به گزارش آتیه‌آنلاین، «کسی که به ریای مردم نماز بخواند او مشرک است و کسی که به ریای مردم حج کند مشرک است و کسی که به ریای مردم روزه بگیرد مشرک است، کسی که به ریای مردم زکات دهد مشرک است، هرکس فرموده خدا را برای مردم انجام دهد مشرک است، خدا عمل ریا کننده را قبول نمی‌کند.» اینها سخنانی گهربار از حضرت رسول‌اکرم (ص) است. عیدغدیر برای آتیه‌آنلاین فرصت مغتنمی فراهم کرده که «دروغگویی و ریاکاری» موردمذمت پیامبراکرم (ص) و حضرت علی (ع) را در قالب گزارشی تحلیلی مورد بررسی قرار دهد.
فزونی دروغگویی و ریاکاری در جوامع غیرشفاف
یک کارشناس فرهنگی در گفت وگو با آتیه‌آنلاین بیان کرد: «دروغگویی» رفتاری خلاف واقعیت است که گاه افراد برای تبرئه ساختن خود و کاستن از زشتی این رفتار به اصطلاح‌هایی مانند «دروغ مصلحتی» نیز متوسل می‌شوند.
«عمران خودآموز» ادامه داد: در هر صورت «دروغ» دروغ است و نمی‌توان با دلایلی غیرموجه، بر آن کلاه شرعی گذاشت.
وی گفت: «دروغگویی و ریاکاری» در جوامع غیرشفاف بیشتر رواج می‌یابد، چرا که اگر همه چیز روشن و شفاف باشد افراد حتی از ترس برملا شدن دروغ‌شان، ناگزیر به سمت راستگویی متمایل می‌شوند.
خودآموز تغییر در ساختار اجتماعی جامعه، رشد شهرنشینی و رواج خانواده هسته‌ای را در رشد این آسیب اجتماعی موثر دانست و گفت: مگر نه اینکه در جوامع سنتی به دلیل حاکمیت روابط سالم، ساده و خانواده گسترده افراد کمتر به سمت دروغگویی کشیده می‌شدند و همین موضوع سبب می‌شد که ریاکاران و دروغگویان در آن جوامع نه تنها انگشت‌شمار، بلکه انگشت‌نمای شهر و روستا باشند، اما یکدستی و صمیمیت جوامع سنتی تحت تاثیر رشد شهرنشینی قرار گرفت و بسیاری از هنجارها و ارزش‌های آن جوامع کم رنگ و گاه به باد فراموشی سپرده شد.
وی افزود: البته گاه به موازی رشد شهرنشینی، سیستم ارزشیابی و نظارت ناسالم، افراد را به دروغگویی و ریاکاری مجبور می‌کند به بیانی ساده‌تر، زمانی که به افراد نه بر اساس شایستگی‌هاشان، امتیازاتی مادی و معنوی اعطا می‌شود، در نقطه مقابل افراد محروم اما مستحق آن امتیازات، ناگزیر برای دستیابی به میز و نان متوسل به دروغگویی و ریاکاری می‌شوند.
خودآموز تصریح کرد: دستگاه‌های اجرایی که بخشی از نهاد دولت هستند هریک دارای مخاطبانی مستقل هستند و گاه این دستگاه‌ها به سبب غیرشفاف بودن فرایند خدمت‌رسانی و پاسخگویی به مخاطبان، ناخواسته به سمت ناراستی و دروغگویی کشیده می‌شوند که راه‌اندازی «شبکه دولت الکترونیک» تا حدودی توانسته است کارکنان و کارمندان دولتی را از دام دروغ های ناخواسته دور کند.
این کارشناس فرهنگی وظیفه نهاد خانواده را در ترویج راستگویی و یکرنگی بسیار موثر دانست و گفت: خانواده اولین و اثرگذارترین نهاد در رشد و تربیت کودکان است و اگر از همان اوان کودکی، بر لوح پاک و سفید ذهن کودک گردی از ناراستی و ریاکاری ناشی از یادگیری از محیط خانواده ننشیند به مرور در درون او پای‌بندی به فضیلت اخلاقی راستگویی نهادینه می‌شود حتی اگر گاه رعایت آن او را دچار زحمت و سختی گرداند.
خودآموز گفت: البته تاکید بر وظیفه خانواده، چیزی از وظیفه ترویجی نهادهای فرهنگی در این زمینه نمی‌کاهد و مسوولان و متولیان در برنامه‌ریزی و تدوین طرح‌ها باید به ترویج ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی توجه ویژه‌ای داشته باشند و با رویکرد امر فرهنگی و نه رفع تکلیفی ترویج فضایل اخلاقی را از عمده‌ترین اهداف سازمانی خود قرار دهند و در انجام متعهدانه آن کوشا باشند.
وی افزود: انتظار می‌رود که گروه‌های مرجع فرهنگی و هنری کشور نیز خود فارغ از چگونگی عملکرد دولت و دستگاه‌های اجرایی، صداقت و درستی پیشه کنند چرا که آن‌ها نه تنها الگوی جامعه هستند بلکه دوری جستن آن‌ها از رفتارهای منفعلانه در جامعه، نیز می‌تواند در خط‌دهی به سیاست‌گزاران و برنامه‌ریزان فرهنگی موثر باشد.
خودآموز تصریح کرد: دستگاه‌های اجرایی نهاد دولت باید آسیب شناسی «دروغگویی و ریاکاری» را به عنوان تهدیدی جدی مدنظر داشته باشند، چرا که رواج روزافزون آن تار و پود جامعه را از هم می‌گسلد و منجر به رشد فزاینده بی‌اعتمادی عمومی در سطح جامعه می‌شود.
وی حاکمیت نظام ارزشیابی درست را از مهم‌ترین راهکارهای کاهش این آسیب خواند و گفت: پس از آنکه هر فرد رفتار خود را اصلاح کند در گام بعدی تعریف و تدوین درست معیار و نظام ارزشیابی سبب می‌شود که افراد متناسب با شایستگی‌هایشان، امتیاز بگیرند و به یقین در این صورت کمتر مجبور به دروغگویی و دیگرنمایی خویش می‌شوند.
نفوذ دروغ و ریا به تمام جوانب زندگی افراد
من ناگزیر این نوع پوشش خاص را برای تایید مراحل گزینش استخدامی‌ام انتخاب کرده‌ام. حجابم با مانتو کامل است اما در محیط کار ناچارم که چادر بپوشم. آن دیگری از رسوخ دروغگویی و ریاکاری به تمام جوانب زندگی خانوادگی و اجتماعی نگران است و می‌گوید که دلیل این نفوذ بی‌رحمانه را نمی‌دانم اما لمس این که دروغگویی و ریاکاری به شیوه و رویه معمول زندگی همگان تبدیل شده است رنجم می‌دهد...
«زهرا محمدی» در گفت‌وگو با آتیه آنلاین نیز معتقد است دورویی و دورغگویی به جو غالب جامعه تبدیل شده است، وی گفت: تزویر اگر در جامعه‌ای حاکم شود به مرور دروغگویی نیز به دنبال آن شایع می شود.
این شهروند تهرانی ادامه داد: آن قدر فضای حاکم بر جامعه نامناسب است که راستی و درستی به فراموشی سپرده شده است و حتی اگر فردی بخواهد در مسیر درستی حرکت کند دچار مشکل می‌شود چرا که ممکن است دیگران در تعامل با او دروغ و ریا پیشه کنند.
محمدی با تاکید بر اینکه این دو پدیده مختص زمان خاصی نیست افزود: در چند قرن گذشته نیز دروغ و ریا از آسیب‌های مورد نقد زمانه خویش بوده‌اند وحتی حافظ نیز در اشعار خود از آن‌ها ناله کرده است.
وی تصریح کرد: هر چه رو به جلو آمده‌ایم شکل و میزان دروغ و ریا متناسب با تحولات جامعه تغییر کرده است و امروزه در دنیایی که انفجار اطلاعاتش می‌خوانند متاسفانه این دو نیز در تمام بخش‌های جامعه رسوخ کرده‌اند.
این شهروند تهرانی وضعیت حاکم بر جامعه را عامل تشدید کننده این دو آسیب خواند و گفت: اگر چه دین اسلام راستی و حقیقت را تنها راه نجات بشری عنوان می‌کند و ما هم در کشوری اسلامی زندگی می‌کنیم اما متاسفانه وضعیت حاکم بر جامعه ناخواسته فرد را به سمت ریا و دروغگویی می‌کشاند.
وی تصریح کرد: گاه یک مدیر ممکن است برای پوشاندن ناتوانی و یا پیشرفت کار خویش ناچار به دروغگویی شود و از آن جایی توقع بر این است که اصلح‌ترین، شایسته‌ترین و توانمندترین فرد در رأس مدیریت قرار گرفته است وقتی «شایسته‌ترین»، خود در دام تزویر و دروغگویی گرفتار می‌شود، به مرور ممکن است برخی از زیردستان نیز برای خوشایند مدیر و دریافت امتیاز، خود را آن گونه که هستند نمایان نسازند و گاه نیز آلوده دروغگویی شوند.
محمدی اقتصاد ناسالم را در بروز و افزایش روزافزون دروغگویی و ریا موثر دانست و گفت: در جامعه‌ای که ساختار اقتصادی ناسالم و نامتوازنی بر آن حاکم است فرد بازاری برای حفظ بقا خویش، ناچار به دروغگویی می‌شود.
این شهروند تحصیل‌کرده عنوان کرد: متاسفانه درد آن جاست که در جامعه ما دروغگویی و ریاکاری نتیجه می‌دهد و هر آن کس راست بگوید و خرقه تزویر نپوشد و صداقت، شجاعت و بیان واقعیات را سرلوحه کار خویش قرار دهد با برخوردی سرکوبی و حذفی روبرو می‌شود و همین برخوردها گاه راستگویان را گوشه نشین می‌کند که بهتر است دم برنیاوریم و راستی نگوییم تا آب در دل کسی نلرزد.
این شهروند افزود: سرعت‌بخشی در درمان این دو ضروری است چرا که ساختاری شدن آن‌ها، به اضمحلال و سقوط اخلاق در جامعه منجر می‌شود و نابودی اخلاق، به دین بزرگترین ضربه وارد می‌کند.
محمدی شفافیت، صداقت مسوولان و اقتصاد سالم را از عوامل موثر بر کنترل و کاهش دروغگویی و ریا خواند و گفت: اگرچه عوامل متعددی در بروز رفتارهای مزورانه موثر هستند اما با نهادینه شدن این سه در جامعه، بستر درمان دروغگویی و ریا هموارتر خواهد بود.
لزوم سرعت در درمان دروغگویی ساختاری
یک عضو هیات علمی دانشگاه در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین بیان کرد: از منظرهای مختلفی می‌شود به «دروغگویی و ریاکاری» نگاه کرد. دروغگویی از دیدگاه جامعه‌شناسی به رفتاری اطلاق می‌شود که خلاف هنجارهای آرمانی است اما فاصله بین هنجارهای آرمانی تا هنجارهای واقعی بسیار است. وقتی بحث از هنجار واقعی می‌شود، پای عقلانیت‌ها به میان می‌آید، در این وضعیت، دروغگویی ممکن است نوعی عقلانیت به حساب آید.
«یارمحمد قاسمی» ادامه داد: اما معنای «ریا» دشوارتر از «دروغگویی» است و باز قرائت‌های مختلفی از جمله قرائت اخلاقی، مذهبی و... از «ریا» وجود دارد.
وی در تعریف ریا از منظر جامعه‌شناسی گفت: ریا نوعی نقش نمایشی است نه طبیعی، این نقش در وضعیت‌های اضطراری بروز می‌یابد و به محض رفع اضطرار، نقش نمایشی به حالت اولیه و طبیعی خود باز می‌گردد.
این استاد جامعه شناسی باتصریح بر اینکه دروغگویی و ریا در همه جوامع (حال و گذشته) وجود داشته و دارد خاطرنشان کرد: عوامل پدیدآورنده این دو پدیده گوناگون و متکثر است و هرچه هست برمی‌گردد به کادر اجتماعی، فرهنگی و عوامل دیگری هم آن را تشدید و تضعیف می‌کنند.
قاسمی افزود: در هر حال رواج خیلی از صفات (چه خوب و چه بد) بر مبنای عقلانیت‌های اجتماعی است که در هسته مرکزی هر گفتمان عقلانی، منافع (کسب قدرت و ثروت)، به شیوه‌ای زیرکانه، جای گیر شده است. دروغگویی و ریا صرفا توجیهات و مشتقاتی هستند که جهت حفظ آن منافع، در پارادایم فرهنگی متداول می‌شوند.
این استاد دانشگاه دروغگویی را مختص همه جوامع و افراد دانست و یادآور شد: در همه جوامع، دروغ وجود دارد و همه افراد عادی هم دروغ می‌گویند، بحث بر سر کمیت و تعداد دروغ‌هاست.
وی ریاکاری را وابسته به استقلال یا عدم استقلال حوزه عمومی جامعه عنوان کرد و گفت: چنانچه این حوزه استقلال داشته باشد، میزان ریا در آن کاهش می‌یابد اما به صفر نمی‌رسد.
این عضو هیات علمی دانشگاه بیان کرد: در عصر مدرنیته دروغگویی نه تنها کم نیست بلکه زیاد است، چون دروغگویی نوعی عقلانیت به شمار می‌آید عکس آن در جامعه ابتدایی، دروغگویی چندان زیاد متداول نبوده است.
قاسمی در خصوص چرایی کم نشدن دروغگویی در جامعه مدرن گفت: انسان‌ها علاقه‌مندند پنهانکار باشند و کمتر شفاف، چرا که شفافیت زیاد سبب می‌شود فرد دوستان کمتری داشته باشد. و گسترش مدرنیته و تمدن، برخی از امور آشکار را پنهان می‌کند و برخی از امور پنهان را آشکار می‌سازد.
وی تشریح کرد: مثلا مدرنیته از زیست جهان اجتماعی، کشف حجاب می‌کند اما سلطه و استثمار به شیوه‌ی ظریفانه‌ای پنهان می‌شود و برای حفظ آن بهترین ابزار ریا و دروغگویی است، حوزه قدرت و سلطه به عنوان بازمانده‌ها، یکسری توجیهات می‌طلبد که جلوه دروغگویی هستند.
قاسمی درخصوص عامل بازدارندگی دین گفت: دین عامل بازدارنده به شمار می‌آید مشروط بر این که فرد دیندار، پاداش‌های این جهانی را (که قدرت و ثروت است) به جای این که از آدمیان دریافت کند، آن‌ها را از معبود خویش بخواهد و در چنین وضعیتی‌ست که دین بازدارنده دروغگویی‌ست.
این جامعه شناس درخصوص پیامد رواج روزافزون دروغگویی در جامعه تصریح کرد: اگر نگاهمان به ایدئولوژی خوش‌بینانه باشد، دروغگویی یکی از صفاتی‌ست که از این منظر صفتی زشت تلقی می‌شود و اگرچه میزان‌هایی از دروغگویی در همه جوامع وجود دارد اما اگر این میزان از حد نصاب بگذرد (که به صورت یک مساله اجتماعی درآید) تبدیل به بحران اجتماعی می‌شود و در خلال بحران، اخلاق اجتماعی به شدت آسیب می‌بیند و واکنش همگان را برمی‌انگیزاند و این واکنش ممکن است به تغییر اجتماعی منجر شود.
وی تاکید کرد: چنانچه دروغگویی و ریاکاری ساختاری شود در حوزه‌های مختلف باید بازنگری صورت گیرد، در حوزه اخلاق و دین، فرهنگ و اجتماع این بازنگری ضروری می‌نماید. الگوهای نقش باید دستکاری شوند و استقلال حوزه عمومی به رسمیت شناخته شود.
قاسمی تصریح کرد: در چنین مواقعی، حوزه فرهنگ و اجتماع نیاز به شفافیت بیشتری دارد و همه اینها، در گرو توسعه اقتصادی اجتماعی است، گرچه با تحقق توسعه، دروغگویی و همین طور ریاکاری به صفر نمی‌رسد، اما می‌تواند به حداقل میزان برسد. مدیریت توسعه نیز به جای این که روی تهذیب فردی اخلاق توسعه متمرکز شود بهتر است نگاه ساختاری به این مساله داشته باشد.
گزارش : مهین داوری
نظر شما