سخت‌ترین کار در دنیا بعد از کار در معدن چیست؟ از هر کس که بپرسید، قطعاً خواهد گفت: «شغل من!» به طور کلی، اشتغال در کارهایی که در آن عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد باشد و باعث ایجاد تنشی بیش از ظرفیت‌های طبیعی جسمی و روانی افراد شود، «مشاغل سخت و زیان‌آور» گفته می‌شود. به گفته مدیرکل مستمری‌های سازمان تأمین‌اجتماعی، قانون این مشاغل را در پرداخت حق بیمه، احتساب سابقه بیمه‌پردازی، بازنشستگی و موارد دیگر، متفاوت از مشاغل عادی دیده است. با این حال به گفته ناهید حیدری، هدف اصلی قانونگذار از تصویب این قانون حفظ و صیانت از نیروی کار، ارتقاء وضعیت سلامت عمومی جامعه، بهسازی و نوسازی صنایع کشور، رونق تولید و اشتغالزایی است بنابراین وضعیت ایده آل برای جامعه کارگری، کارفرمایی و سازمان تأمین‌اجتماعی حذف صفت سخت و زیان‌آوری از مشاغل در راستای حفظ سلامت جسم و روح کارگران است. برای کسب اطلاع بیشتر از چند و چون مشاغل سخت و زیان‌آور، با ناهید حیدری، مدیرکل مستمری‌های سازمان تأمین‌اجتماعی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
کارهای سخت و زیان‌آور به چه کارهایی گفته می‌شود؟
کارهای سخت و زیان‌آور، کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد است و در اثر اشتغال کارگر در آن کار یا آن محل، تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی جسمی و روانی در او ایجاد شود. نتیجه چنین کارهایی، بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن است. البته با به‌کارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و مانند آن، می‌توان صفت سخت و زیان‌آور بودن را در برخی مشاغل کاهش داد یا حذف کرد. بر همین اساس مشاغل سخت و زیان‌آور به دو گروه «الف» و «ب» تقسیم می‌شوند.
منظور از گروه «الف» و «ب» در کارهای سخت و زیان‌آور چیست؟
به موجب قانون تأمین‌اجتماعی و اصلاحیه‌های مرتبط با موضوع، منظور از گروه «الف»، مشاغلی است که صفت سخت و زیان‌آوری با ماهیت شغل وابستگی دارد، اما می‌توان با به‌کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر مناسب توسط کارفرما، سختی و زیان‌آوری آنها را حذف کرد. گروه «ب» نیز شامل مشاغلی است که ماهیتاً سخت و زیان‌آور هستند و با به‌کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما، صفت سخت و زیان‌آوری این مشاغل کاهش می‌یابد، اما کماکان سخت و زیان‌آوری آنها حفظ می‌شود.
برای اینکه خوانندگان ما متوجه شوند چه مشاغلی سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند لطفا چند شغل را نام ببرید.
مشاغل گروه (ب) موضوع بند «ب» ماده (۱) آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور شامل ۱۳ گروه شغلی به شرح ذیل است:
کار در معادن اعم از تحت‌الارضی یا سطح‌الارضی که ایجاب می‌کند کارگر در تونل‌ها و راهروهای سرپوشیده به استخراج بپردازد.
کار در حفر قنوات، چاه‌ها، فاضلاب‌ها، تونل‌های زیرزمینی و مخازن سربسته.
تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌های مشغول به کار و کار مستمر در مجاورت کوره‌های ذوب به نحوی که کارگر در معرض مستقیم حرارت یا بخارات زیان‌آور متصاعد از کوره باشد.
کارگری که مستقیماً و مستمراً در امر تولید در کارگاه‌های دباغی، سالامبورسازی و روده پاک‌کنی اشتغال دارد و کار مستمر در گندآبروها، جمع‌آوری، حمل‌ودفن و بازیافت زباله به صورت غیرمکانیزه.
کارگری که مستمراً به امر جمع‌آوری و انتقال و انبار کردن کود (نظافت مستمر طویله، اصطبل، سالن‌های پرورش طیور) در واحدهای دامداری و طیور اشتغال دارد.
کار مستمر و مداوم در فضای باز و در ارتفاع بیش از پنج متر از سطح مبنا بر روی دکل‌ها، اتاقک‌های متحرک، داربست‌ها و اسکلت‌ها.
کار مداوم بر روی خطوط و پست‌های انتقال برق با فشار ۶۳ کیلوولت و بالاتر.
مشاغل شن‌پاشی، پخت آسفالت دستی، قیرپاشی و مالچ‌پاشی.
کار در محل‌های با فشار محیط غیرمعمول از قبیل غواصی.
کار مستمر در محیط‌هایی با فشار صوتی بسیار بالا که امکان کنترل یا حذف آن در محیط یا حفاظت از دستگاه شنوایی با وسایل حفاظت فردی امکان‌پذیر نیست.
کار در امور سمپاشی باغات، درختان و مزارع و ضدعفونی اماکن و طویله‌ها و آشیانه‌های مرغداری در زمان سمپاشی.
کارگری که مستقیماً در امر تولید و ترکیب سموم و حشره‌کش‌ها در زمان انجام کار اشتغال دارد.
کار با وسایل دارای ارتعاش که با وجود رعایت مقررات حفاظت فنی و ایمنی در حد غیرمعمول و برای سلامتی کارگر زیان‌آور باشد.
چه نهادی باید بر عملکرد کارفرمایان در خصوص به‌کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر مناسب برای کاهش اثرات مشکل‌ساز مشاغل گروه «الف» نظارت کند؟ چون با گذشت سال‌ها از تصویب این قانون، ما همچنان با مشاغل سخت و زیان‌آور در این گروه روبه‌رو هستیم...
...کارفرمایان کارگاه‌هایی که مشاغل آنها به عنوان سخت و زیان‌آور شناخته شده است مکلفند ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ تصمیم قطعی کمیته تشخیص و تطبیق مشاغل سخت و زیان‌آور یا شورا نسبت به ایمن‌سازی عوامل و شرایط محیط کار اقدام و نتیجه را کتباً به کمیته‌های مذکور برای بررسی و تأیید گزارش کنند؛ رسیدگی به مواردی که با اتخاذ تدابیر لازم مشاغل سخت و زیان‌آور حذف شده از وظایف کمیته‌های بدوی استانی است. در ضمن بر اساس تبصره «۲» ماده (۳) آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور، وزارتخانه‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همچنین بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلفند کارگاه‌های مشمول را پس از گذشت مهلت مقرر بازدید و نتیجه را به کمیته بدوی گزارش کنند.
آیا مشاغلی که در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها مستقیماً با زندانی در ارتباط هستند سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند؟
طبق بند (۱) ماده (۱۱) آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور، متصدیان مشاغلی که در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها مستقیما با زندانی ارتباط دارند، در صورت شمولیت قانون کار بر آنها، پس از طرح اینگونه مشاغل در کمیته‌های استانی و تطبیق و تأیید مشاغل مطروحه توسط کمیته مذکور می‌توانند وفق قانون مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شوند.
خبرنگاران چطور؟
مستند به بند «۳» ماده (۱۱) آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور، شغل خبرنگاری (خبرنگاران مشمول قانون کار) صراحتاً در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار گرفته و مصادیق آن (نظیر سردبیر، عکاس خبری، مترجم و...) پس از طرح و تأیید در کمیته‌های تشخیص و تطبیق استانی قابل بررسی است.
شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان‌آور چگونه است؟
مطابق قانون بازنشستگی پیش‌ازموعد در مشاغل سخت و زیان‌آور، افراد با داشتن حداقل ۲۰ سال متوالی و یا ۲۵ سال متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور که در هر مورد، حق بیمه مدت مزبور به صندوق تأمین‌اجتماعی پرداخت شده باشد، بدون شرط سنی می‌توانند درخواست خود را به ادارات کار و امور اجتماعی استان‌ها جهت طرح در کمیته‌های استانی ارائه کنند. در ضمن به استناد قانون استفساریه مصوب ۲۹/۰۶/۱۳۹۰، هر سال سابقه اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور ۵/۱ سال محاسبه شده و چنانچه بیمه‌شده با مجموع سابقه اصلی و ارفاقی شرایط بازنشستگی وفق مقررات ماده (۷۶) و تبصره‌های ذیل آن را احراز کند، می‌تواند وفق این قانون بازنشسته شود.
آیا تعیین اشتغال افراد در مشاغل سخت و زیان‌آور با سازمان تأمین‌اجتماعی نیست؟
تعیین و بررسی مشاغل سخت و زیان‌آور به عهده کمیته استانی است؛ لکن تطبیق مشاغل مورد ادعا با مشاغل واقعی متقاضی بر عهده سازمان تأمین‌اجتماعی است؛ به این شکل که حسب درخواست کارگر یا کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا سازمان تأمین‌اجتماعی، تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سپس با تأیید کمیته‌های استانی انجام می‌گیرد.
به غیر از بازنشستگی پیش‌ازموعد، قوانین تأمین‌اجتماعی در مشاغل سخت و زیان‌آور چه تفاوتی با مشاغل عادی دارد؟
قوانین سازمان تأمین‌اجتماعی در خصوص مشاغل سخت و زیان‌آور با قوانین وضع شده برای مشاغل عادی دارای تفاوت‌هایی است. این تفاوت‌ها را می‌توان در ساعت کاری، اضافه کاری، مرخصی و موارد دیگر دید. مثلاً بر طبق ماده (۵۲) قانون کار، ساعت کاری در مشاغل سخت و زیان‌آور نباید از شش ساعت در روز (۳۶ ساعت در هفته) تجاوز کند. هدف از این کار حمایت از سلامت کارگر در طول اشتغال است. بر اساس ماده (۶۱) قانون کار، اضافه کاری در این مشاغل ممنوع است. مرخصی سالیانه در نظر گرفته شده برای مشاغل سخت و زیان‌آور پنج هفته است که بهتر است استفاده از مرخصی در دو نوبت و در پایان هر شش ماه یک‌بار حتی‌الامکان صورت بگیرد. بر اساس ماده (۷۵) قانون کار، ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور به نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال ممنوع است.
پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور چگونه است؟
چنانچه کارگر در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کار باشد، به ازای هر سال اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور، ۵/۱ سال سابقه بیمه برای وی در نظر گرفته می‌شود. جهت این مشاغل، کارفرما موظف است که علاوه بر ۲۳ درصد حق بیمه مشاغل عادی، چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور را در زمان احراز شرایط بازنشستگی پرداخت کند. در ضمن چنانچه بیمه‌شدگان دارای سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور به تاریخ قبل از تصویب قانون (۱۴/۰۷/۱۳۸۰) باشند، کارفرما مکلف است چهار درصد میزان مستمری برقراری نسبت به سنوات قبل از قانون را نیز به سازمان پرداخت کند.
اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور معمولاً در تأمین‌اجتماعی به مبحث «بازنشستگی پیش‌ازموعد» می‌انجامد و البته همیشه شاهد بوده‌ایم تأمین‌اجتماعی از روند افزایشی این بازنشستگی‌ها گلایه کرده است. در حال حاضر وضعیت بازنشستگی در این مشاغل چگونه است؟ همین‌طور متوسط سن بازنشستگی در تأمین‌اجتماعی چند سال است؟
این گروه از بازنشستگان حدوداً ۶۰ درصد از مجموع بازنشستگان پیش‌ازموعد و ۳۰ درصد از کل بازنشستگان سازمان تأمین‌اجتماعی را تشکیل می‌دهند. متوسط سن بازنشستگی عادی در سازمان ۵۹ سال بوده و متوسط سن بازنشستگی برقراری وفق قانون سخت و زیان‌آور به ۴۸ سال کاهش پیدا کرده است. حال آنکه با توجه به اینکه سن امید به زندگی در حال حاضر حدود ۷۵ سال است به نظر می‌رسد که شاغلان در مشاغل سخت و زیان‌آور از سن امید به زندگی به مراتب پایین‌تری از میانگین سن عمومی جامعه برخوردار باشند که این موضوع ناشی از اشتغال این افراد در محیط‌های کار ناسالم و یا در شرایط شغلی غیر استاندارد است.
پیشنهاد و راهکارهای شما در خصوص کاهش تبعات ناشی از اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور چیست؟
آنچه که برای سازمان تأمین‌اجتماعی در درجه اول اولویت قرار دارد سلامتی جسم و روح نیروی کار و بیمه‌شدگان است و ما همواره مراقب جسم و روح کارگران هستیم. همانطور که می‌دانید نیروی کار سالم محور توسعه است و باید از همه ظرفیت‌های قانونی جهت حفظ سلامت جسم و روح و روان نیروی کار بهره گرفت؛ با عنایت به اینکه هدف اصلی قانونگذار از تصویب قانون مشاغل سخت و زیان‌آور صیانت از نیروی انسانی بوده و فارغ از نوع شغل و اشتغال، نیروی کار نقش‌های مختلفی از جمله پدر، مادر، فرزند، همسر و... را در جامعه ایفا می‌کند، لذا عدم سالم‌سازی و بهسازی محیط کار مطابق استانداردهای تعیین شده در قانون و صرفا اعطای سنوات ارفاقی و بازنشستگی پیش‌ازموعد، علاوه بر فرسودگی نیروی کار و عدم حصول کاهش یا حذف صفت سخت و زیان‌آور از مشاغل، ایفای مطلوب نقش‌های یادشده را نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. به نظر می‌رسد انجام اصلاحات پارامتریک در قانون و آیین‌نامه اجرایی نقش شایانی در نیل به مقصود قانونگذار که همانا سلامت نیروی کار و سالم‌سازی محیط کار است، داشته باشد.
رضا خراسانی، روزنامه نگار
نظر شما