به گزارش گروه فرهنگی ایرنا حکومت علوی و بحران اشرافی­گری تحلیلی است در خصوص دوران حکومت امام علی (ع) و جنگ‌های سه‌گانه جمل، صفین و نهروان.  حوادث  این برهه از تاریخ مسئله‌ای است که از زمان وقوع آن‌ها تا عصر حاضر همواره مورد بحث و مناقشه بین گروه های مختلف مسلمان و فرقه‌های اسلامی و حتی شرق‌ شناسان قرار گرفته است.

کتاب حکومت علوی و بحران اشرافی­گری با استفاده از منابع دست اول تاریخی در پی کنکاش و ارائه تحلیلی دقیق‌تر از علل و ریشه‌های پدید آمدن جنگ‌های دوران حکومت امام علی(ع) است. پرداختن به جنگ‌های سه گانه مورد نظر با توجه به تقابل و تضاد بین گروه‌های تأثیرگذار و صاحب نفوذ در جامعه آن روزگار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به ویژه آنکه مشابه این گونه جنگ‌ها در دوران حکومت خلفای گذشته و دوران حکومت پیامبر(ص) سابقه نداشته است.

ریشه‌های شکل‌گیری این جنگ‌ها و شرکت شخصیت‌های مهم و مشهور تاریخ صدر اسلام و سرنوشت آنها از موضوعاتی است که بررسی و موشکافی آنها همواره از موضوعات بحث‌برانگیز و جذاب تاریخی به شمار می‌رود. خواننده آگاه از رویدادهای تاریخی صدر اسلام به روشنی می‌داند این جنگ‌ها از بدو دوران حکومت امام علی (ع) آغاز و تا آخرین روزهای حیات ایشان ادامه داشته است. اما تحلیل و کنکاش دقیق‌تر در این موضوع مستلزم بررسی ریشه‌ها و دلایل پیدایش آنها در روزگاری پیش‌تر از زمان وقوع آنهاست.

نویسنده در این نوشتار ابتدا به اختصار ساختار سیاسی و اجتماعی حکومت اسلامی در دوره نبوی را معرفی کرده و سپس به بررسی رویدادها و حوادثی که بعد از رحلت پیامبر (ص) رخ داده می‌پردازد و در نگاهی گذرا به عوامل اصلی پدید آمدن اختلافات بین نخبگان جامعه اسلامی در دوران حکومت خلفا اشاره دارد. آنگاه در سه فصل جداگانه عوامل مهم و تأثیرگذار در وقوع جنگ‌های جمل، صفین و نهروان را ریشه‌یابی می‌کند.  

در این بخش با استناد به منابع نخستین سعی شده تصویری روشنی از علل و ریشه‌های پدید آمدن این رویدادها ارائه شود.

در  بخش پایانی با بررسی و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق عوامل مؤثر در پدید آمدن این جنگ‌ها، تلاش شده تصویری جامع‌تر از اوضاع اجتماعی و جریان‌های سیاسی تأثیرگذار دوران حکومت امام علی ترسیم شود.

در بخشی از کتاب آمده است:

ظهور و گسترش اسلام در سرزمین بدوی و فاقد فرهنگ تمدن شبه جزیره، چنان تأثیرگذار و درخشان جلوه نمود که در مدت زمان کوتاهی، بسیاری از سنت‌های جاهلی و تعصبات قبیله‌ای جای خود را به احکام و تعالیم عدالت محور اسلام داد. بعد از رحلت رسول خدا عدم پای‌بندی به اجرای آموزه‌های اسلامی و بازگشت به مؤلفه‌های جاهلی، حکومت و جامعه را به تدریج دچار تغییر و تحول ارتجاعی نمود. اندیشه‌های جاهلی که در گذشته محدود به اشرافیت مکی، برتری قریش و یا اولویت‌ها و تعصبات قبیله‌ای و عشیره‌ای بود، این بار در ساختار حکومتی و اجتماعی با تغییر ظاهری و صوری، اما با همان ماهیت گذشته نمایان شد.

تصاحب قدرت به بهانه قرابت نسبی و شیخوخیت، بهره‌مندی بیشتر از مواهب اقتصادی به دلیل نزدیکی به کانون‌های صاحب قدرت، ایجاد طبقات اجتماعی به بهانه سوابق دینداری، بازگشت اشرافیت حاکمیتی و نمونه‌های بسیار دیگر از این دست، از رجوع و بازگشت به سنت‌های جاهلی حکایت می‌کند.

گذر زمان و استمرار این رویکرد در دوره خلیفه سوم، به ویژه میدان‌داری بنی‌امیه به اوج خود رسید. در نتیجه مردم با شورش علیه وضعیت پیش آمده و تمایل به حاکمیت عادلانه، خواستار قبول خلافت توسط امام علی (ع) شدند. تنگناهای ایجاد شده و ایجاد بدعت‌ها و تضادهای اجتماعی و نظام طبقاتی در بهره‌مندی از مواهب اقتصادی، اشتیاق و اصرار مردم را به ایجاد حکومت علوی هر چه بیشتر کرد.

فاصله گرفتن از سنت‌های ناب نبوی، و خو گرفتن با سنت‌های نوین جاهلی، باعث ایجاد معضلات و چالش‌های پیچیده‌ گردید. احیای سیره و سنت نبوی در حکومت علوی با تربیت و رشد در فضای حاکمیت گذشته، نومسلمانان و حتی مسلمانان سابقه‌دار را دچار تناقض و تردید شدید در تصمیم‌گیری‌های مهم و تأثیرگذار در سرنوشت جامعه نمود. وقوع جنگ‌های سه‌گانه جمل، صفین و نهروان که از آنها تعبیر به جنگ‌های داخلی می‌کنیم، حاصل این تضاد و تناقض‌هاست... (ص. ۶۱)

چاپ نخست این کتاب در ۲۱۸ صفحه توسط انتشارات سروش وارد بازار نشر شد.