به گزارش آتیه‌آنلاین، هفته گذشته یک اتفاق بسیار مهم در صحنه سیاست خارجی ترکیه روی داد که باید آنرا یک گشایش و همچنین چرخش استراتژیک از سوی آنکارا دانست. البته این چرخش با محوریت خاورمیانه روی نداده، بلکه اینبار نگاه حزب حاکمِ عدالت و توسعه که رجب طیب اردوغان آنرا رهبری می‌کند بیش از هر چیز معطوف به جغرافیای شمال آفریقا است.

بر این اساس پارلمان ترکیه چندی قبل سند مربوط به تشکیل کمیته دوستی پارلمانی با همتایان لیبیایی و مصری را در اولین گام قانونگذاری برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها با مصر و لیبی تصویب کرد. خبرگزاری آناتولی ترکیه اعلام کرد که این سند با اجماع آرا تصویب شد و همزمان با نزدیک بودن برگزاری اولین دیدار رسمی بین نمایندگان وزارت خارجه مصر و ترکیه در روزهای آینده، تصویب آن صورت پذیرفت.

نزدیکی به مصر به بهانه لیبی

این در حالیست که حزب عدالت و توسعه پیشنهاد تشکیل کمیته دوستی با مصر را دو هفته پیش به پارلمان ارائه کرد. اما اگر کمی بیشتر در لابه‌لای اخبار مربوط به این موضوع و به خصوص آشتی مجدد ترکیه و سوریه جست‌وجو کنیم، به وضوح می‌بینیم که آنکارا اساساً برای حفظ نفوذ خود و کسب منافعش در لیبی به دنبال نزدیک شدن به قاهره است. سند این مدعا را می‌توان اظهارات اخیر ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه دانست. کالین در نشست خبری اعلام کرده که عادی‌سازی روابط با مصر تاثیر مثبتی بر وضعیت لیبی دارد؛ چراکه لیبی کشوری است که آنکارا در تلاش برای حفظ نفوذ خود در آن بوده و هنوز هم برای حضور در آن تلاش می‌کند.

بر همین اساس روز گذشته (دوشنبه) منابع عربی و همچنین رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که یک تیم مرکب سیاسی، امنیتی و نظامی از آنکارا به لیبی سفر کرده است. عمده تحلیلگران بر این اتفاق نظر بودند که نفراتی از سوی وزارت خارجه، وزارت دفاع و نهایتاً وزارت اقتصاد ترکیه در راه لیبی هستند اما واقعیت فراتر از این موضوع بود. شبکه تی.آر.تی در زیرنویس خبر خود اعلام کرد که مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه به همراه خلوصی آکار، وزیر دفاع و هاکان فیدان، رئیس سرویس اطلاعاتی ترکیه به لیبی سفر کردند و همانجا بود که دامنه تحلیل‌ها بسیار وسیع‌تر شد.

آرایش این تیم سه نفره به خوبی نشان می‌دهد که قرار است دیدارهای مهمی در سطح وزرای خارجه و دفاع دو طرف انجام شود و همچنین حضور فیدان به عنوان چشمِ پنهان اردوغان گویای آن است که احتمالاً قراردادهای زیادی در پشت پرده در حال انعقاد خواهد بود. سفر این هیأت مرکب به لیبی دو نکته بسیار مهم دارد. نخست اینکه سفر مذکور نخستین سفر هیأت ترکیه به لیبی پس از تشکیل دولت جدید این کشور به شمار می‌رود و به نوعی نشان می‌دهد که آنکارا به عنوان اولین کشور منطقه به دنبال آن است تا نام خود را مجدداً بر سر هرمِ روابط دو جانبه با لیبی ثبت کند که بدون تردید منافعی را برای این کشور دربر خواهد داشت. دومین نکته این است که وزارت دفاع ترکیه در بیانیه‌ای کوتاه اعلام کرده که یاشار گولر، رئیس هیأت ارکان ارتش ترکیه وزیر دفاع این کشور را در این سفر همراهی می‌کند. این بدان معناست که احتمالاً قرار است ترکیه قراردادی برای فروش تسلیحات و همچنین آموزش نیروهای لیبایی با دولت جدید این کشور که عبدالحمید الدبیبه، نخست وزیر دولت وحدت ملی لیبی را به عهده دارد، منعقد کند.

پرواز به قاهره

تحول بسیار مهمی که در این راستا نباید از قلم بیافتد و شاید از سفر هیأت ترکیه به لیبی هم مهمتر باشد، سفر هیأت رسمی آنکارا به مصر است که باعث تعجب دوچندان شده است. رویترز در این خصوص اعلام کرده که طی روزهای آینده قرار است آنکارا یک هیأت رسمی را به ریاست سادات اونال، معاون وزیر خارجه به مصر بفرستد تا در آنجا برای بررسی عادی‌سازی روابط دو کشور رایزنی‌هایی صورت بگیرد. در همین راستا محمد موش، وزیر بازرگانی ترکیه اعلام کرده که در حال حاضر ما به مصر نیاز داریم! این حد از صراحت در مخابره پیام به خوبی این پیام را می‌رساند که ترکیه خواهان بهبود روابط اقتصادی خود با مصر است و از سوی دیگر برای اصلاح روابط دیپلماتیکش با مصر در حال تلاش است.

این فعل و انفعال آنکارا از این جهت اهمیت دارد که بدانیم ترکیه از سال ۲۰۱۳ میلادی و دقیقاً زمانی که محمد مرسی، رئیس جمهوری مصر توسط کودتایی برنامه‌ریزی شده از سوی عربستان و امارات کنار زده شد، وارد یک چالش جدی با نظامیان قاهره به رهبری عبدالفتاح السیسی شد و حالا به نظر می‌رسد اردوغان و تیمش متوجه شده‌اند که نمی‌توانند همانند گذشته با اهرم «اسلام سیاسی» به جنگ عربستان، مصر، امارات و حتی بحرین بروند.

سفر مقامات ترکیه به مصر نشان می‌دهد آنکارا درک کرده که سیاست شوک و ارعاب سیاسی و رسانه‌ای که طی ۱۰ سال گذشته علیه مصر و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان در پیش گرفته، نتایج معکوس و منفی برای این کشور، اقتصاد و رهبری اسلامی آن به همراه داشته است. این امر موجب شد تا حزب حاکم عدالت و توسعه در جلسه اخیر خود در آنکارا تصمیم بگیرد تا این سیاست‌ها را کنار بگذارد؛ سیاست‌هایی که ترکیه را به جنگ، درگیری و بحران‌هایی در محیط منطقه‌ای خود سوق داده و منجر به انزوا و نابسامانی اقتصاد آن شده است. از سوی دیگر باید توجه کرد که اردوغان از وضعیت سیاسی در داخل کشورش و به خصوص اضافه شدن مخالفان بیشتر به صف اپوزیسیون، بسیار نگران است؛ به خصوص آنکه قرار است در آینده نزدیک انتخابات ریاست جمهوری برگزار شود.

در این میان مصر و عربستان دو کشوری که در گذشته و حال مدعی رهبری دنیای اهل تسنن و به صورت کلی جهان اسلام بوده و هستند، از جمله کشورهایی است که آنکارا به دنبال برقراری رابطه با آنها است. در این میان عراق نقش مهمی در برقراری ارتباط مصر و ترکیه داشته است. چندی پیش فواد حسین، وزیر خارجه عراق از نقش کشورش برای نزدیک کردن دیدگاه‌های ترکیه و مصر خبر داد و اعلام کرده که بغداد به نوعی نقش یک حلقه واسط را در این میان بازی کرده است.

از منظری دیگر عده‌ای معتقدند که اخوان‌المسلمین مصر هم در این میان نقش مثبتی را ایفاء کرده است. تا جایی که ابراهیم منیر، معاون رهبر اخوان المسلمین مصر با انتشار بیانیه‌ای در خصوص دیدارهایی که به تازگی با برخی مسؤولان این گروه و دیگر احزاب سیاسی مصر در ترکیه داشته، ضمن تقدیر و تشکر از کشور و دولت ترکیه تاکید کرده که اخوان به تمامی قوانین داخلی ترکیه پایبند است. اینکه تا چه حد اخوان‌المسلمین در این فرآیند به کمک ترکیه آمده مشخص نیست، اما به نظر نمی‌رسد که اردوغان روابط جدیدش با مصر را قربانی اخوانی‌ها کند! مجموع این مولفه نشان از چرخش ترکیه به سوی شمال آفریقا دارد.

گزارش: اردشیر حبیبی