به گزارش آتیه آنلاین، چندی پیش زبان شناسان مرکز زبان آلمانی اعلام کردند که از آغاز ویروس کرونا تا به امروز حدود ۱۰۰۰ واژه جدید به زبان آنها وارد شده است. آنچه احتمال می رود این است که شاید بالغ بر همین تعداد واژگان جدید نیز به زبان فارسی ورود پیدا کرده باشد که با نگاهی به مکالمات این روزهای مردم و برنامه های تلویزیونی شاهد این احتمال به یقین تبدیل می شود. در واقع شیوع کرونا واژه های زیادی را بر سر زبان ها انداخته است که قبلا در میان مردم شناخته شده نبودند یا کاربرد چندانی نداشتند؛ از فاصله گذاری اجتماعی گرفته تا پروتکل های بهداشتی.

تاثیر ماندگار بیماری‌های همه‌گیر بر زبان معمولاً چنین است که نام این بیماری در میان گفت‌وگوهای معمول مردم گنجانده می‌شود که این اتفاق در مورد ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز)، آنفلوانزای اسپانیایی، سارس، آنفلوانزای خوکی و دیگر بیماری‌ها رخ داد؛ اما ویروس کرونا انقلابی پدید آورد و به نظر می‌رسد که گفتمان عمومی را تحت تاثیر قرار داده و فراتر از آن است که تنها یک بیماری جدید به فرهنگ لغت اضافه شود.

در این گزارش نگاهی داریم به برخی کلماتی که به واسطه کرونا به زبان فارسی وارد و در میان مردم همه‌گیر شده‌اند.

کرونا

در هفته های ابتدایی پیدا شدن کرونا در چین، طیف گسترده ای از نام ها روی این ویروس گذاشته شد، از جمله «آنفلوآنزای ووهان»، «ویروس کرونای ووهان» و «ویروس ذات الریه بازار غذاهای دریایی ووهان» که در نهایت نام کرونا به عنوان رسمی این ویروس انتخاب شد. انتخاب نام کرونا به این علت بود که کرونا از واژه Crown انگلیسی مشتق شده که به معنای تاج است. علت این انتخاب نیز داشتن زائده های برجسته و تاج شکل در سطح ویروس است.    ماجرا به این جا ختم نشد و در زبان فارسی ترکیباتی نیز با کلمه کرونا ساخته شد که از مهم ترین آنها می توان به «کرونایی» اشاره کرد که اشاره به مبتلایان به ویروس کووید-۱۹ دارد. عبارت دیگر مشتق شده از کرونا «تست کرونا» است. سرعت شیوع این ویروس با سرعت پخش شدن واژگان مربوط به آن در میان مردم به حدی بود که تا امروز برای برخی ترکیبات، مخفف نیز ساخته شده است.

کووید - ۱۹

شاید پرتکرارترین واژه ای که در جریان شیوع ویروس کرونا در بین مردم همه گیر شد، عنوان اصلی این ویروس یعنی کووید-۱۹ باشد. این کلمه مخفف چند واژه لاتین است. واژگان Corona، virus، disease و ۲۰۱۹ به معنای کرونا، ویروس، بیماری و سال ۲۰۱۹ است. در همان دورانی که نام کووید-۱۹ آرام آرام در میان مردم پخش می شد، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت در باره انتخاب این نام برای بیماری تازه کشف شده، عنوان کرد: مجبور به انتخاب نامی بودیم که به مناطق جغرافیایی، حیوانات، مسائل منحصر به فرد و گروه هایی از مردم مرتبط نباشد.

فاصله گذاری اجتماعی

حفظ فاصله از مردم به منظور کاهش سرعت انتقال یک بیماری. توصیه دولت بر این است که فقط با کسانی تماس داشته باشید که با شما زندگی می‌کنند، در صورت امکان از خانه کار کنید و از حمل‌ونقل عمومی استفاده نکنید. البته این ترکیب سه کلمه ای از یک زبان بیگانه به زبان فارسی وارد نشده اما تا پیش از کرونا برای فارسی زبانان کاملا نامانوس بوده است.

پی. سی. آر

 یکی دیگر از واژگانی که از زبان لاتین به زبان فارسی آمده و آن هم به معنای آزمایش  کرونااست، PCR است. پی. سی. آر یک روش مولکولی در تشخیص عوامل عفونی و بیماری هاست که مخفف Polymerase Chain Reaction است. آن گونه که بیان می شود جدی ترین آزمایش تشخیص کروناست و اختصار واژگانی آن سبب شده که خیلی سریع در بین مردم همه گیر شود.

پاندمی

Pandemie  واژه ای فرانسوی است به معنی شیوع سریع و همزمان یک بیماری خطرناک در چندین کشور.

پروتکل

ما در زبان فارسی برای واژه «پروتکل» معادل «شیوه نامه» را داریم که اتفاقا بسیار معادل درست و به جایی است. اما کثرت استفاده از این واژه انگلیسی در رسانه ها و حتی در کلام بسیاری از مسئولان، سبب شد که مردم نیز از ابتدا به جای به کار بردن عناوینی نظیر شیوه نامه، دستورهای بهداشتی و حتی دستورالعمل از «پروتکل» استفاده کنند.  همچنین واژگان و ترکیباتی دیگری چون ماسک، شیلد، گان، ایزوله، قرنطینه، محدودیت رفت وآمد و... نیز این روزها در زبان ما جا خوش کرده است.

دست خالی زبان فارسی در برابر کرونا

در همین راستا سیدمحمد طباطبایی با انتقاد از روند واژه‌گزینی می‌گوید: فرهنگستان زبان و ادب فارسی نه تنها در آفرینش دست خالی و کوتاهی دارد که حتی در معادل‌سازی هم بسیار کُند و غیرخلاق شده است.

این فعال حوزه نشر و کتاب معتقد است:  پر واضح است که دنیای تازه فضاها و شرایط جدیدی را فراهم آورده که به نسبت آن واژه‌ها و اصطلاحات تازه‌ای ایجاد می‌شود. گروهی بر این باورند که ما باید به فکر معادل‌سازی برای واژه‌های تازه که در راستای پیشرفت‌های علمی و فناورانه در جهان ایجاد شده است باشیم تا زبان فارسی از ورود واژه‌های غیرفارسی مصون بماند. این‌که این نگاه شاید خطرِ بسته‌شدن راه‌های تبادل و تعامل زبانی را به همراه داشته باشد به کنار، اما آیا فقط به دنبال معادل‌سازی بودن برای واژه‌های جدید نوعی عقب‌ماندن و پیروی دائمی زبانی نیست؟ آیا پیش از آن‌که واژه‌ای ساخته‌ شود تا ما به طور کامل آن را معادل‌سازی کنیم بهتر نیست به خلق واژه فکر کنیم. شیوع ویروس کووید-۱۹ که در کشور ما به «کرونا» معروف‌تر شده یکی از همان موضوعات فراگیر است. موضوعی که می‌شد برای رفتارها و واکنش‌ها درباره آن به واژه‌سازی پرداخت. این همان کاری است که در زبان انگلیسی اتفاق افتاد و در زبان فارسی نه. چندی پیش واژه‌ای جدید وارد فرهنگ لغات زبان انگلیسی شد؛ Covidiot (کوویدیوت) که از ترکیب دو کلمه covid-۱۹ (ویروس کووید-۱۹ ) و idiot (احمق و نادان) به دست آمده و به معنای کسی است که خیلی احمق است و شیوه‌نامه‌های بهداشتی را رعایت نمی‌کند. آن‌ها برای هر موضوعی واژه خلق می‌کنند و «ما همچنان دوره می‌کنیم شب را و روز را و هنوز را.

وی خاطر نشان کرد:من به عنوان یک روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و فعال حوزه نشر و کتاب به هیچ وجه ادعای کارشناسی در حوزه زبان ندارد اما این اندازه می‌فهمد که فرهنگستان زبان و ادب فارسی نه تنها در آفرینش دست خالی و کوتاهی دارد که حتی در معادل‌سازی هم بسیار کُند و غیرخلاق شده است. این در حالی است که در حوزه زبان فارسی و در فرهنگستان زبان و ادب فارسی استادان بزرگواری حضور دارند که وجود و حضور هر کدام‌شان نعمتی است و شاید اگر به راهنمایی‌ها و مشورت‌های آن‌ها توجه می‌شد وضعیت زبان فارسی تا این اندازه در معرض آسیب قرار نداشت و فرهنگستان زبان و ادب فارسی در چنین شرایطی نبود؛ به گونه‌ای که انگار کسی از آن خبری ندارد. به طور حتم خلاقیت در آفرینش واژه و واژه‌گزینی و معادل‌سازی زبان، امری مهم و ضروری است که برای دست‌یابی به آن راه‌های متعددی وجود دارد.