خدمات رفاهی در لهستان بخشی از سیستم تأمین‌اجتماعی این کشور است و حدود ۲۰ درصد از هزینه‌های دولت را تشکیل می‌دهد و سازوکار آن در چند دهه گذشته تقریباً ثابت بوده است.

نقش‌آفرینی سازمان‌های غیردولتی و کلیسای کاتولیک

بنابر قانون اساسی لهستان، همه شهروندان در صورت ناتوانی در یافتن شغل، رسیدن به سن بازنشستگی یا ناتوانی در کار به دلیل بیماری یا عوامل مشابه، حق برخورداری از امنیت اجتماعی را دارند. قانون رفاه در لهستان تحت پوشش قانونی است که سال ۲۰۰۳ میلادی ایجاد شد و چندین‌بار از جمله در سال ۲۰۱۲ میلادی اصلاح و به روز شده است.

ماده ۶۷ قانون اساسی لهستان می‌گوید: «یک شهروند، در هر زمان که به دلیل بیماری یا ازکارافتادگی و همچنین رسیدن به سن بازنشستگی از کار ناتوان شود، حق برخورداری از امنیت اجتماعی را دارد». بر اساس این بند، «شهروندی که به طور غیرارادی بدون کار باشد و وسیله حمایت دیگری نداشته باشد، از حق تأمین‌اجتماعی برخوردار است.» ماده ۳۳ قانون اساسی لهستان می‌افزاید: «زن و مرد به‌ویژه در زمینه تحصیل، اشتغال و ارتقاء از حقوق مساوی برخوردار خواهند بود. همچنین حق دریافت غرامت مساوی برای کار با ارزش مشابه، تأمین‌اجتماعی، تصدی مناصب و دریافت افتخارات و نشان‌های عمومی ‌را خواهد داشت».

مالیات‌ها - که ممکن است حداکثر ۵۰ درصد از درآمد کسب شده را تشکیل دهد - منبع اصلی تأمین مالی برای سیستم رفاه لهستان است. بیمه اجتماعی نیز نقش مهمی‌ در سیستم رفاهی لهستان دارد. مزایا برای شهروندان لهستانی توسط مؤسسه بیمه اجتماعی یا صندوق بیمه اجتماعی کشاورزی مدیریت می‌شود.

ارائه‌دهنده اصلی خدمات اجتماعی در لهستان دولت ایالتی و پس از آن نهادهای محلی و منطقه‌ای هستند که از سوی سازمان‌های غیردولتی و کلیسای کاتولیک اداره می‌شوند. مهمترین سازمان‌های غیردولتی لهستانی که بر رفاه تمرکز دارند، «مارکوت»، «مونار» و ارکستر بزرگ خیریه کریسمس هستند.

تاریخچه سیستم رفاه در لهستان به اواخر قرن ۱۸ در کشورهای مشترک‌المنافع لهستان- لیتوانی بازمی‌گردد؛ جایی که اولین قوانین در این زمینه تصویب شد.

در اواخر دهه ۱۹۸۰، لهستان حدود ۲۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف رفاه کرد. بنا به آمارهای موجود، پس از سقوط کمونیسم در سال ۱۹۹۰ و تغییر نام و ماهیت جمهوری خلق لهستان به جمهوری سوم لهستان امروزی، هزینه‌های رفاهی در لهستان افزایش یافته است. برخلاف انتظارات عمومی‌ که تبدیل از یک سیستم کمونیستی به یک سیستم سرمایه‌داری را با کاهش دولت رفاه برابری می‌کند، سیستم سیاسی دموکراتیک به دلیل انتظارات گسترده عمومی‌ مبنی بر اینکه دولت باید نیازهای اجتماعی را برآورده کند، منجر به رشد دولت رفاه شد. بنا به آمارها، ‌سیستم حمایت اجتماعی لهستان در مقایسه با سایر کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی بسیار سخاوتمندانه‌ است.

هزینه‌های اجتماعی در حال حاضر سهم بسیار بیشتری از تولید ناخالص داخلی لهستان را نسبت به دوران قبل از گذار تشکیل می‌دهد. بر اساس داده‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در سال ۲۰۱۳، طی سال‌های ۲۰۰۰ الی ۲۰۱۱، هزینه‌های عمومی ‌برای سلامت از سه و ۹ دهم درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۰ به چهار و سه دهم درصد در سال ۲۰۰۴ و به پنج درصد در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. مخارج اجتماعی عمومی ‌نسبتاً ثابت مانده و مخارج عمومی ‌بازنشستگی نیز با ۱۱ و چهار دهم درصد از تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۵ و ۱۱ و هشت دهم درصد در سال ۲۰۰۵، نسبتاً ثابت مانده است.

ساختار دومنظوره بیمه 

سیستم تأمین‌اجتماعی در لهستان اساساً به دو طرح بیمه مختلف تقسیم می‌شود:
۱- موسسه بیمه اجتماعی (ZUS)

۲- صندوق تأمین‌اجتماعی کشاورزی (KRUS)

(ZUS ) مؤسسه اصلی بیمه اجتماعی برای کارکنان لهستانی است (KRUS). هم صندوق بیمه اجتماعی لهستان است که مسئول رسیدگی به امور کشاورزان این کشور به حساب می‌آید.

بر اساس سیستم جدید تأمین‌اجتماعی در لهستان، مستمری سن این کشور از سن ۶۵ سالگی با ۲۵ سال پوشش بیمه‌ای برای مردان و ۶۰ سالگی با ۲۰ سال پوشش بیمه‌ای برای زنان پرداخت می‌شود، اما حداقل مستمری تضمین شده برای ساکنان لهستان قابل پرداخت است.

میزان مستمری سنی تحت سیستم جدید به عنوان ارزش کل حق بیمه پرداختی تقسیم بر میانگین امید به زندگی در سن بازنشستگی محاسبه می‌شود. وزارت کار و سیاست اجتماعی مسئول اتخاذ تصمیمات سیاسی و نظارت بر عملکرد هر دو طرح است.
مستمری از کار افتادگی عموماً به افرادی قابل پرداخت است که یا ناتوان از کار بوده یا دارای دوره‌های بیمه لهستانی مورد نیاز (حداقل پنج سال) هستند. مستمری بازماندگان به طور کلی به یک فرزند تحت تکفل زیر ۱۶ سال (سن ۲۵ سال در صورت دانش‌آموز بودن یا بدون محدودیت سنی در صورت ناتوانی) و برای همسر بازمانده قابل پرداخت است.

غرامت و مستمری حوادث کار و بیماری‌های شغلی به شخصی که از اول ژانویه سال ۲۰۰۳ در محل کار دچار حادثه شده قابل پرداخت است. کمک هزینه کفن‌ودفن با هدف بازپرداخت هزینه‌های مراسم خاکسپاری افراد بیمه‌شده و یا اعضای خانواده آنها است. حداقل مزایای تضمینی حداقل مبلغ مستمری لهستان را به مردی با ۲۵ سال حق بیمه و یک زن با ۲۰ سال حق بیمه حتی اگر فرد خارج از لهستان زندگی می‌کند، ارائه می‌دهد.