به گزارش آتیه آنلاین، علی بالی معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست و مرجع ملی مناطق حفاظت شده در نشست «وضعیت تنوع زیستی در مناطق حفاظت شده» از سلسه نشست‌های مجازی تخصصی بررسی وضعیت تنوع زیستی ایران که امروز توسط مرجعیت ملی کنوانسیون تنوع زیستی برگزار شد، به بررسی تاریخچه راه‌اندازی مناطق حفاظت شده در ایران و دنیا پرداخت.

وی افزود: ۱۵.۷ درصد خشکی‌ها و هشت درصد مناطق دریایی دنیا حفاظت شده هستند. برخی مناطق مثل پادگان‌های نظامی یا امکان متبرکه نیز وجود دارند که از آنها به‌عنوان سایر مناطق حفاظت شده یاد می‌شود. در این مناطق هدف اولیه حفاظت نیست اما فعالیت آنها به حفاظت منتهی می‌شود.

بالی بیان کرد: در ایران مناطق چهارگانه حفاظت شده را داریم که با کمک قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و یا ذخیره‌گاه‌های جنگلی مدیریت می‌شوند و هدف اصلی آنها حفاظت از تنوع زیستی است.

به گفته وی در ایران سطح مناطق حفاظت شده خشکی به استاندارد جهانی رسیده است اما در مناطق دریایی به متوسط جهانی نرسیده‌ایم.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اگرچه رشد مناطق حفاظت شده دریایی زیاد است اما واقعیت این است که در همان مناطق دریایی، وضعیت بهتر از خشکی نیست. ماهیگیری و فعالیت‌های مخرب در همان مناطق حفاظت شده انجام می‌شود.

وی افزود: ما با همه مشکلاتی که در کشور وجود دارد، در توسعه مناطق حفاظت شده، پیشرفت‌های خوبی داشتیم. باید قبول کنیم مناطق حفاظت شده تمام تنوع‌زیستی دنیا را در بر نمی‌گیرد. فقط ۱۶ درصد جنگل‌های دنیا تحت حفاظت است که ۱۹ درصد تنوع زیستی در آن جای دارند. در بقیه مناطق هم وضع به همین منوال است.

۳۰ تا ۴۰ درصد تنوع زیستی کشور در مناطق حفاظت شده

بالی عنوان کرد: در ایران ارزیابی دقیقی در ارتباط با اینکه مناطق حفاظت شده چند درصد تنوع زیستی کشور را در بر می‌گیرند، انجام نشده است اما بررسی اولیه نشان می‌دهد این مناطق ۳۰ تا ۴۰ درصد تنوع زیستی کشور را در بر می‌گیرد.

وی تاکید کرد: تنزل و سقوط تنوع زیستی در خارج از مناطق چهارگانه به شدت زیاد است.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به طبقه‌بندی شش گانه IUCN گفت: در دنیا بحث مالکیت مناطق حفاظت شده به چهار شکل است اما در ایران ۹۹ درصد مناطق حفاظتی به صورت دولتی مدیریت می‌شوند. البته پنج قرق اختصاصی در ایران داریم اما شکارگاه بومی یا قرق‌های بومی و از این موارد در کشور وجود ندارد.

وی با تشریح تاریخچه تشکیلات سازمان حفاظت محیط زیست عنوان کرد: در ایران حفاظت از طبیعت با حفاظت از حیات وحش جانوری شکل گرفت.

بالی درباره وضعیت تنوع زیستی در کشور گفت: تعداد گونه‌های پستاندار وحشی ایران ۲۰۴ گونه است که تقریبا با کل گونه‌های پستاندار اروپا برابری می‌کند. همچنین ۵۵۶ گونه پرنده، ۳۷۴ گونه ماهی آب‌های داخلی، ۲۶۸ گونه خزند ه و ۲۲ گونه دوزیست در ایران ثبت شده است که مجموعا دو هزار و ۶۸ گونه جانوری مهره‌دار را شامل می‌شود.

وی ادامه داد: تعداد گونه‌های گیاهی ایران هفت هزار و ۵۰۰ گونه برآورد شده است که حدود ۲۳ درصد آنها یعنی حدود ۱۸۰۰ گونه بومی کشور هستند و تعداد ۸۷ گونه جانوری در معرض تهدید قرار دارند.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به تلاش‌های انجام شده برای افزایش سطح مناطق حفاظت شده، بیان کرد: ما توانستیم موافقت سازمان جنگل‌ها برای افزایش ۷۰۰ هزار هکتاری سطح مناطق حفاظت شده را دریافت کنیم. امیدواریم مرحع ملی تنوع زیستی در این بحث به ما کمک کنند.

به گفته وی اثر طبیعی ملی، پارک ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست هستند که در اثر طبیعی و ملی و پارک ملی بارگذاری کاملا ممنوع بوده و رویکرد انعطاف ناپذیر حفاظتی در این مناطق پیگیری می‌شود اما در دو منطقه دیگر، رویکرد انعطاف‌پذیر برای حفاظت انتخاب شده است.

دریافت اعتبار خاص برای دو ذخیره‌گاه زیست کره

بالی بیان کرد: جدای از مناطق چهارگانه اصلی، نواحی کلیدی تنوع زیستی در کشور داریم. تالاب‌ها و مناطق شکار ممنوع را داریم. مناطق شکارممنوع، پناهگاه حیات وحش است و برای ایجاد آن نیازی به مصوبه شورایعالی ندارد. در این مناطق قدرتی در واگذاری اراضی نداریم. در مناطق شکار ممنوع فقط در حدی مدیریت حیات وحش داریم.

وی افزود: در ذخیره گاه زیست کره، فرایند مشارکتی حفاظت پیگیری می‌شود که از دهه ۶۰ راه‌اندازی شد. این مناطق در ایران از نظر مشارکت جوامع محلی برای ما مهم است. ۱۳ ذخیره گاه داریم. توانستیم برای گلستان و دنا اعتبارات جداگانه دریافت کنیم. برای بقیه ذخیره‌گاه‌ها طرح مدیریت نوشتیم و به مراجع ذی‌ربط ارسال کردیم.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در سایر مناطق رامسر سایت‌ها را داریم که ۲۵ سیات است. پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی توسط سازمان جنگل‌ها مدیریت می‌شود. سایت پرندگان، قرق بومی و مناطق حفاظت شده خصوصی هم در ایران نداریم.

وجود دو کانون داغ تنوع زیستی در ایران

بالی یادآور شد: ایران جزء کشورهای بزرگ در حوزه تنوع‌زیستی جهانی است. دو تا از ۳۶ کانون داغ تنوع‌زیستی در ایران است.

وی افزود: کانون‌های داغ تنوع‌زیستی مکان‌هایی هستندکه واجد ۱۵۰۰ گونه گیاهی آوندی با بیش از نیم درصد کل گونه‌های گیاهی بومی جهان را داشته باشد. از سویی بیش از ۷۰ درصد از رستنی‌های اولیه خود را هم از دست داده باشد.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: این مکان‌ها ۳۶ مکان شامل ۵۰ درصد گونه‌های آوندی و ۴۲ درصد مهره‌داران دنیا بوده و تعداد ۲۰۲ منطقه با وسعتی معادل ۶ میلیون و ۷۰۰ هکتار شامل ۱۴ اثر طبیعی ملی، ۲۵ پارک ملی ۲۸ پناهگاه حیات وحش و ۱۳۵ منطقه حفاظت شده در این دو نقاط داغ تنوع زیستی واقع شده است.

وی افزود: تعداد ۸ پارک حیات وحش و ۲۷ منطقه حفاظت شده در سال ۱۳۵۰ خورشیدی در ایران تعریف شد. ۶۵ منطقه به وسعت ۵.۷ میلیون هکتار در سال ۵۵ مشتمل بر ۱۳ پارک ملی، ۱۲ اثر طبیعی-ملی، ۲۷ پناهگاه حیات وحش و ۲۳ منطقه حفاظت شده داریم.

بالی عنون کرد: ۳۰۹ منطقه با وسعتی معادل ۱۹ میلیون کتار شامل ۳۲ پارک ملی، ۴۰ اثر طبیعی، ۵۵ پناهگاه حیات وحش و ۱۸۲ منطقه حفاظت شده در ایران وجود دارد.

وی افزود: این مقدار برای مناطق چهارگانه با حفاظت موثر ۱۱.۶ درصد و برای کل عرصه‌های تحت حفاظت کشور از جمله مناطق شکار ممنوع، ذخیره گاه‌های جنگلی و ... حدود ۲۰ درصد است. همچنین برخی مناطق دارای عناوین بین‌المللی مانند سایت تالابی ثبت شده در کنوانسیون رامسر، میراث طبیعی جهانی و ذخیره گاه زیستکره در برنامه انسان و کره مسکون یونسکو نیز می‌باشند.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مخاطرات موجود در زمینه حفاظت از مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، ماده ۲۴ مکرر در بخش معدن را یکی از خطرناک‌ترین قوانین برای تنوع زیستی کشور اعلام کرد.

وی ادامه داد: عملا طبق قانون و ماده ۲۴ مکرر، داخل مناطق ما می‌توانند مجوز معدن بدهند. این ماده خیلی مشکل ساز است. سازمان حفاظت محیط زیست و مرجع ملی تنوع‌زیستی در این رابطه خیلی اقدام کرده‌اند. این موضوع باید رفع و رجوع شود. تنوع زیستی کشور با ماده ۲۴ مکرر دچار مشکل می‌شود.

به گفته بالی خیلی از مناطق حفاظت شده کشور ممکن است درست انتخاب نشده باشند. برای انتخاب این مناطق ارزیابی در سطح دانشگاهی انجام شده است اما این بررسی‌ها با رویکرد علمی در سازمان حفاظت محیط زیست انجام نشده است. پیشنهاد ارزیابی علمی این مناطق ارائه شده است.

وی اضافه کرد: طبق قانون، سازمان حفاظت محیط زیست مسئولیتی در زمینه اطفای حریق ندارد اما اندک اعتبارات طرح‌های ملی را برای اطفای حریق صرف می‌کنیم. قانون مدیریت بحران باید اصلاح شود.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست عنوان کرد: برای گونه‌های در معرض خطر انقراض ۱۱ برنامه در دست اجرا داریم. اقداماتی در حوزه خشکسالی و حریق انجام داده‌ایم اما اعتبارات ما بسیار کم است. خیلی از برنامه‌ها را در قالب طرح‌های مدیریت مناطق پیگیری می‌کنیم تا بتوانیم به مشکلات پاسخ دهیم.

وی یادآور شد: اگرچه این همه مشکل از نظر اعتبارت داریم، اما وضع مناطق چهارگانه سازمان از منظر تنوع زیستی از مناطق بیرونی بسیار بهتر است.

رشد ۳۷ برابری مناطق حفاظت شده در ایران

بالی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: خیلی از مناطق ما از نظر تنوع‌زیستی دچار مشکل هستند که باید به آن توجه داشته باشیم.

وی افزود: مقایسه آماری تعداد مناطق ایران و جهان حاکی است که تعداد سایت‌های حفاظتی در جهان از سال ۱۹۶۲ تا کنون حدود ۲۶ برابر رشد کرده که این میزان در ایران ۳۷ برابر بوده است. که بیش از متوسط رشد جهانی است. همچنین متوسط مناطق حفاظتی عرصه‌های خشکی در دنیا ۱۵.۷ درصد را شامل شده که در خاورمیانه یک درصد و در ایران ۱.۴ درصد است.

معاون دفتر مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در صورت احتساب مناطق شکار ممنوع، حریم آبراهه‌ها، پارک‌ها و ذخیره گاه‌های جنگلی و ... میزان درصد سطح حفاظتی کشو به بیش از ۲۶.۵ میلیون هکتار معادل ۱۹.۶ درصد و بیش از تعهد کشورها بر اساس مفاد بند ۱۱ بیانیه آئیچی است.

وی افزود: بررسی بیشتر آمارها نشان می‌دهد بیش از ۶۰ درصد سایت‌ها از نظر تعداد در اروپا واقع شده، لیکن سطوح مدیریت شده با مناطق حفاظت شده به کمتر از ۱۰ درصد دنیا می‌رسد، از سوئی این میزان در آمریکای جنوبی و اقیانوسیه به ترتیب به ۱.۹ و ۷.۳ درصد از نظر تعداد و ۱۴ و ۳۰ درصد از نظر سطح می‌رسد. لازم به ذکر است در خاورمیانه به ترتیب ۰.۳ و ۰.۷ درصد از مناطق حفاظت شده دنیا را در بر گرفته است.