به گزارش آتیه آنلاین، از افراد ۱۵ ساله و بیشتر به عنوان «جمعیت در سن کار» یاد می‌شود. به جمعیت ۱۵ ساله و بیشتری که تمایل به مشارکت در بازار کار داشته و به این منظور به جست‌وجوی شغلی پرداخته‌اند (جمعیت فعال)، نسبت به کل جمعیت در سن کار «نرخ مشارکت اقتصادی» گفته می شود. باید توجه داشت که از میان افرادی که تمایل به مشارکت در بازار کار دارند گروهی «شاغل» شده و گروهی «بیکار» می‌مانند.

در مفاهیم اقتصادی ایران، به نسبتی از جمعیت فعال اقتصادی که نتوانسته‌اند برای خود شغلی دسته و پا کنند، «نرخ بیکاری» گفته می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که کسانی که به دلیل ناامیدی از یافتن شغل دیگر به دنبال آن نیستند، در گروه افراد بیکار طبقه‌بندی نشده و در محاسبه نرخ بیکاری نیز لحاظ نمی‌شوند.

با وجود این تعاریف، بررسی نرخ بیکاری به تنهایی گمراه‌کننده است و به لحاظ علمی لازم است نرخ بیکاری در کنار نرخ مشارکت اقتصادی بررسی شود. چراکه به عنوان مثال کاهش نرخ بیکاری در یک دوره الزاماً به معنای بهبود شرایط بازار کار نیست. اگر کاهش نرخ بیکاری همراه با کاهش نرخ مشارکت اقتصادی باشد، ناامید شدن افراد متقاضی شغل و خروج آن‌ها از جمعیت فعال دلیل کاهش نرخ بیکاری است. اما اگر کاهش نرخ بیکاری همراه با افزایش نرخ مشارکت باشد، می‌توان گفت که وضعیت بازار کار کشور بهبود یافته است.

بررسی فصلی وضعیت نرخ بیکاری افراد ۱۵ ساله و بیش‌تر نشان می‌دهد که ۷.۷ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ۱۴۰۲)، ۰.۵ درصد کاهش یافته است.

همچنین بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، سهم جمعیت دارای اشتغال ناقص جمعیت ۱۵ ساله و بیش‌تر نشان می‌دهد که در بهار امسال، ۷.۹ درصد جمعیت شاغل، ‌ به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیش‌تر و…) کم‌تر از ۴۴ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که ۳۸.۵ درصد از شاغلین ۱۵ ساله و بیش‌تر، بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار کرده‌اند.

در همین حال، بر اساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران در فصل تابستان ۱۴۰۳ جمعیت فعال ۱۵ ساله و بیشتر کشور ۲۷.۱ میلیون نفر بوده است که از این تعداد ۲۵.۱ میلیون نفر آن را شاغلان و دو میلیون نفر را بیکاران تشکیل می‌دهند.

همچنین نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ ساله و بیش‌تر نسبت در فصل تابستان امسال ۴۱.۷ درصد است. این شاخص در فصل تابستان ۱۴۰۳ در نقاط شهری و روستایی به ترتیب ۴۱.۳ و ۴۲.۸ درصد و در بین مردان و زنان به ترتیب ۶۸.۸ و ۱۴.۶ درصد بوده است. علاوه بر این، سهم شاغلان ۱۵ ساله و بیش‌تر در بخش خدمات ۵۲.۱ درصد در بخش صنعت ۳۳.۳ درصد و در بخش کشاورزی ۱۴.۵ درصد بوده است.

نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر ۷.۵ درصد بوده که نسبت به فصل تابستان سال گذشته ۰.۴ درصد کاهش داشته است. این شاخص در بین مردان ۶.۱ درصد و در بین زنان ۱۴.۲ درصد بوده است.

نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در پاییز ۱۴۰۳نیز بیانگر آن است که به میزان ۴۱.۲ درصد جمعیت ۱۵ ساله و بیش‌تر از نظر اقتصادی در این دوره زمانی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ۱۴۰۲) ۰.۳ کاهش یافته است.

بر اساس این گزارش، جمعیت غیرفعال از نظر اقتصادی (اعم از افراد محصل، خانه‌دار، دارای درآمد بدون کار مانند بازنشستگان و ...) ۳۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده که نسبت به پاییز سال قبل تقریباً ۶۷۳ هزار نفر افزایش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در پاییز ۱۴۰۳، بخش خدمات با ۵۲.۷ درصد بیش‌ترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با ۳۳.۵ درصد و کشاورزی با ۱۳.۷ درصد قرار دارند.

گرچه گزارش زمستانه وضعیت نیروی کار در کشور هنوز از سوی مرکز آمار ایران منتشر نشده اما همچنان آمارهای منتشر شده از سال ۱۴۰۳ بیانگر نوسانات نرخ بیکاری و همچنین کاهش نرخ مشارکت اقتصادی در برخی از استان‌های کشور است. به این ترتیب که اگر وضعیت شاخص نرخ بیکاری را به تفکیک استان بسنجیم، کمترین و بیشترین نرخ بیکاری در پاییز جاری به‌ترتیب متعلق به استان‌های سیستان و بلوچستان و تهران بوده که نسبت به پاییز ۱۴۰۲ کاهش یافته است.

با این حال، این کاهش نرخ بیکاری لزوماً نمی‌تواند به معنای افزایش مشارکت اقتصادی تعبیر شود، زیرا برای تعیین دقیق‌تر وضعیت بازار کار باید نرخ بیکاری را با نرخ مشارکت سنجید. با توجه به اینکه در پاییز امسال نرخ بیکاری و نرخ مشارکت کاهش یافته، می‌توان نتیجه گرفت که وضعیت بازار کار شرایط مساعدی را تجربه نکرده است.

روش محاسبه نرخ بیکاری

طبق تعریف مرکز آمار ایران، افراد ۱۵ ساله و بیشتر جمعیت حاضر در سن کار تلقی می‌شوند و وضعیت آنها در آمارهای بازار کار محاسبه می‌شود. این جمعیت به دو بخش جمعیت فعال و غیرفعال تقسیم می‌شود. جمعیت فعال شامل افراد شاغل و بیکار می‌شود. منظور از افراد بیکار کسانی هستند که در جستجوی شغل هستند ولی موفق به یافتن آن نشده‌اند. از نسبت افراد بیکار به جمعیت فعال، نرخ بیکاری به دست می‌آید.

اشتغال یک پدیده فصلی است و برای سنجش وضعیت بازار کار باید شاخص‌های آن را در یک فصل با فصل مشابه در دوره قبلی مقایسه کرد. در پاییز امسال نرخ بیکاری به ۷.۲ درصد رسیده که در مقایسه با پاییز سال گذشته کاهشی ۰.۴ واحد درصدی داشته است.

باید توجه داشت که نرخ بیکاری یکی از معیارهای مهم برای اندازه‌گیری سلامت اقتصادی یک کشور است و به میزان افرادی که در یک زمان مشخص به دنبال شغل خالی هستند، اشاره دارد، این نرخ نشان‌دهنده وضعیت کلی اقتصاد یک کشور است.

نرخ پایین بیکاری معمولا نشاندهنده اقتصاد سالم و پررونق است، در حالی که نرخ بالای بیکاری ممکن است به مشکلات اقتصادی و رکود اشاره کند. دولت‌ها از نرخ بیکاری برای تعیین و تنظیم سیاست‌های اقتصادی استفاده می‌کنند. برای مثال، اگر نرخ بیکاری بالا باشد، دولت ممکن است سیاست‌های حمایتی برای ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر را اجرا کند. بیکاری تاًثیر مستقیمی بر معیشت و کیفیت زندگی مردم نیز دارد؛ چرا که افزایش نرخ بیکاری می‌تواند منجر به کاهش درآمد خانوارها و افزایش فقر شود. دیگر اینکه بیکاری می‌تواند نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی را تشدید کند و افراد بدون شغل ممکن است دسترسی کمتری به منابع و فرصت‌های اقتصادی داشته باشند.