به گزارش آتیه‌آنلاین، نزدیک به یک دهه است که توده‌های شمشاد جنگل‌های هیرکانی به بلایت شمشاد مبتلا شده‌اند. چند سال بعد از ابتلای توده‌ها به این بیماری، آفت شب پره شمشاد هم به جان شمشادهای شمال افتاد تا فرآیند حذف توده‌های شمشاد از جنگل‌های شمال تکمیل شود. کارشناسان بارها نسبت به انجام اقدامات پیشگیرانه برای مبارزه با این آفت و بیماری هشدار دادند اما کندی انجام اقدامات حفاظتی باعث شد بسیاری از توده‌های شمشاد در شمال خشک شود و نگرانی‌هایی درباره حذف کامل این گونه از جنگل‌های هیرکانی ایجاد شود.

هفته گذشته مسئولان اداره کل منابع طبیعی نوشهر اعلام کردند که در ۶ هکتار از عرصه‌های جنگلی آمل بار دیگر نهال شمشاد کاشته‌اند تا توده‌های از دست رفته را جبران کنند. اما آیا این اقدامات می‌تواند منجر به بهبود شرایط جمعیت شمشاد در جنگل‌های هیرکانی شود؟ هادی کیادلیری دبیر شورای مراجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین اظهار کرد: بر اساس گزارش‌های رسیده، این توده شش هکتاری هم دچار آفت و بیماری شده است.

وی افزود: البته این مسئله طبیعی بود چون هنوز این آفت و بیماری در جنگل وجود دارد. شش هکتار شمشادکاری اصلا عدد قابل توجهی نیست. بهترین کار بود که وقتی هنوز درختان توانایی داشتند، از هر توده بذر جمع‌آوری می‌شد و بانک ژن تشکیل می‌شد. زیرا باید ژن شمشادهای موجود در بانک ژن برای انتقال به طبیعت متفاوت باشد. متاسفانه ما این فرصت را دست دادیم.

تجربه وجود آفت در دیگر کشورها

کیادلیری ادامه داد: با از دست رفتن فرصت جمع‌آوری بذر، به جایی رسیدیم که هنوز می‌شد قلمه‌گیری کرد. گروه‌هایی از دانشجویان دانشگاه علوم و تحقیقات قلمه‌گیری شمشاد را انجام دادند. موفق هم بودند ولی به صورت خیلی محدود این کار انجام شد. سازمان جنگل‌ها باید برنامه‌ریزی می‌کرد که از همه توده‌های باقیمانده شمشاد قلمه‌گیری کند.

وی افزود: باید قلمه‌های هر توده را در یک مکان پرورش می‌دادند و تا چند سال نگهداری می‌کردند تا عامل قارچ از بین برود و این آفت فروکش کند. پس از فروکش کردن آفت و بیماری باید قلمه‌ها به عرصه منتقل می‌شد.

دبیر شورای مراجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی گفت: برخی می‌گویند در کشورهای دیگر این آفات و بیماری را داشتیم. اتفاقا از آنجا که تجربه طغیان این آفت در دیگر کشورها وجود داشته، باید آماده‌تر بودیم. این آفت قبل از شیوع در ایران، در کشورهای وجود داشته است اما ما به تجربیات این کشورها توجه نکرده‌ایم.

کیادلیری اضافه کرد: این رفتار نشان می‌دهد که ما اصلا به مسایل روز توجه نمی‌کنیم بلکه وقتی اتفاقی افتاد، به سراغ کشورها می‌رویم که بپرسیم چه کار باید کرد. آن‌ها اگر می‌توانستند کاری انجام دهند، برای خودشان انجام می‌دادند. این کشورها هم در زمان شیوع آفت و بیماری غافلگیر شدند.

وی عنوان کرد: فقط سازمان جنگل‌ها در موضوع شمشادها مقصر نیست. سازمان حفظ نباتات هم مقصر است. آفت و بیماری وارد شده به شمشادستان‌های ایران گونه‌های خارجی هستند و باید چک شوند که چگونه این آفات به ایران راه پیدا کرده است.

نیازمند تجهیزات برای نگهداری از بانک ژن

کیادلیری گفت: با توجه به همه این مسایل، بهترین گام‌هایی که بعد از مشاهده آفات و بیماری در شمشادستان‌ها باید برداشته می‌شد، علاوه بر شناسایی حشره و آفت، باید به جمع‌آوری بذر و ایجاد بانک بذر توجه می‌شد. برخی می‌گویند در قسمت‌هایی از شمال کشور بذر جمع‌آوری کردیم. تا جایی که من می‌دانم در این نقاط اصلا یخچال فراسرد وجود ندارد که بذرها و ژن‌ها را نگهداری کنند.

وی ادامه داد: آن‌ها در مراکز خود از دستگاه‌های معمولی استفاده می‌کنند. البته صحت و سقم این مسئله باید بررسی شود که آیا واقعا در آمل دستگاه فراسرد نیاز داریم یا نه. معتقدم که ما نیاز به تجهیزات برای حفظ ژن گیاهان داریم.

دبیر شورای مراجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی خاطرنشان کرد: یکی از مسئولان سازمان گفته بود که دانشگاهیان تکلیف خود را نمی‌دانند و هر دفعه نسخه‌ای برای مبارزه با آفات و بیماری شمشاد می‌پیچند اما پیچیدن نسخه‌های مختلف به این مفهوم نیست که دانشگاه تکلیف خود را نمی‌داند.

وی افزود: دانشگاه با توجه به شرایط، زمان و وضعیت انجام اقدامات پیشگیرانه، نسخه‌های خود را تعریف می‌کند. وقتی اقدامات پیشگیرانه به موقع انجام نمی‌شود، ما مجبوریم نسخه‌های مربوط به گام بعدی را مطرح کنیم. دانشگاه زمانی که می‌شد بذر گرفت،  زمانی که بذر از دست می‌رود ناگزیریم قلمه‌گیری را مطرح کنیم.

کیادلیری عنوان کرد: در حال حاضر هم به این نقطه رسیدیم که خیلی از توده‌ها واقعا خشک و نابود شده است و برگشت‌پذیری آن همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، بسیار ضعیف است. هرچند طبیعت یک معادله بی‌نهایت مجهولی است.

او افزود: از مناطقی که شمشادهای آن خشک شده بود، بازدید کردم. اکثرا درختان خشک شده و از بین رفته و  توده‌های مختصری که مانده است، نیاز به پایش روزمره و بسیار دقیق دارد تا اگر آفات و بیماری مشاهده می‌کنیم، سریعا اقدام کنیم.

نیاز به تشکیل بانک ژن برای گونه‌های نادر

دبیر شورای مراجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی گفت: در جنگل‌های شمال گونه‌های دیگری هم داریم که امکان درگیرشدن آن‌ها به آفت و بیماری زیاد است. برای همه گونه‌ها نیاز به بانک ژن داریم. برخی گونه‌ها سطح رویش‌گاهشان بسیار وسیع‌تر است اما در گونه‌هایی که سطح رویشگاه بسیار کمتری دارد، یک حادثه می‌تواند در آن رانش ژنتیکی ایجاد کند و چنین گونه‌هایی به سرعت خیلی از ژن‌های خود را از دست می‌دهند.

وی افزود: گونه‌های با سطح پراکنش وسیع‌تر بیشتر پایدار می‌مانند و خود را احیا می‌کنند. ما باید برای گونه‌های نادر و کمیاب مثل شمشاد، سفید پلت، و سرخدار بانک ژن تشکیل بدهیم. برای گونه‌های نادر و گونه‌هایی که مختص ایران است نیاز به بانک ژن داریم.

کیادلیری عنوان کرد: موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع باید بیشتر به مباحث تحقیقات کاربردی در جنگل بپردازد. در این موسسه روی حشرات و غیره هم مطالعه می‌شود که خوب است اما باید به مباحث کاربردی جنگل هم توجه شود.