«آتیه‌آنلاین» در گفت‌وگوی پیش‌رو با محمد ترکمان، دکترای روانشناس و مشاور معتمد سازمان بهزیستی کشور، ضمن واکاوی مسئله کودک‌آزاری، اشکال و راه‌های درمان ترومای ناشی از آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. ترکمان در تعریف کودک‌آزاری گفت: «منظور از کودک‌آزاری هرگونه رفتار آسیب‌زننده به سلامت و امنیت جسمی و روانی کودک است و شامل انواع مختلفی از جمله جسمی، روانی، جنسی و غفلت می‌شود.»
انواع کودک‌آزاری
ترکمان گفت: «در کودک‌آزاری جسمی به سلامت و امنیت جسم کودک آسیب وارد می‌شود. اشکال شدید این نوع کودک‌آزاری شامل شلاق و داغ زدن و هُل دادن و نیشگون از موارد خفیف آن هستند.» او در تعریف کودک‌آزاری روانی گفت: «این نوع کودک‌آزاری زمانی بروز پیدا می‌کند که با رفتار خود امنیت روانی کودک را به خطر بیندازیم.»
این مشاور روانشناس افزود: «رفتارهای شدیدی مانند تحقیر و توهین تا برچسب‌زنی و استفاده از واژه‌هایی مانند احمق برای کودک، محبت نکردن و در آغوش نگرفتن او همه زیرمجموعه کودک‌آزاری روانی قرار می‌گیرند.» این دکترای روانشناسی ادامه داد: «کودک‌آزاری جنسی رفتاری است که یک فرد بزرگسال به منظور ارضای جنسی خود به‌صورت اجباری یا با فریب، کودک را درگیر یک‌سری مسائل جنسی می‌کند. نوع شدید آن به شکل تجاوز همراه با دخول و موارد خفیف‌تر آن تماس، لمس یا نشان دادن تصاویر نامناسب به کودک است.»
او در خصوص کودک‌آزاری ناشی از غفلت گفت: «زمانی این نوع کودک‌آزاری بروز پیدا می‌کند که از کودک مراقبت‌های لازم به عمل نیاید. مثلاً اجازه ندهیم که کودک تحصیل‌کند و یا در زمان بیماری او را برای درمان به مطب پزشکان نبریم و یا در بسیاری موارد آن‌ها را تنها بگذاریم.»
تبعات روانی و جسمی
ترکمان با تأکید بر اینکه تمام کودک‌آزاری‌ها بر سلامت جسمی و روانی کودک تأثیر منفی می‌گذارند، گفت: «اشکال مختلف کودک‌آزاری باعث بروز شماری از بیماری‌ها و مشکلات از جمله کاهش وزن و حتی در موارد شدیدتر به آسیب مغزی کودک منجر می‌شود.» او افزود: «کودک‌آزاری پیامدهای روانشناختی مانند بروز اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و در موارد شدیدتر اسکیزوفرنی را برای کودک به دنبال دارد که در برخی موارد آثار آن جبران‌ناپذیر است.»
ترکمان با بیان اینکه پیش‌تر کودک‌آزاری جسمی بیشتر رخ می‌داد، گفت: «امروزه به سبب رشد فرهنگ و اطلاعاتی که عامه مردم به دست آورده‌اند شاید از بین کودک‌آزاری‌ها، آزار جسمی با فراوانی کمتری رخ می‌دهد.» این دکترای روانشناسی ادامه داد: «از سوی دیگر، در حال حاضر شاهد افزایش‌کودک‌آزاری‌های روانی و بخصوص کودک‌آزاری ناشی از غفلت هستیم که متأسفانه موارد و مصادیق آن نیز بسیار بالاست.» او افزود: «مطالعات نشان می‌دهد که آسیب‌های روانی کوتاه‌مدت و بلندمدت کودک‌آزاری ناشی از غفلت، به نسبت بیشتر از پیامدهای کودک‌آزاری جسمی بر کودکان است.»
ترکمان تأکیدکرد: «نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که اگر کودکان از سوی والدین مورد کودک‌آزاری روانی و عاطفی قرار گیرند، اسکن مغزی این کودکان نشان می‌دهد که قشر خاکستری مغز آن‌ها حجم کمتری دارد. بنابراین علاوه بر آسیب‌های عاطفی، ابتلا به افسردگی و اضطراب، قطعاً سلامت جسمی این کودکان نیز به خطر می‌افتد.»
تروماتیک‌ترین نوع آزار
او در ادامه کودک‌آزاری جنسی را تلخ‌ترین، تروماتیک‌ترین (آسیب‌زاترین) و غیرقابل‌تصورترین نوع کودک‌آزاری خواند و گفت: «این شکل از کودک‌آزاری که کودک از سوی یک بزرگسال به زور یا فریب به منظور ارضای جنسی به انجام یک‌سری فعالیت‌های جنسی اجبار می‌شود اثر تخریبی بسیار بالا و شدیدی بر جسم و روح او بر جای می‌گذارد.»
ترکمان تأکید کرد: «متأسفانه در حوزه کودک‌آزاری جنسی در ایران آمار دقیق در دسترس نیست، اما در کشورهای دیگر آمارها نشان می‌دهد که وقوع کودک‌آزاری جنسی بسیار زیاد و شایع است و گمان می‌رود که در ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر این آمار بالا باشد.» او ادامه داد: «با توجه به تعدد مصادیق این نوع کودک‌آزاری، پیش‌بینی می‌شود که از هر ۱۳ کودک، یک کودک تجربه آزار جنسی را دارد.»
باورهای غلط
این روانشناس گفت: «متأسفانه یکی از دلایلی که به موضوع کودک‌آزاری کمتر توجه می‌شود باورهای غلط در این حوزه است.» او اضافه کرد: «یکی از این باورها این است که تصور می‌شود کودک‌آزاری جنسی یک مسئله شایع نیست و یا تجاوز کامل و دخول تنها مصداق آزار جنسی کودکان است، در حالی که با توجه به مصادیق جزئی و آمارهای موجود این شکل از کودک‌آزاری بسیار شایع است.
این مشاور روانشناس گفت: «اینکه برخی فکر می‌کنند که تنها دختران مورد کودک‌آزاری جنسی قرار می‌گیرند باور غلط دیگر است. در حالی که آمارها نشان می‌دهد که تعداد پسرانی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند حتی از دختران بیشتر است و دقیقاً آزارگران به دلیل اینکه می‌دانند که دختران مراقبت بیشتری می‌شوند بیشتر به سمت پسران متمایل می‌شوند.»
ترکمان ادامه داد: «گاهی فکر می‌کنیم کودک ۱۵-۱۰ ساله مورد آزار قرار می‌گیرد اما متأسفانه بالاترین آمار سوءاستفاده جنسی بین ۸ تا ۱۱ سال است.»
او اضافه کرد: «در بیشتر موارد والدین از کودک خود در مقابل غریبه‌ها مراقبت می‌کنند و تصور آن‌ها بر این است که کودک‌آزارها غریبه‌اند، در حالی که در ۹۰ درصد موارد فرد سوءاستفاده‌گر آشنا و حتی ممکن است که جزء محارم باشد.» ترکمان با اشاره به اینکه همیشه آزارگران مرد نیستند، افزود: «گاهی اوقات سوء‌استفاده‌کنندگان زنان نیز هستند. همچنین باور اشتباه دیگر این است که بسیاری از خانواده‌ها فکر می‌کنند اگر کودک‌شان مورد تعرض قرار گیرد موضوع را با آن‌ها در میان می‌گذارد در حالی که طبق آمار اغلب کودکانی که قربانی آزار جنسی هستند به خاطر احساس شرم و گناه، تهدید، ترس، تنبیه، وابستگی به شخص آزاردهنده و رشوه دریافت شده این مسئله را پنهان می‌کنند.» او از هم پاشیدگی خانواده و یا ناتوانی و یا ناآگاهی نسبت به مسئله را عامل دیگر در پنهان‌کاری خواند و گفت: «بعضاً تلاطم‌های درونی خانواده بسیاری از کودکان آزاردیده را مجبور می‌سازد تا دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی رنج آزاردیدگی را همراه خود به دوش بکشند بدون اینکه در مورد آن با کسی صحبت کنند.»
ترکمان با بیان اینکه بیشتر مواقع والدین از شیوه‌های شناسایی آزار وارده به فرزندشان می‌پرسند، گفت: «والدین باید همواره هوشیار باشند و رفتارهای فرزندشان را دقیق رصد کنند و به محض رؤیت یک‌سری علائم فیزیکی مانند زخم و یا کبودی در ناحیه تناسلی و یا علائم رفتاری مانند پرخاشگری، اضطراب و یا اجتماع‌گریزی حساس‌تر پیگیر تغییر روحیات و رفتار فرزندشان شوند.»
این مشاور اضافه کرد: «بعضاً ممکن است کودک نسبت به فردی ابراز نفرت کند؛ والدین با دیدن این علائم باید متوجه باشند که ممکن است فرزند آن‌ها مورد آزار قرار گرفته باشد. در این شرایط حتماً با او وارد گفت‌وگو شوند و یا از یک روانشناس کمک بگیرند.» او ادامه داد: «بسیاری از والدین همواره در خصوص اقدامات و مداخلات در حوزه کودک‌آزاری می‌پرسند و پاسخ متقن و جدی مشاوران تأکید بر پیشگیری مقدم بر درمان است.» ترکمان گفت: «نتایج بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که اگر والدین آموزش‌های لازم در زمینه سوءاستفاده جنسی را با فرزندشان در میان بگذارند میزان و احتمال آزار جنسی پایین می‌آید.
او ادامه داد: «باید از سن ۴ تا ۵سالگی کودک را با اندام‌ها و قسمت‌های خصوصی بدنش آشنا کنند و به او آموزش دهند زمانی که فردی بدنش را لمس کرد، چگونه از خود دفاع کند و راهبرد دفاعی سه واژه ساده «نه، برو، بگو» را نیز باید به او آموزش دهند.»
ترکمان در این مورد توضیح داد: «یعنی زمانی که کودکی می‌بیند فردی حرف نامناسبی می‌زند و بدنش را لمس می‌کند باید نه بگوید و از فرد متعرض فاصله بگیرد و دور شود و موضوع را با یک بزرگسال امن نیز مطرح کند.» او گفت: «آکادمی آسیب‌شناسی روانپزشکی کودکان آمریکا معتقد است والدین به منظور پیشگیری از سوءاستفاده جنسی باید شش اصل را رعایت کنند. اول اینکه به کودک حریم خصوصی را آموزش دهند، دوم اینکه همواره با فرزند خود گپ‌وگفت داشته باشند، وقت و توجه کافی گذاشتن برای فرزند اصل سوم است. همچنین تمرکز والدین بر چگونگی گذران اوقات و مکان‌های رفت‌وآمد فرزندشان اصول چهارم و پنجم بازدارنده از سوءاستفاده جنسی به شمار می‌آید و اصل ششم نیز نظارت بر روابط اجتماعی فرزند است.»
این مشاور در خصوص راه‌های درمانی کودک‌آزاری گفت: «متأسفانه خیلی مواقع شاهد بوده‌ایم که بسیاری از والدین فکر می‌کنند در صورت بروز کودک‌آزاری، اگر در این خصوص با فرزندشان صحبت نکنند به مرور فرزند آن‌ها موضوع را فراموش می‌کند. در حالی که این پیش‌فرض کاملاً اشتباه است.» ترکمان افزود: «متأسفانه اکثر والدین با در پیش گرفتن این رویکرد، نه‌تنها برای درمان اقدامی انجام نمی‌دهند، بلکه بعضاً با انفعال و سرکوفت زدن فرزندشان را بیشتر می‌آزارند.» او با اشاره به اینکه درمان کودک‌آزاری امکان‌پذیر است، افزود: «درمان اگرچه سخت است اما هر اندازه زودتر اقدام درمانی شروع شود بهبودی نیز سریع‌تر و بهتر پیش می‌رود.»
موضوع غیرقابل فراموشی
این مشاور روانشناس با تأکید بر اینکه درمان به معنای فراموش‌کردن نیست، افزود: «خاطرات هیجانی را نمی‌توان از ذهن کودکان حذف کرد و به همین سبب آن‌ها هرگز تجربه کودک‌آزاری را نیز فراموش نخواهند کرد.» این روانشناس گفت: «باید در اولین فرصت به مشاور مراجعه شود که با بررسی شدت و عمق تروما، یک‌سری راهکار به والد و فرزند آزاردیده ارائه و آموزش داده شود.»
او ادامه داد: «در بسیاری موارد مهارت‌هایی به کودک آزاردیده آموزش داده می‌شود که به شکل دیگری موضوع را ببیند که بتواند از مسئله عبور کند. این عبور کردن باعث می‌شود که این مسئله را به عنوان یک خاطره تلخ کدگذاری کند و از این طریق قدرت مانور مداوم خاطره تلخ را از بین می‌برد.» ترکمان تأکید کرد: «در برخی موارد اگر نیاز به اقدام قانونی و حقوقی هست باید از یک مددکار نیز کمک گرفته شود، همچنین اگر شدت آسیب‌ها بالا باشد به تشخیص روانشناس ممکن است آزاردیده به روانپزشک برای تجویز دارو ارجاع شود.»
ترکمان افزود: «در مواردی که خانواده حمایت‌گر نیست اگر ما به عنوان فردی از جامعه از مورد کودک‌آزاری آگاه شدیم، می‌توانیم بلافاصله ضمن برقراری تماس با نهادهای‌حمایتی مانند اوژانس اجتماعی (خط ۱۲۳) از تیم مراقبتی آن کمک بگیریم که ضمن ورود آن‌ها برای درمان ترومای پیش‌ِروی فرد آزاردیده، با اعمال حمایت‌های لازم از وقوع آزارهای مجدد جلوگیری به عمل آورند.»
گفت‌وگو: مهین داوری
نظر شما