باز هم ماه مهر آمد و فصل اهدای جوایز نوبل از راه رسید. جایزه نوبل از سال ۱۹۰۱ میلادی هر ساله در تقدیر از دستاوردهای فوق‌العاده افراد یا نهادها در پنج حوزه فیزیک، شیمی، علوم‌ پزشکی‌ یا فیزیولوژی، ادبیات و صلح به آنها اهدا می‌شود.

مراسم اعطای جوایز نوبلِ امسال از روز دوشنبه (۱۲ مهر) با معرفی برنده نوبل پزشکی رسما آغاز شد و پس از اعلام برندگان نوبل فیزیک و شیمی در روز ۷ اکتبر (پنجشنبه، ۱۵ مهر) همزمان با سالروز تولد آلفرد نوبل، بنیانگذار این جایزه، شاهد اعلام برنده نوبل ادبیات خواهیم بود. البته آکادمی سوئد که مسئول اهدای نوبل ادبیات است چندی پیش اعلام کرد امسال نیز به رسم سال گذشته به دلیل شیوع کرونا ضیافت نوبل در استکهلم برگزار نمی‌شود و برندگان جایزه‌شان را در کشور خود دریافت خواهند کرد.

طبق روال سال‌های گذشته، نزدیک شدن به موعد اعطای نوبل ادبیات همانا و گمانه‌زنی‌ها درباره برنده همان؛ پس از نزدیک به یک دهه که تنها نویسندگان غربی برنده نوبل ادبیات شدند آیا آکادمی سوئد امسال با انتخابی هوشمندانه دامنه تنوع این جایزه را افزایش خواهد داد؟ اهدا کنندگان نوبل ادبیات پنجشنبه این هفته شانس آن را دارند تا با انتخاب برنده‌ای شایسته، به وعده خود برای دربرگیری و تنوع جامه عمل بپوشانند.

آکادمی سوئد سال‌هاست هدف انتقادات گسترده قرار می‌گیرد؛ در سال ۲۰۱۸ متهم شدن یک عضو آکادمی به آزار جنسی و دو مورد تجاوز، موجب شد اعلام برنده یک سال به تاخیر بیفتد همچنین انتقادات درباره انتخاب برندگان مرد و اروپایی هرسال علیه این نهاد تکرار می‌شود.

حالا دو سال از آن زمان که آکادمی سوئد اولین بار از اعمال یک معیار جدید وعده داد که به انتخاب برنده فارغ از جنسیت و محل تولد کمک می‌کند،  می‌گذرد. از آن زمان تاکنون دو زن جایزه نوبل ادبیات را به خانه برده‌اند:  اولگا تورکاچوک نویسنده، شاعر و کنشگر لهستانی در سال ۲۰۱۸ و لوییس گلیک شاعر آمریکایی در سال ۲۰۲۰. با وجود انتخاب دو برنده زن، وعده انتخاب برنده‌ای از گستره جغرافیایی وسیع تاکنون عملی نشده است. آخرین برنده نوبل ادبیات که نه اروپایی بود، نه آمریکایی،  مو یان از چین بود که در سال ۲۰۱۲ جایزه نوبل را دریافت کرد یعنی ۹ سال پیش.

پی بردن به نامزدهای دریافت نوبل ادبیات ممکن نیست چون اسامی این نامزدها تا ۵۰ سال مخفی نگه داشته می‌شود. آکادمی سوئد یک کمیته پنج نفره نوبل تشکیل می‌دهد که در هر دوره به مدت سه سال مسئول جمع‌آوری و بررسی نامزدهای مختلف و ارائه یک فهرست نهایی ۵ نفره به دیگر ۱۳ عضو آکادمی است.  ۱۸ عضو این آکادمی پس از بررسی و تبادل نظر اوایل ماه اکتبر هر سال درباره برنده رای گیری می‌کنند. البته تمام این پنهانکاری‌ها هم نتوانسته حلقه‌های ادبی را از گمانه زنی درباره نامزدهای احتمالی باز دارد.

هاکان براوینگر (Hakan Bravinger)، مدیر ادبی انتشارات نورستدس که طرفدار برد مارگارت آتوود است، در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت: آنها (اعضای آکادمی سوئد) فهمیده‌اند که باید محتاط و پنهان کار باشند تا جایزه نوبل را جادویی‌تر و هیجان‌انگیزتر کنند.

یوناس تنته (Jonas Thente) منتقد ادبی از روزنامه داگنز نی‌هتر سوئد گفت: باور دارم که آنها امسال می‌خواهند یک نابغه ادبی را از منطقه‌ای که تاکنون از آن غافل مانده بودند، کشف کنند.

فرانسه در صدر دریافت‌کنندگان جایزه نوبل ادبیات

وی پیش‌بینی کرد احتمالا پیتر ناداس نویسنده و نمایشنامه نویس از مجارستان به عنوان برنده نوبل امسال معرفی شود اما شخصا طرفدار برد چیماماندا انگزی آدیچی نویسنده نیجریایی است که البته چون تنها ۴۴ سال دارد احتمالا برای دریافت جایزه نوبل خیلی کم سن و سال است؛ جوانترین برنده جایزه نوبل ادبیات رودریارد کیپلینگ است که در سال ۱۹۰۷ وقتی تنها ۴۱ سال داشت این جایزه را دریافت کرد.

در بین حلقه منتقدان، نویسندگان غیرغربی از جمله نگوگی وا تیونگو نویسنده کنیایی،  نورالدین فرح رمان نویس اهل سومالی و میا کوتو نویسنده موزامبیکی به عنوان گزینه‌های شایسته دریافت جایزه نوبل یاد می‌شوند. ستاره بخت کو اون، شاعر اهل کره جنوبی، پس از اتهامات مربوط به تعرض جنسی خاموش شده اما ویکرام ست نویسنده، شاعر و سفرنامه نویس هندی و یان لیانکه نویسنده چینی شانس بالایی برای دریافت این جایزه دارند. جالب است بدانید کشورهای غربی تاکنون هر کدام چند برنده نوبل ادبیات داشتند و کشور فرانسه با ۱۵ برنده در صدر این فهرست است اما کشورهای پرجمعیتی چون چین و هند تاکنون تنها یک بار میزبان جایزه نوبل ادبیات بوده اند.  

نام جامائیکا کینکید آمریکایی- کاراییبی و ماریز کنده نویسنده اهل گوادلوپ نیز بین گمانه‌زنی‌ها به چشم می‌خورد. اگر هر کدام از این نویسندگان جایزه نوبل ادبیات امسال را از آن خود کنند، این اولین بار از سال ۱۹۹۳ خواهد بود که یک زن سیاهپوست افتخار کسب این جایزه معتبر ادبی را به دست می‌آورد.

ماریا هیمنا رامنهیل (Maria Hymna Ramnehill) از منتقدان روزنامه محلی گوتبورگس پستن یون فوسه نویسنده اهل نروژ را برنده احتمالی نوبل ادبیات ۲۰۲۱ می‌داند.  آن کارلسون کانادایی، جویس کارول اوتس و جوان دیدیون آمریکایی،  لیودمیلا اولیتسکایا رمان نویس روس،  اسکولاستیک موکاسونگا نویسنده رواندایی ـ فرانسوی و آنی ارنو نویسنده اهل فرانسه نیز به عنوان بخت‌های تبدیل به هفدهمین برنده زن از بین ۱۱۷ برنده جایزه نوبل ادبیات از سال ۱۹۰۱ تاکنون عنوان شده‌اند.

علاوه بر این،  آدونیس شاعر سوری که بین اهالی کتاب محبوب است و نویسنده بزرگی چون هاروکی موراکامی تاکنون از چشم اعضای آکادمی سوئد دورمانده‌اند. طرفداران این دو چهره ادبی نگران اند آنها نیز چون فیلیپ راث آمریکایی بدون دریافت جایزه نوبل از دنیا بروند.

باید منتظر ماند و دید امسال کدام چهره ادبی جایزه نوبل ادبیات را به کارنامه افتخاراتش اضافه می‌کند.