممنوعیت تنبیه بدنی در مدارس از سال ۱۹۸۹، با تصویب کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل، به یک الزام جهانی تبدیل شد. این کنوانسیون کشورها را ملزم کرد که نظم در مدارس را با حفظ کرامت انسانی کودکان اجرا کنند. تا سال ۲۰۲۵، بیش از ۱۲۸ کشور تنبیه بدنی را در مدارس ممنوع کرده‌اند و ۶۷ کشور حتی در خانه‌ها نیز آن را غیرقانونی اعلام کرده‌اند.