خلیل کمربیگی، دکترای جامعه‌شناسی و پژوهشگر مسائل اجتماعی در گفت‌وگو با آتیه‌ آنلاین با مروری اجمالی بر تفاوت‌های نوجوان امروز با گذشته گفت: امروزی‌ها در عین تنوع و تفاوت‌های ظاهری، تعداد زیادی از آنها بسیار قدرتمند ظاهر می‌شوند و فکر می‌کنند آینده در دستان آنهاست و قادر به تغییر آن هستند. از طرفی دیگر، برخی از آنها مضطرب آینده و دچار یأس و ناامیدی هستند و بعضاً به آسیب‌ها، افسردگی یا خودکشی روی می‌آورند.

کمربیگی در تشریح ویژگی‌ها و نیازهای نوجوانان امروز در مقایسه با نسل‌های گذشته گفت: خوب یا بد، نوجوان امروز جامعه ایرانی با پدیده انباشتگی نیازهای برآورده نشده مواجه است. نیازها و تقاضاهای انباشته‌شده و بی‌پاسخ مانده‌اند. امروز او برای برآوردن نیازها و تحقق خواسته‌های خود به پاخاسته و به نوعی پرچم‌دار این نیازها شده و بسیاری از اعضای نسل‌های پیشین و خانواده‌ها نیز پشت سر او حرکت می‌کنند.

او افزود: امروز خانواده‌ها از پرچم‌داری نوجوان در راستای تحقق خواسته و نیازها حمایت می‌کنند. اگر نسل‌های پیشین به دلایلی، یکسری خواسته و نیازها داشتند و می‌خواستند از راه خواهش، تمنا، دست به سینه‌گی و ریش سفیدی برآورده شوند و حتی اگر زمامداران نیازهای آنها را برآورده نمی‌کردند بیشترین واکنش نسل پیشین سکوت و مدارا بود اما این نسل، طالب ارزش‌هایی است که نمی‌خواهد از آن‌ها غفلت شود.

سبک زندگی آرام، مطالبه نوجوان امروز

این جامعه‌شناس ادامه داد: مطالبه نوجوان امروزی یک سبک زندگی آرام و بی‌اضطراب است. آنها آزادی‌خواه و سلطه‌گریز هستند و بسیاری از ارزش‌ها را حق خود می‌دانند و می‌خواهند با صدای بلند مطالبات خود را فریاد بزنند. اگر مدیران و مسئولان به آنها بی‌توجهی کنند ساکت نمی‌نشینند و در احقاق حق خود نیز پافشاری می‌کنند.

کمربیگی با تأکید بر اینکه نوجوان امروزی مانند گذشتگان از تغییر نمی‌هراسد، گفت: نمی‌خواهم درست یا غلط بودن، خوب یا بدبودن آنها را قضارت کنم، هیچ داوری نیز در این زمینه ندارم. بحث من ویژگی‌های نوجوان امروز ایرانی است که درست یا نادرست، دارای آن‌هاست. نسل امروزی زیاد در قید و بند آن نیست که فلان هنجار و فرد نباید تغییر پیدا کند.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه ارزش‌های این نسل با نسل‌های گذشته در تضاد مطلق نیست، افزود: بسیاری از هنجارها و ارزش‌هایی که این نسل دارند با ارزش‌ها و هنجارهای نسل گذشته اشتراک دارد بنابراین نمی‌توانیم از تضاد کامل بین این نسل با گذشته سخن بگوییم.

کمربیگی ادامه داد: حتی نتایج پژوهش‌ها در ایران از تفاوت نسلی یا شکاف نسلی آن هم در برخی از ارزش‌ها از جمله ارزش‌های سیاسی، اجتماعی یا سبک زندگی سخن می‌گویند. به عبارتی، بین این نسل با نسل‌های پیشین در این زمینه‌ها تنها تفاوت یا شکاف وجود دارد و در برخی از ارزش‌های حتی این شکاف نسلی نیز دیده نمی‌شود.

عوامل مؤثر بر شکاف و تفاوت بین‌نسلی

کمربیگی معتقد است چیزی که این نسل را از نسل‌های پیش از خود متمایز می‌کند تجربه زیسته و اندیشیده او در عصر دیجیتال است، او در تبیین وجه فناورانه نوجوان امروزی گفت: این نسل فرزند شبکه‌های اجتماعی مجازی است. به همین سبب به لحاظ صراحت، شجاعت و کنشگری فعال کاملاً با نسل‌های پیش از خود تفاوت دارد. زیاد اهل تعارف، خواهش یا در قید و بند هیس، نگو و نکن و امثال این مسائل نیست. او آزادانه نظرات خود را مطرح می‌کند و به لحاظ ایدئولوژی نیز با نسل‌های گذشته خود متفاوت است.

کمربیگی در پاسخ به این پرسش که « فاصله ایجاد شده بین نوجوان امروزی با نسل گذشته ناشی از چه عوامل و شرایطی است»، گفت: شاید یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر ایجاد این فاصله حاکمیت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است که یکسری ارزش‌ها و هنجارهای جدید را با خود همراه کرده‌اند.

وی افزود: البته نسل‌های پیشین (درست یا نادرست نسل Y) نیز با عناصری از دنیای رسانه مواجه بودند، اما مانند امروزی‌ها دسترسی مداوم و آزادانه‌ای به شبکه‌های اجتماعی مجازی نداشت. امروزه می‌بینیم بخش اعظمی از عناصر هویتی این نسل متأثر از همین رسانه‌هاست.

این جامعه‌شناس گرایش این نسل به سلبریتی‌ها را دیگر عامل مؤثر بر ایجاد شکاف، دانست و گفت: اگرچه نوجوان امروزی عهد و اخوتی با هیچ کسی نبسته است، نوجوان امروز حتی اگر متوجه شود سلبریتی محبوبش با خواسته‌ها و نیازهای او مخالف و حتی خلاف او صحبت و یا رفتار می‌کند قطعاً ضمن مقاومت، او را نیز طرد می‌کند. بنابراین به نظر می‌رسد نوجوان امروزی فاقد یک مرجعیت فکری خاص است. حتی کسی نیز نمی‌تواند ادعای ریاست بر او را داشته ‌باشد که مثلاً مدعو شود که مرجع فکری نسل نوجوان امروزی است.

او با اشاره به تأثیر تغییرات جمعیت بر ایجاد شکاف و تفاوت نسلی گفت: نوجوان امروزی یا تک‌فرزند خانواده و یا حداکثر دارای یک برادر یا خواهر هستند. همین تغییر در بعد خانوار عامل مؤثری در تغییرات جدید شده است. همچنین ارتباط‌گیری نوجوان امروزی باافراد، نهادها و ارزش‌هایی که در جهان وجود دارد یکی دیگر از عوامل دخیل در بروز شکاف نسلی محسوب می شود. این عامل باعث شده که مفهوم انسان و شهروند جهانی برای نسل نوجوان امروز خیلی‌مهم باشد.

تفاوت نوجوان شهرهای برخوردار با کم برخوردار

کمربیگی در پاسخ به پرسشی در خصوص تفاوت نیازها و خواسته‌های نوجوانان مناطق کم‌برخوردار با برخوردار افزود: هرچند بااطمینان یا قوت بالا نمی‌توان تأثیر جغرافیا یا مکان را نادیده گرفت اما به نظر می‌رسد این تأثیر مانند گذشته نیست. امروز از میزان سهم عامل جغرافیا بر ساختن ارزش‌ها و ساختارها نسبت به گذشته، بسیار کاسته‌شده است و نوجوانان امروزی بیشتر از هویت جهانی سخن می‌گویند.

او تأکید کرد: رسانه‌های دیجیتال توانسته‌اند که شکاف بین مناطق را تا حدودی پر کنند. امروز بسیاری از نیازها، خواسته و ارزش‌های نوجوانان رنگ و بوی جهانی دارد. امروز بیشتر شاید تفاوت‌ها در برآورده‌شدن و یا نشدن تقاضاهای قابل‌لمس است.

این دکترای جامعه‌شناسی یادآور شد: مثلاً استان کم برخورداری مانند ایلام فاقد شاخص‌های زیربنایی مانند آزادراه، ریلی و حتی قطار و حتی زیرساخت‌های فرهنگی و هنری است. حتی یک سینما در مرکز این استان و یا یک صندلی استاندارد سینما در این استان وجود ندارد. با این وصف، نوجوانی که در شهر ایلام زندگی می‌کند هنوز با فقر امکانات و تکنولوژی‌های جدید مواجه است.

وی با اشاره به اینکه نوجوان و جوان مناطق و استان‌های کم‌برخوردار اغلب مطالبات خود را رساتر و محکم‌تر مطرح می‌کنند، تصریح کرد: صدای مطالبه‌گری آنها از مسئولان نسبت به نوجوانان شهرهای برخوردار جسورانه‌تر و بلندتر است. حتی گاه چنان رنج تقاضاهای بی‌پاسخ و انباشته‌شده طغیانی سرباز می‌کنند که در نهایت بیم بروز خشونت‌ها غیرقابل قابل و انتظار افزایش می‌یابد.

این جامعه‌شناس تأکید کرد: به اعتقاد من، نوجوانان شهرهای کم برخوردار به لحاظ نیازها، ارزش‌ها و هنجارها با نوجوانان مناطق برخوردار شباهت دارند، تفاوت در برآورده‌شدن یا نشدن مطالبات و نیازها فاحش و چشمگیر است.

گام نخست پاسخگویی به نوجوان، فهم درست مطالبات او

کمربیگی در تشریح بستر و لوازم هدایت درست نوجوانان شهرهای کم‌برخوردار و برخوردار گفت: معتقد نیستم تصویری که رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی منعکس می‌کنند کاملاً درست است اما باید بپذیریم نوجوان امروزی در معرض امواجی از هنجارها و ارزش‌های منتشره از سوی رسانه‌های متعدد هستند. اگر قرار است خواسته‌ها و مطالبات جهت‌دهی و برآورده شود باید از این مطالبات، ارزش‌ها و هنجارها فهم درستی شکل گیرد. اگر این فهم صورت نگیرد به نظرم مسأله همچنان پابرجا می‌ماند.

وی با بیان اینکه بعد از فهم و شناخت درست از مطالبات، نوبت به پاسخگویی درست می رسد، افزود: اگر بنا بر پاسخگویی درستی باشد باید یک سازماندهی مجدد از نهادها و سازمان‌ها صورت گیرد. این سازماندهی و بازسازی باید متناسب با نیازها و خواسته‌های نوجوانان امروزی باشد. به لحاظ بعد تربیتی- آموزشی و سیاستگذاری‌های فرهنگی و همچنین قانونگذاری باید ارزش‌ها، هنجارها و مطالبات نسل امروز در این تغییرات مدنظر قرار گیرد.

گفت وگو : مهین داوری