کلید واژه جهاد تبیین در کلام رهبر انقلاب اسلامی را می توان آغازگر تولید ادبیات نوین در شناساندن حقایق انقلاب و خنثی سازی تبلیغات مسموم رسانه های نظام سلطه درباره حقیقت موجود کشور دانست.  
بر پایه بیانات مقام معظم رهبری در جهاد تبیین از نظر ایجابی و کنشی نظام اسلامی می کوشد با بهره گیری از ابزارهای رسانه ای با عقلانیت، منطق و سخن متین، همراه با زینت عاطفه و عواطف انسانی و با به‌کارگیری اخلاق، حقایق انقلاب، نظام و میهن اسلامی را در سطح وسیع ترویج و منتشر کند. در این رویکرد حقایق موجود در نظام جمهوری اسلامی ایران پس از گذشت بیش از ۴۲ سال البته با لحاظ شرایط و با بهره گیری از هنر و ظرفیت های رسانه ای به افکار عمومی داخل و خارج ارائه می شود.  
موضوع تبیین در بخش پدافندی و واکنشی این گونه معنا می شود که عناصر انقلابی می توانند با بهره گیری از ظرفیت های این نظام به خنثی سازی حرکت دشمنان انقلاب اسلامی برای تحریف یا کتمان یا انحراف حقایق و کم ارزش کردن ماهیت آن‌ها نزد افکار عمومی بپردازند. در واقع «حرکت تبیین» خنثی‌کننده‌ توطئه‌ دشمنان  از زوایای مختلف است.  
در بسط و بررسی مفهوم جهاد تبیین از دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی می توان به این واقعیت اشاره نمود که تبیین موضوعات مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در گرو استفاده بهینه مطلوب و حرفه ای از ظرفیت های فرهنگی، رسانه ای کشور است. در واقع برای توسعه و ترویج و عملیاتی نمودن جهاد تبیین وظیفه واحدهای فرهنگی و اجتماعی در تمام دستگاه های اجرایی کشور نقش محوری را ایفا می کنند. با توجه به وسعت دایره کارکردی جهاد تبیین و اهداف مترتب بر آن به نظر می رسد این طرح یا ایده تنها زمانی به موفقیت خواهد رسید که علاوه بر فهم و درک عمیق ماهیت ذاتی آن مقدمات و بستر لازم برای فعالیت عناصر انقلابی با دانش و استفاده از توانمندی های علمی و تجربی آنان در دستگاه های اجرایی کشور فراهم گردد.  
اصولا ضرورت ایجابی روشنگری داشتن اطلاعات صحیح و متقن از موضوعات است. پس از آن این اطلاعات باید در قالب مناسب که برای مخاطبان قابل فهم باشد جمع آوری و کانالیزه شده و در نهایت با استفاده از ابزارهای مناسب و مطلوب ارتباط جمعی به سمع و نظر مخاطبان رسانده شود.  
بهره گیری از قدرت نرم و قدرتِ جذب برای کنترل و هدایت دیگران مبتنی بر افزایش رضایتمندی است. قدرت نرم  در هر کشوری تا حد زیادی ریشه در منبع بنیادین، فرهنگ و ارزش های حاکم بر آن جامعه دارد. در حقیقت رهبر فرزانه انقلاب اسلامی با طرح ایده جهاد تبیین ضرورت بهره گیری از ظرفیت های متنوع موجود در کشور برای اقناع افکار عمومی را متذکر شده اند. بر اساس این دیدگاه علاوه بر این که تک تک افراد جامعه ایرانی وظیفه دارند متناسب با داشته های ذهنی و اندوخته دانشی خود به تبیین موفقیت ها و روشنگری موضوعات مختلف ایران اسلامی بپردازند، دستگاه ها، سازمانها و نهادهای فعال بویژه نهادها و سازمانهای عمومی که روزانه با مردم در ارتباط هستند موظف هستند متناسب با خدماتی که به مخاطبانشان می دهند با روشنگری در اقداماتی که تاکنون در راستای خدمت به مردم و کشور داده اند اطلاع رسانی کرده و در این جهاد مقدس با تمام توان از ظرفیت های ویژه انسانی، دانشی، رسانه ای، فرهنگی و ... استفاده کنند.  
ایده جهاد تبیین در کنه وجودی اش بر تغییر دیدگاه و نگرش افراد مبتنی شده و درپی متقاعد سازی و همراه کردن افراد با جریان سیال تفکر اسلامی و انقلابی است، در این راستا در سازمان های مردمی که به معنای واقعی عمومی هستند و حداقل با میلیون  ها نفر از هموطنان در ارتباط سیستماتیک می باشند، بهره گیری از مزیت های  اجرایی ایده جهاد تبیین برای همراه شدن مخاطبان موضوعی است که بیش از گذشته باید به آن اهمیت داد. در یک نگرش وسیع می توان گفت ایده جهاد تبیین با طرح هایی مانند طرح تکریم ارباب رجوع سازمان ها دارای نقاط مشترک فراوانی است.  
 پیامبران الهی با استفاده از ابزارهای ارتباطی، اندیشه‌ های دینی و آسمانی خود را نزد مردم تبیین می کردند و باعث رهنمون شدن گروه‌ های انسانی به سوی خدای متعال می شدند. بلندترین معارف دینی در قالب «خُطبه‌ها» از پیشوایان دین نقل شده و به عنوان میراثی گران‌ بها باقی مانده است.   
رسانه‌ها به دلیل قدرت ذاتی برای دسترسی به تعداد زیادی از افراد، سرعت، فراگیری و... ابزار قدرتمندی برای رساندن پیام به مخاطبان، شکل‌دهی به افکار عمومی و تهییج و بسیج آن برای عبور از بحران‌های ملی هستند و این البته بخشی از مسئولیت اجتماعی آنهاست. رسانه مانند کلاس درسی است که میلیون‌ها نفر در آن می‌نشینند و در محضر یک معلم آگاه علم و دانش می‌آموزند. با توجه به این که رسانه‌ها قابلیت این را دارند که در فرآیند فرهنگ گرایی و فرهنگ پذیری با تبیین یا تغییر علایق و منافع اجتماعی به فرهنگ سازی مبادرت ورزند. استفاده از قابلیت های تبینی آنها برای تمام دستگاه ها و سازمانها و نهادها ضرورتی انکار ناپذیر است. رسانه‌ها از طریق معرفی هنجارهای خاص اجتماعی و الگوها می‌توانند باعث هم‌نوایی، هم‌سویی و به نوعی فرهنگ سازی در بین افراد جامعه شوند.
در بررسی اقدامات فرهنگی و اجتماعی متوجه این واقعیت خواهیم شد که اثر فرهنگی و تبیینی اقداماتی مانند برگزاری جلسات، همایش ها، سمینارها، کارگاه های آموزشی، جلسات پرسش و پاسخ، بازدیدها و... در دستگاهها و سازمانهای عریض و طویل مختلف تنها زمانی جنبه فرهنگ سازی به خود می گیرد که در سایه استفاده از ابزارهای رسانه ای محتوای این برنامه ها به محصول تصویری، نوشتاری یا شنیداری تبدیل شده با انتشار وسیع و گسترده در اختیار مخاطبان مورد نظر یک سازمان قرار گیرند. تنها در این صورت است که می توان ادعا کرد با فعالیت  های موثر فرهنگی و اجتماعی موفق به فرهنگ سازی و تبیین موضوعات در سطح جامعه شده ایم.  
تاکید مکرر مقام معظم رهبری بر تقویت حوزه تولید محتوا در فضای مجازی و اینترنتی و تشکیل جبهه ای متحد و یکپارچه برای فعالیت در شبکه های اجتماعی اینترنتی گویای این واقعیت روشن است که امروزه برای موفقیت در سنگراجتماع، اقتصاد و سیاست تنها راه هدایت و کنترل افکار عمومی از طریق فن آوری های نوین اطلاع رسانی است.  
سازمان ها و نهادها و دستگاههای مختلف اجرایی کشور باید هوشیار باشند که تنها در سایه شفاف سازی و و روشنگری اطلاعات عملکردی یک سازمان است که میتوان به حمایت مردمی امیدوار شد. برای روشنگری ورود به حوزه استفاده از تکنولوژی های نوین فرهنگ سازی و اطلاع رسانی بویژه در فضای مجازی موضوعی است که باید به آن اهمیت دارد و برای بهره گیری از آن به آموزش نیروهای انسانی در این راستا همت گماشت.  
در هرحال برای به فعلیت رساندن ایده جهاد تبیین نیاز به اقدامات و تامین شرایط خاص و ویژه نیست، بلکه اگر هر فرد، نهاد یا دستگاهی در تبیین خدمات خود بکوشد، روشنگری کند و واقعیات را به زبان همه فهم و از طریق وسایل و فن آوری های نوین برای مردم یا مخاطبان تشریح کند این ایده به فعل خواهد رسید.