حمیدرضا میرزاده، فعال محیط زیست درباره علل افزایش خرید و فروش حیوانات اگزوتیک گفت: بخشی از این همه‌گیری به تبلیغات برمی‌گردد. در بسیاری از صفحات خارجی و حتی داخلی اینستاگرام، مطالبی درباره نگهداری حیوانات وحشیِ عجیب و غریب و حتی خرید و فروش جغد و انواع سنجاب‌ها دیده می‌شود.

میرزاده افزود: پست‌هایی درباره سنجاب‌های پرنده‌ای که پرده‌ای بین دست و پای آنها وجود دارد که امکان پرواز و سر خوردن را برای آنها فراهم می‌کند در صفحات مجازی بسیار شده است. به صورت مشخص زمانی که حیوانات در رسانه‌ها ماهیت و شکل پت پیدا می‌کنند، به واقع نمود این حیوانات در بازار و بستر جامعه نیز افزایش پیدا می‌کند.

این فعال محیط زیست ادامه داد: به طور مشخص به خاطر دارم که آقای مهران مدیری در سریال مرد هزار چهره یک ایگوانا روی میز کار خود گذاشته بود. بسیاری از کارشناسان محیط زیست در آن زمان می‌گفتند افرادی به مرور با دیدن این سریال گرایش به خرید این حیوان پیدا کرده بودند و این موضوع بیانگر قدرت رسانه است.

او با تأکید بر تأثیر رونق روزافزون شبکه‌های اجتماعی در بالارفتن تب گرایش به خرید و فروش حیوانات اگزوتیک گفت: نقش رسانه در این حوزه هم غیرقابل انکار است و به نوعی موضوعی نیست که عجیب به نظر برسد. در حال حاضر کار حتی به نگهداری از گونه‌هایی از پرندگان در معرض خطر و از جمله طوطی‌های استوایی و یا حتی نگهداری از عنکبوت‌های بزرگ جثه و انواع مارها نیز رسیده است.

میرزاده افزود: آنقدر خرید و فروش این حیوانات افزایش پیدا کرده که گاهی وسایل مربوط به این حیوانات از جمله بستر نگهداری مار و عنکبوت نیز در پت شاپ‌ها قابل مشاهده است.

وی در پاسخ به پرسشی درباره حیوانات در صدر خرید و فروش گفت: به نظر می‌رسد اطلاعات کافی در زمینه ماهیان آکواریومی در کشور وجود ندارد. سالیان درازی است که انواع گونه‌های ماهیان اکواریومی که بسیاری از آنها ممنوع‌المعامله هستند حتی از مرزهای رسمی وارد کشور و خرید و فروش می‌شوند.

میرزاده ادامه داد: براساس کنوانسیون سه پیوستی نظارت بر تجارت گونه‌های نادر گیاهی و جانوری، گونه‌های پیوست یک به هیچ وجه قابل خرید و فروش نیستند. گونه‌های پیوست دو قابلیت خرید و فروش ندارند اما برای استفاده‌های تحقیقاتی، بین کشورها معامله می‌شوند. اکثر این گونه‌ها حتی با وجود اینکه تجارت آنها ممنوع است بسیاری از اوقات به عنوان ماهی تزیینی و آکواریومی از مرز قانونی وارد کشور می‌شوند.

ژست به‌روز بودن و نگهداری از حیوانات غیرمعمول

این فعال محیط زیست با اشاره به تب بالای نگهداری از پرندگان به خصوص جغدها افزود: شاید به خاطر ژست به‌روز بودن و یا یکسری تصورات مثلا درباره جغد در افکار عمومی که آن را نماد دانایی تصور می‌کنند خرید و فروش اینگونه موجودات در حال افزایش است. همچنین امروزه خزندگان به ویژه مارها مورد توجه قرار گرفته اند. خرید و فروش گونه‌های مختلف مارها از جمله پایتون و برخی از گونه‌های بی‌مهره مانند عنکبوت‌های بزرگ جثه امروزه بیشتر دیده می‌شود.

او درباره بازه قیمت فروش این حیوانات گفت: اگرچه قیمت مشخص و دقیقی ندارند اما قیمت آنها به نوعی تابع قیمت ارز است و همانند هر چیزی در این کشور قیمت آنها نوسان دارد.

میرزاده اضافه کرد: به نظر می‌رسد که این حیوانات قیمت پایینی نداشته باشند. در خصوص سگ‌ها و گربه‌های نژاددار اهلی صحبت از ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان و حتی بعضاً ۷۰ تا ۸۰ میلیون تومان می‌شود. قیمت گونه‌های اگزوتیک نیز که تکثیر آنها از راه قانونی بسیار سخت است و خرید و فروش و عرضه آنها هزار و یک محدودیت و ممنوعیت دارند قائدتاً قیمت فروش آنها را بالاتر می‌برد.

تأثیر خرید و فروش حیوانات اگزوتیک بر محیط زیست

او در پاسخ به تأثیر خرید و فروش این حیوانات بر محیط زیست گفت: یکی از پیامدهای این خرید و فروش، تأثیر آن بر جمعیت وحشی گونه‌ها است. قاعدتا این جانوران در اسارت به راحتی تکثیر نمی‌شوند. بسیاری از این حیوانات از جمعیت‌های وحشی که در طبیعت زندگی می‌کنند گرفته می‌شوند. اگر هم در اسارت تکثیر شوند بالاخره والدهای اصلی آنها وجود ندارند و قریب به یقین از جمعیت وحشی تکثیر آنها انجام شده است.

میرزاده افزود: زمانی که از جمعیت وحشی گرفته می‌شوند به تبع آن تأثیری منفی بر جمعیت می‌گذارند. خصوصاً اینکه اکثر این گونه‌ها به صورت طبیعی یا نادر هستند و یا به خاطر فعالیت‌های انسانی، تغییر زیستگاه و دیگر عواملی که باعث انقراض گونه‌ها می‌شود تحت تأثیر قرار گرفته‌اند و بعضاً خود در مرز انقراض قرار دارند. بنابراین هر فرد از این حیوانات در طبیعت ارزشمند است و زمانی که حذف می‌شود تهدید جدیدی به شمار می‌آید.

این فعال محیط زیست در ادامه بر تأثیر خرید و فروش حیوانات بر گونه‌های خودشان اشاره کرد و گفت: از چند سال گذشته فهرستی از ۱۰ پرنده که در بین آنها طوطی‌های استوایی نیز بودند منتشر شد که متأسفانه با این پرنده برای همیشه باید خداحافظی کرد. یکی دیگر از لیست موردنظر طوطی آبی رنگ بود که چند سال پیش در اسارت منقرض شد و دیگر هیچ فرد زنده‌ای از این گونه دیده نشده است. از دلایل انقراض این نوع از طوطی قاچاق بود.

وی درباره دیگر تأثیرات خرید و فروش اغلب این گونه‌ها گفت: قاچاق این حیوانات و پرندگان بر محیط میزبان نیز تأثیر چشمگیری می‌گذارد. زمانی که یک گونه خزنده، پرنده یا بی‌مهره از یک محیط به محیط دیگر وارد می‌شود مثلاً از آمریکای جنوبی و آفریقا به ایران وارد می‌شود با توجه به اینکه کشور ما جانوران ویژه خود را دارد این گونه وارداتی به گونه مهاجم تبدیل می‌شود. بنابراین علاوه بر اینکه گاهی با محیط سازگاری پیدا می‌کند بدتر از آن، با گونه‌های بومی در رقابت قرار می‌گیرد و گونه‌های طبیعی یک منطقه را حذف می‌کند.

میرزاده در بیان نمونه‌هایی از این حیوانات مهاجم گفت: لاک‌پشت‌های گوشت قرمز اروپایی در ابعاد خیلی کوچک و بزرگ به مدت چند سال به عنوان پت یا حیوانات اگزوتیک بر سر سفره هفت سین قرار می‌گرفتند. اینها در بسیاری از تالاب‌ها ما به گونه‌های مهاجم تبدیل شدند. مردم آنها را خریداری کردند و به دلیل اینکه توانایی نگهداری آنها را نداشتند این تلقی را داشتند که به جانور و طبیعت لطف روا می‌دارند و آنها را در طبیعت رها کردند. این حیوانات در حال حاضر در رقابت با سایر گونه‌های دیگر قرار گرفتند و به شدت می‌توانند عامل انقراض باشند.

این فعال محیط زیست ادامه داد: بعضاً گونه‌هایی‌که قبلاً وارد کشور شدند در حال حاضر تعداد آنها زیاد شده است. یکی از این گونه‌ها مرغ مینا است که در فهرست گونه‌های کشور ما قرار گرفتند. طوطی تخم صورتی و شاه طوطی اصلاً گونه بومی ایران نبودند و بنا به دلایلی و البته زیبایی خاصی که دارند وارد کشور شدند و جمعیتی وحشی‌ای در کشور تشکیل دادند. در باغات قدیمی تهران مرغ مینا و انواعی از طوطی‌ها به وفور دیده می‌شود که چند قرن بعد از ورود به ایران، در بعضی از مناطق نیز به گونه مهاجم تبدیل شدند.

میرزاده اضافه کرد: گونه‌های اگزوتیک زمانی که وارد یک منطقه می‌شوند بعضاً ممکن است عوامل بیماری‌زا را به گونه‌های بومی منطقه منتقل کند. مثلاً باکتری‌هایی در بدن آن گونه‌ها به طور طبیعی زندگی می‌کند که آن باکتری برای حیوانات بومی مشکل‌زا می‌شود.

این فعال محیط زیست یادآور شد: اغلب پستانداران تمام نقاط دنیا جفت‌دار و پستانداران استرالیا کیسه‌دار هستند. امروزه اغلب پستانداران معمولی از جمله گربه‌ها، سگ‌ها یا موش‌هایی که در استرالیا دیده می‌شوند توسط انسان‌ها به آن کشور انتقال داده شده‌اند و به تبع این موضوع بر طبیعت آن منطقه تأثیر گذاشته است.

وی با اشاره به حجم بالای پروتکل‌های جهانی در خصوص ممنوعیت تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی گفت: شاخص‌ترین این پروتکل‌ها «سایتس (CITES) » یا « کنوانسیون واشینگتن» است که قریب به اتفاق کشورها به آن پیوستند و ایران نیز به آن ملحق شده و مرجعیت آن با سازمان حفاظت محیط زیست است.

این فعال محیط زیست در توضیح این کنوانسیون گفت: کنوانسیون بین‌المللی تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی وحشی در حال انقراض یک معاهده چند جانبه برای حفاظت از جانوران و گیاهان در معرض خطر است. هدفی که برای این معاهده تعریف شده این است که مبادلات تجاری بین‌المللی گونه‌های گیاهان و جانوران وحشی، باعث به خطر افتادن بقای گونه‌های موجود در طبیعت نشود.

میرزاده افزود: بر اساس این پروتکل باید در مرزهای کشورها کنترل‌های جدی صورت بگیرد تا گونه‌هایی که وارد یک کشور می‌شوند از مبداء خود مستندات و مدارک به همراه داشته‌باشند تا با ارائه معرفی‌ نامه کاملی از پدر و مادر و نژاد حیوان، دلیل ورود او نیز به کشور مشخص شود. بنابراین در مبدأ باید گواهی‌نامه‌ای برای او صادر شود که در مقصد قابل ارائه باشد.

او تأکید کرد: حتی سایتس راه فساد را بسته است. چرا که افراد باید با بارگذاری یکسری مدارک موردنیاز، در مبدأ گواهی‌نامه کاملاً آنلاینی دریافت کنند. امروز این موضوع در کشور ما در مورد بسیاری از حیواناتی که به اگزوتیک معروف هستند صدق می‌کند. مخصوصاً در مورد پرندگان که افراد به آنها وابستگی‌های بسیار عمیق و شدیدی پیدا می‌کنند.

این فعال محیط زیست یادآور شد: نوعی طوطی در ایران که به نام کاسکو معروف است. خرید و فروش آن در کشور ممنوعیت دارد و جزء پیوست دو سایتس است. بسیاری از افراد چندین میلیون برای خرید کاسکو پرداخت می‌کنند و گاه در آستانه مهاجرت و یا خروج از کشور به هر دلیلی متوجه می‌شوند که به دلیل نداشتن گواهی‌نامه، مدارک و مستندات نمی‌توانند حیوان را با خود از کشور خارج کنند.

عدم اجرای قوانین منع خرید و فروش حیوانات اگزوتیک

وی در پاسخ به ضمانت اجرای قوانین و مقررات در این حوزه در کشور گفت: مبارزه با قاچاق و منع خرید و فروش این حیوانات در دیگر کشورها جدی پیگیری می‌شود و مجازات‌هایی برای آنها در نظر گرفته شده است. خرید و فروش حیوانات اگزوتیک جریمه‌های بسیار سنگین دارد و حتی اگر گربه اهلی نیز از تکثیرکننده دارای مجوز خریداری نشود آن نیز مشمول جریمه است. اما متأسفانه در ایران این قوانین بسیار سفت و سخت گرفته نمی‌شود.

میرزاده گفت: قاچاق حیات وحش به عنوان یکی از پرسودترین تجارت‌ها و جرایم سازماندهی‌شده غیرقانونی دنیاست. اهمیت قاچاق حیات وحش آنقدر بالاست که اینترپل دپارتمانی مخصوص این موضوع ایجاد کرده و هر دو یا سه سال یکبار گزارش مفصلی از این موضوع منتشر می‌کند. متأسفانه اطلاعات و آمار در کشور ما درباره واردات پرسود پرندگان از کشورهای عربی محدود است.

این فعال محیط زیست افزود: یکی از باگ‌های جدی در کشور ما نبود ضمانت اجرای قانون منع خرید و فروش حیوانات است. از یک سو مسئولان و متولیان امر از ضرورت عدم خرید و نگهداری حیوانات می‌گویند و از طرف دیگر، با تجارت غیرقانونی حیوانات، تهدید علیه سلامت اجتماعی جامعه در حال افزایش است.

او ادامه داد: در مورد حیوانات وحشی تنها سازمان حفاظت محیط زیست این مسئولیت را عهده دار است. از طرفی توان این سازمان بسیار محدود است چرا که از یکسو در کشور ما بحث زنده‌ گیری و شکار گونه‌های داخلی چالش‌زا شده و حجم بالایی از انرژی و اقدامات این سازمان به این موضوع معطوف شده و از طرف دیگر نیز پدیده خرید و فروش گونه‌های اگزوتیک برای این سازمان مسأله‌آفرین شده است.

گفت وگو: مهین داوری