به گزارش آتیه آنلاین، در دو دهه پایانی قرن گذشته میلادی، کشور ما به عنوان کشوری با جمعیت جوان شناخته می شد، اما آمارها می گویند آن تناسب جمعیتی دیگر وجود ندارد و کاهش نرخ فرزندآوری ایرانیان از پیشی گرفتن تعداد سالمندان از جمعیت جوان کشور خبر می دهد. بازنشستگی و سالمندی مقوله ای است که با سازمان هایی مانند تامین اجتماعی ارتباطی مستقیم و اثرگذار دارد. این موضوع را دست کم می توان در بخش سازمانی از دو منظر تعهدات و نیازهای جدید درمانی و همچنین ارایه کمک های بلندمدت بازنشستگی بررسی کرد. به این منظور به سراغ دکتر داریوش پناهی زاده، معاون طب کار، پیشگیری و کمیسیون های پزشکی اداره کل درمان مستقیم معاونت درمان سازمان تامین اجتماعی رفتیم که خود دانش آموخته سلامت سالمندان است.

به نظر می رسد جمعیت جهان رو به پیری می رود؛ وضعیت رشد و افزایش سالمندان در ایران و جهان چگونه است؟

در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۳ درصد جمعیت جهان، یعنی معادل ۹۶۰ میلیون نفر را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل می دادند که سالانه ۳ درصد نیز به این جمعیت افزوده می شود. تخمین زده می شود که جمعیت سالمندان در سال ۲۰۳۰ به یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر برسد. در کشور ما هم در حال حاضر حدود ۱۰ درصد جمعیت، معادل ۸ میلیون نفر را سالمندان تشکیل می دهند که انتظار می رود در سال ۲۰۳۰ با رشد فعلی، ۲۵ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل دهند. بدیهی است اگر تغییر محسوسی در نرخ باروری و فرزندآوری در چند سال آینده رخ ندهد در آن صورت جمعیت سالمندان ایران نسبت به کل جمعیت کشور از میانگین جهانی و آسیا نیز بیشتر خواهد بود.

به نظر شما چنین تغییرات جمعیتی چه تأثیری بر سازمان تأمین اجتماعی دارد؟ آیا تأمین اجتماعی باید خود را برای شرایط جدیدی آماده کند؟

هرم جمعیتی کشور ما در چند دهه گذشته تغییرات زیادی داشته است. در دهه ۶۰ و ۷۰ خورشیدی با توجه به شاخص های جمعیتی، بعنوان کشوری جوان شناخته می شدیم. ولی با سیاست های کنترل جمعیت و تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی و علیرغم داشتن جمعیت جوان؛ با سخت شدن شرایط تشکیل خانواده، کاهش نرخ باروری و فرزندآوری داشته ایم. در شرایط فعلی کشورمان برای جایگزینی جمعیت حداقل نرخ رشد باید ۲/۲ درصد باشد. به عبارتی بطور متوسط هر خانواده باید ۳ تا ۲ فرزند داشته باشد تا در آینده ترکیب جمعیتی و نیروی کار و مولد مورد نیاز کشور تأمین شود و بتوانیم در تولید ثروت در جامعه و شاخص های کلان اقتصادی مثبتی در سطح کشوری داشته باشیم. از این رو ما نیازمند اصلاح سیاست های جمعیتی گذشته هستیم. خوشبختانه در سالهای اخیر مجموعه نظام و دولت در حال برنامه ریزی های کلان، تدوین سیاست های تشویقی و اصلاح بخشنامه ها در این زمینه هستند. واقعیت این است برای افزایش جمعیت باید ابتدا شغل، مسکن و درآمد مکفی برای جوانان تأمین شود تا تمایل خانواده ها به فرزندآوری افزایش یابد.

منطقاً کشوری با این درصد از جمعیت سالمند و یا در آستانه ورود به دوران سالمندی، نیاز به درک و شناخت بیشتر و بهتری از مقوله سالمندی دارد. در این خصوص در کشور ما چه کارهایی انجام شده است؟ به نظر شما آیا سازمان تأمین اجتماعی هم باید به طور جدی تری به مقوله «آگاهی سالمندی» وارد شود؟

پدیده سالمندی و افزایش تعداد سالمندان در جهان نتیجه پیشرفت های شگرف در عرصه های مختلف بخصوص در حوزه علوم پزشکی و بهداشت، تغذیه و به تبع آن افزایش امید به زندگی در قرون ۲۰ و ۲۱ است و در واقع یکی از موفقیت های مهم جامعه بشری است. در کشور ما اخیراً سند ملی سالمندان تدوین، تصویب و حساسیت های لازم جهت برنامه ریزی در سازمانهای مربوطه ایجاد شده است. امیدواریم راهکارهای مناسب و تصمیمات جدی در این رابطه اتخاذ شود تا در آینده در این زمینه غافلگیر نشویم. اما، پدیده سالمندی، رشد جمعیت سالمندان و افزایش امید به زندگی، منابع و مصارف سازمان تأمین اجتماعی را بطور جدی تحت تأثیر قرار می دهد؛ چون منابع سازمان مستقیماً به جمعیت شاغل و نیروی جوان و مولد و فعال بودن عرصه کار و تولید بستگی دارد و از طرفی افزایش امید به زندگی باعث می شود که افراد سالهای بیشتری مستمری دریافت کنند، بعلاوه در این بین، سالمندی شیب هزینه های درمان و مخارج سازمان را افزایش می دهد. در نتیجه افزایش مصارف سازمان نیز به پدیده سالمندی جمعیت ارتباط مستقیم دارد.

بیمه شدگان با ورود به دوران سالمندی، به خدمات درمانی جدید و متفاوتی نیاز دارند. به نظر شما آیا تعهدات درمانی ما پاسخگوی این نیازهای جدید هست؟ جای چه خدماتی در این حوزه خالی است؟

بطور طبیعی در دوران سالمندی بار بیماریها افزایش می یابد و بخصوص ریسک ابتلاء به بیماریهای افزایش فشار خون، دیابت، بیماریهای قلبی و عروقی، بیماریهای اسکلتی، عضلانی و پوکی استخوان، انواع سرطان ها و آلزایمر افزایش می یابد و در واقع قسمت اعظم هزینه های درمان سازمان بخصوص در بخش بستری در مراکز ملکی و طرف قرارداد متعلق به سالمندان است. قطعاً با افزایش تعداد سالمندان، شاهد افزایش هزینه های درمان سازمان خواهیم بود و لزوم برنامه ریزی جهت آگاهی دادن به جمعیت مستمری بگیر و سالمند در راستای صیانت از سلامت افراد تحت پوشش، ضروری است.

خوشبختانه با سیاستهای جدید در دوره مدیریت آقای دکتر سالاری، مدیرعامل محترم سازمان و در بازنگری اخیر چارت تشکیلاتی سازمان در اداره کل درمان مستقیم، دو اداره جدید «مدیریت بیماریهای مزمن و سالمندی» و «پیشگیری و غربالگری» تشکیل شده که نشانگر رویکرد جدید سازمان در مقوله سلامت سالمندان و کنترل بهتر بیماریهای مزمن، جلوگیری از ناتوانی زودرس و تشخیص بیماریهای ناتوان کننده در مراحل اولیه است. قطعا اگر ما به عنوان یک سازمان بیمه گر عمده در کشور بتوانیم کنترل بیماریهای مزمن از قبیل دیابت و فشار خون را منطبق با اصول علمی و همگام با کشورهای پیشرو در این زمینه با دقت بیشتری انجام دهیم و سرطان های شایع را غربالگری نماییم؛ ضمن تضمین سلامت بیمه شدگان و افزایش کیفیت زندگی آنها، هزینه بخش درمان و نظام سلامت را در سنوات بعدی کاهش داده ایم.

البته معاونت درمان سازمان در چند سال اخیر با گسترش سیستم مکانیزه، نسخه الکترونیک و ثبت و پیگیری بیماریهای مزمن، نظام ارجاع و اخیراً با طراحی الگوی ارائه خدمات سرپایی به سالمندان تحت پوشش در مراکز درمان ملکی، گام های مؤثری در این راستا برداشته است که علاوه بر رضایت مندی مستمری بگیران عزیز در کنترل هزینه ها و جلوگیری از عوارض چند دارویی یا پلی فارماسی نقش مهمی خواهد داشت.

به عنوان یک دانش آموخته بهداشت سالمندی چه ورزشهایی را برای سالمندان مفید می دانید و پیشنهاد می کنید؟

در سنین سالمندی بطور معمول شاهد کاهش ظرفیت و توان جسمانی در تمام ارگانهای بدن هستیم ولی لزوماً سالمندی مترادف با بیماری نیست. اگر ما در سنین جوانی و میانسالی سبک زندگی مناسبی داشته باشیم در سنین بالا می توانیم سالمندی سالمی داشته باشیم، در واقع سالمندی سالم حاصل پس انداز سلامتی از سنین جوانی و میانسالی است. پس ما در همه سنین بخصوص سالمندی باید تحرک کافی داشته باشیم و ورزش مستمر نقش مهمی در این رابطه دارد. تحرک کافی مانع پیری زودرس می شود و ورزش باعث تسهیل گردش خون، تقویت سیستم قلبی عروقی و جلوگیری از پوکی استخوان، جلوگیری از بروز چاقی و کاهش بروز انواع سرطان ها می شود. ورزش های سبک هوازی مثل نرمش صبحگاهی، پیاده روی منظم حداقل ۳۰ دقیقه در روز، ورزش های تعادلی به منظور تقویت عضلات و جلوگیری از تغییرات مخرب استخوانی و خمیدگی ستون فقرات و شانه ها بسیار مؤثر است. در واقع با انجام ورزش مستمر سالمندان نیاز خیلی کمتری به استفاده از دارو خواهند داشت و خطر زمین گیر شدن زودهنگام آنها کاهش می یابد. حتی ورزش باعث بهبود خون رسانی به مغز شده و ریسک اختلالات حافظه و آلزایمر زود هنگام کاهش می یابد. البته برای تقویت حافظه علاوه بر نیاز به مطالعه، ورزش های ذهنی مثل حل جدول، شطرنج، ارتباط و معاشرت اجتماعی و خانوادگی نیز بسیار حائز اهمیت است.

موضوع مهم دیگر مبحث تغذیه در دوران سالمندی است. توصیه شما در این خصوص به سالمندان چیست؟

تغذیه مناسب و استفاده از گروه های غذایی در تمام سنین از اهمیت بسزایی برخوردار است ولی در سنین سالمندی با توجه به تغییرات فیزیولوژیک، کاهش فعالیت های فیزیکی و افزایش بار بیماریهای مزمن نوع تغذیه در این دوره اهمیت خاصی دارد. تغذیه صحیح و مناسب از افزایش وزن، افزایش فشار خون و چربی خون و قند خون جلوگیری و کنترل بیماریهای مزمن را آسانتر می کند و عوارض این بیماریها را به حداقل می رساند. در واقع با افزایش سن فعالیت بدنی کمتر می شود و توده عضلانی کاهش می یابد و بطور طبیعی نیاز به انرژی نسبت به فرد جوان کاهش می یابد. پس باید ضمن کاهش میزان مصرف غذا و انرژی دریافتی، به شکلی برنامه تغذیه را تنظیم کرد تا از بروز سوء تغذیه در سالمندان عزیز جلوگیری کنیم. استفاده متعادل از پروتئین ها، کربوهیدرات، چربی، ویتامین ها و مواد معدنی و میزان آب دریافتی راهکار مناسبی در این زمینه است. به صورت معمول در سنین سالمندی ذائقه و اشتها تغییر می کند و مشکل هضم غذا بیشتر می شود که این موضوع هم در برنامه غذایی سالمند باید مد نظر قرار گیرد. البته ابتلا به افسردگی نیز می تواند در میل به غذا و کم شدن اشتها مؤثر باشد که در آن صورت باید به پزشک مراجعه کرد. از طرفی کاهش شدید اشتها در سالمندان می تواند نشانه ای از احتمال ابتلاء به سرطان ها بخصوص در دستگاه گوارش باشد. بطور خلاصه افراد در سنین جوانی و میانسالی و سالمندی باید تغذیه مناسب و متعادل داشته باشند. اجتناب از مصرف غذاهای آماده و فست فودها، بخصوص استفاده کمتر از قند و چربی و نمک و مصرف کمتر غذاهای سرخ کردنی و به جای آن آب پز و بخارپز کردن غذاها و استفاده از پروتئین مناسب بخصوص ماهی و تخم مرغ، مصرف لبنیات کم چرب و میوه و سبزیجات و سالاد کافی توصیه می شود.