به گزارش خبرنگار آتیه‌آنلاین، بحث انتقال پایتخت نیز به مانند خیلی موضوعات دیگر که چندین دهه از طرح آنها گذشته و همچنان بی‌نتیجه باقی مانده‌اند از اواخر دهه ۶۰ و پس از پایان دوران دفاع مقدس شکل گرفت و در دولت‌های مختلف بر سر آن صحبت شد اما در نهایت دستاندازهایی که پیش روی این روند وجود داشت هرگز اجازه نداد انتقال پایتخت از حرف فراتر رود.

طی هفته‌های گذشته رئیس جمهور بار دیگر بر لزوم این جابجایی تاکید کرده و گفته بود: «: یکی از دلایلی که ما را بر آن داشته تا به موضوع تغییر پایتخت بیندیشیم، نابرابری میان منابع و مصارف در تهران است.»

چندی پس از این اظهارات محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهور بار دیگر طرح انتقال پایتخت را یادآوری کرد و با تاکید بر اینکه اقتصاد دریا یکی از مزیت‌های نسبی ایران است، اظهار کرد: «چند هزار کیلومتر مرز آبی داریم و برخی کشورها به دریا دسترسی ندارند... د. در کنار سیاست دریامحور مکران نیز باید توسعه یابد. از تجربه همه کشورهایی که در توسعه ساحلی موفق بودند باید استفاده کنیم. طرح‌هایی مطرح شده و باید با کمک مشاوران داخلی و خارجی استفاده کنیم. انتقال جمعیت به نیمه شرقی کشور با توسعه مکران انجام شدنی است.»

وی ادامه داد: «اگر به این جمع‌بندی برسیم که به خاطر محدودیت‌هایی که در ارائه خدمات، مثل آب به مردم تهران داریم، نمی‌توانیم بیش از این پاسخگوی مردم باشیم قطعا در انتقال پایتخت تردید نمی‌کنیم و یکی از مناطقی که می‌تواند به صورت جدی مطرح باشد منطقه مکران است. این منطقه جای مناسبی است و محدودیتی هم ندارد. مراکز دیگری هم برای انتقال پایتخت در گذشته مطرح بود اما هر کدام محدودیت‌های خاص خود را داشتند مثلا مشکل تامین آب داشتند یا گرفتار سایر مسائل حاشیه‌ای بودند.»

حال معرفی مکران به عنوان یکی از گزینه‌های انتقال پایتخت از چند منظر حائز اهمیت است چراکه بحث توسعه مکران نیز سالهاست مورد تاکید قرار داشته و از سوی دیگر در سالیان اخیر توسعه اقتصاد دریامحور نیز در دستور کار بوده است. با این وجود همزمان با مطرح شدن بحث انتقال پایتخت خبرگزاری فارس در گزارشی به هزینه‌های بالای این اقدام اشاره کرده است. البته این خبرگزاری اشاره‌ای به منبع اطلاعات خود نکرده و تشریح نکرده است که بر چه اساس چنین اعداد و ارقامی را مطرح می‌کند اما این ادعا را مطرح کرده که «بررسی‌ها نشان می‌دهد این طرح به ۲۵ سال زمان و ۲۳ میلیارد دلار سرمایه‌ نیاز دارد.»

همچنین در این گزارش اعلام شده بررسی‌های انجام‌شده در داخل کشور نیز نشان داده که اجرای این طرح تنها در بخش نیروی انسانی نیازمند ۹۳۷.۵ میلیون دلار در سال است.

چرا بحث انتقال پایتخت مطرح می‌شود؟

آمارهای موجود گویای آن است که در حال حاضر بیش از ۲۰ درصد جمعیت و ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور به تهران اختصاص دارد. همچنین تراکم جمعیت در این محدوده شهری ۲۰ برابر میانگین کشوری است و تراکم بالایی از جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی در پایتخت شکل گرفته است.

همچنین به دنبال زمین لرزه ۱۳۹۶ در ملارد و ۱۳۹۹ در دماوند بار دیگر مسئله تغییر پایتخت در دولت دوازدهم مطرح و در محافل کارشناسی مورد بحث قرار گرفت. چراکه تهران به عنوان پرجمعیت‌ترین شهر و پایتخت نظام سیاسی و اداری کشور یکی از لرزه خیزترین مناطق ایران به شمار میرود و در صورت وقوع زمین لرزه با بزرگای بالا و مخرب احتمال بروز بحران‌های سیاسی و اجتماعی فراگیر وجود دارد؛ بنابراین به نظر میرسد در ضرورت و اهمیت انتقال پایتخت دلایل و استدلال‌های قوی و محکمی وجود دارد. جلسات شورای تشکیل شده در زمینه بررسی انتقال پایتخت، در دولت دوازدهم هر از چندگاهی جریان داشت تا اینکه بعد از آخرین جلسه در زمستان سال ۱۳۹۹ به خاطر کرونا و تغییر دولت عملاً ادامه نیافت.

در دولت سیزدهم نیز معضلات تهران فراموش نشد اما این بار بحث تجزیه تهران و تشکیل استان‌های تهران غربی و شرقی مطرح شد. طرحی که در بررسی‌های کارشناسی با ابهامات و، اما و اگرهای زیادی مواجه شد. حال با روی کار آمدن دولت چهاردهم انتقال پایتخت مجدد مورد تاکید قرار گرفته است.

ترافیک، آلودگی هوا و احتمال وقوع زمین‌لرزه بوده از جمله مسائلی بوده که در سالیان گذشته ضرورت تغییر در شرایط پایتخت را گوشزد کرده البته در شرایط فعلی می‌توان مشکلات اجتماعی، خدمات رسانی، زیست محیطی، امنیتی و همچنین افزایش بی‌رویه قیمت در بازار مسکن را به این فهرست اضافه کرد.

مخالفان انتقال پایتخت چه می‌گویند؟

همان طور که اشاره شد جابجایی پایتخت طی چندین دهه گذشته همواره یکی از گزینه‌های روی میز بوده و هیچگاه عملیاتی نشده است. اگرچه این انتقال از نظر منطقی دشواری‌های متعدد به همراه دارد اما بسیاری گرایش‌های سیاسی و سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در تهران را در طرح مخالفت‌ها بی تاثیر ندانسته و بر این نکته تاکید دارند که با انتقال پایتخت قیمت زمین و مسکن در تهران کاهش خواهد یافت و این امر ضرر و زیان قابل توجه مالکان این حوزه را به همراه خواهد داشت.

البته هزینه‌های بالا بویژه در شرایط اقتصادی موجود از دیگر دلایلی است که از سوی مخالفان این طرح مورد توجه قرار دارد. برخی نیز ساماندهی را مقدم بر جابجایی دانسته و بر این باورند که بجایی انتقال باید مشکلات تهران را ساماندهی کرد. در نهایت نیز دلایل مخالفت عمدتاً حول دو محور «ساماندهی به جای انتقال» و «بار مالی و هزینه‌های سنگین» انتقال بوده است.

با این وجود معاون اول رئیس‌جمهور بر این نکته تاکید دارد که «منطقه مکران به دلیل برخورداری از منابع طبیعی کافی و عدم محدودیت‌های اساسی، یکی از گزینه‌های مناسب برای انتقال پایتخت به شمار می‌آید.»

مروری بر تجربه انتقال پایتخت

اینک دولت چهاردهم توسعه استانی را یکی از دستورکارهای مهم خود قرار داده و در تلاش است از ظرفیت استان‌های مختلف برای رفع مشکلات بهره‌ گیرد. بر این اساس حتی موضوع انتقال پایتخت را در اولین ماه‌های فعالیت خود مورد توجه قرار داده است. در این میان شاید بررسی تجربیات جهان در این حوزه بی تاثیر نباشد چراکه بسیاری از کشورها از جمله آمریکا، هند، روسیه، ترکیه، استرالیا، برزیل و پاکستان پیش از این شاهد انتقال و جابجایی پایتخت خود بوده‌اند. حتی انتقال پایتخت در سال‌های اخیر نیز در قزاقستان، مالزی، اندونزی، کره جنوبی و مصر اجرا شده یا در حال انجام است. با این حال کشورهایی از جمله هلند، آفریقای جنوبی، تانزانیا، شیلی، گرجستان، بولیوی، مالزی و کره جنوبی وجود دارند که بنا به دلایلی دارای دو یا سه شهر به عنوان پایتخت رسمی سیاسی و اداری هستند.

مکران کجاست؟

اما اگر بخواهیم بدانیم چرا مکران به عنوان گزینه‌ای برای انتقال پایتخت مطرح است، باید به شرایط این منطقه بنگریم. مکران، منطقه‌ای تاریخی و جغرافیایی است که در جنوب شرقی ایران و بخش‌هایی از جنوب غربی پاکستان واقع شده است. این منطقه در حاشیه دریای عمان قرار دارد و به دلیل موقعیت استراتژیک، تاریخی و طبیعی خود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مکران به دلیل نزدیکی به دریای عمان و دسترسی به اقیانوس هند، در موقعیتی قرار دارد که می‌تواند ایران را به قطب تجارت بین‌المللی تبدیل کند. مکران ایران (جنوب بلوچستان ایران) تقریباً بیشتر شهرستان‌های بلوچستانِ ایران از جمله ایرانشهر، سراوان، سرباز، فنوج، نیکشهر، کنارک، زرآباد و چابهار را در بر می‌گیرد و از شمال با منطقه سرحد بلوچستان (شمال بلوچستان) که شامل خاش، زاهدان، میرجاوه، تفتان همسایه است.

مَکْران یا مُکْران یا مِکْران (به بلوچی: مَکُّران، به انگلیسی: Makoran) نامیست که در طول تاریخ به مناطق جنوبی بلوچستان که در امتداد ساحل بلوچستان به طول ۶۰۰ مایل (حدودا ۱۰۰۰ کیلومتر) از راس الکوه در غرب جاسک و حد میناب در ایران تا شرق لس بیله و نزدیکی بندر کراچی در پاکستان گسترده است گفته می‌شد.

با وجود پتانسیل‌های بالای منطقه مکران و حتی تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم توسعه این منطقه، در دهه‌های گذشته این خطه توسعه و آبادانی چندانی را تجربه نکرده و حال انتقال پایتخت به مکران نیاز به سرمایه‌گذاری کلان دارد چراکه لازم است در این منطقه ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله جاده‌ها، فرودگاه‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز صنعتی در دستور کار قرار گیرد که با توجه به هزینه‌های بالای لازم برای تحقق این هدف، عملیاتی کردن این ایده با دشواری‌های متعددی همراه خواهد بود. همچنین، نیاز به مدیریت مناسب برای حفاظت از محیط‌زیست منطقه و حفظ فرهنگ بومی وجود دارد.