به گزارش آتیه‌آنلاین، حضور اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان به عنوان یکی از مهمترین شاخص‌های اثرگذار بر جنگ سرد مطرح میشود. در واقع در دوران اوج نبرد سرد میان مسکو و واشنگتن، افغانستان به یکی از مهمترین بسترهای این تقابل تبدیل شد. کشوری که به دلیل جایگاه ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک همواره به عنوان هدف جدی در سیاست‌های غرب و شرق مورد توجه بوده و این مساله باعث افزایش فعالیت کشورهای مذکور در راستای تامین منافع در این جغرافیا شده است.

پس از حضور نسبتاً بلندمدت بلوک شرق در این کشور و شکل‌گیری شورای مجاهدین برای نبرد با سربازان مارکسیسم – لنینیسم، رخدادی جدی در این کشور باعث توجه جهانیان شد. تغییر ماهیتِ فعالیت و اقدامات گروه‌های بنیادگرا و همچنین تغییر هدف از مرکز اندیشه چپ جهانی به سوی واشنگتن و دنیای غرب، یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر افغانستان به شمار می‌رود. این در حالی است که حادثه سپتامبر ۲۰۰۱ به عنوان سرفصل تقویم جدید نظام بین‌الملل، بار دیگر افغانستان را به عنوان مقصد لشگرکشی یکی دیگر از بلوک‌های قدرت جهانی مبدل کرد. اما حالا پس از دو دهه نبرد سنگین میان روسیه و نیروهای متحد عضو ناتو با بنیادگراهای رادیکال و در رأس آن طالبان، سرنوشتی همچون سربازان ارتش سرخ برای ارتش جامعه لیبرال رقم خورد.

چشم‌داشت مسکو به کابل

خروج ایالات متحده از افغانستان و تغییر اولویت‌های واشنگتن نسبت به منطقه آسیای جنوبی از جمله مهمترین دلایل این خروج عنوان شده است. با وجود بازگشت امارت اسلامی افغانستان که تقریباً پس از دو دهه رخ داده است، نه تنها تقابل بین‌المللی و سهم‌خواهی از کابل متوقف نشده، بلکه شکل جدیدی از حضور و تامین منافع از سوی روسیه، پاکستان، چین و آمریکا در جریان است. بر همین اساس برخی از کارشناسان مسائل افغانستان بر این باورند که واشنگتن و دمکرات‌های کاخ سفید دیگر تمایلی به هزینه و ادامه حضور با شکل قبلی در افغانستان نداشته و توجه خود را بر روی چین و روسیه و حتی ایران متمرکز کرده‌اند.

تنها دلیل تمرکز آمریکا بر روی این جغرافیا، وجود تهدیدهای موجود از سوی القاعده و سایر بنیادگراهای رادیکال در این کشور ارزیابی میشود و برخی از تحلیلگران معتقدند که آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا به دنبال بازی با کارت داعش برای تحمیل هزینه به اهداف مهم خود از جمله ایران، روسیه و حتی چین است. بازگشت امارت اسلامی در کابل و حضور برخی از عناصر مرتبط با گروههای مسلح در برخی از مناصب حکومتی طالبان که از سوی مقامات فدرال در لیست تعقیب و پیگرد بین‌المللی قرار دارند، خود گواهی بر افزایش سطح تهدید از سوی این قبیل گروه‌ها در افغانستان است.

اما آنچه حائز اهمیت است، اتخاذ سیاستی فراگیر از سوی مسکو و بازی در خلأ به وجود آمده از سوی آمریکا است. سیاستی که از طرف مقامات کرملین طراحی و در حال اجراست و تنها هدف آن ضربه به ایالات متحده و تامین منافع سیاسی و امنیتی و حتی اقتصادی در زمین همسایه شرقی ایران است. بر همین اساس اثرگذاری بر روی ساختار حاکمیت در کابل و فراگیر کردن این ساختار از جمله مهمترین اولویت‌های مسکو به حساب می‌آید.

در همین راستا وزارت خارجه روسیه روز گذشته اعلام کرد که نمایندگان ۱۰ کشور و هیأت عالی رتبه‌ای از طالبان افغانستان قرار است در نشست مسکو درباره افغانستان که امروز (چهارشنبه) برگزار می‌شود، شرکت داشته باشند. در این رابطه خبرگزاری اسپوتنیک با انتشار گزارشی از میزبانی روسیه و برگزاری مذاکرات افغانستان خبر داد و نوشت: «وزارت امور خارجه روسیه روز سه‌شنبه در بیانیه اعلام کرده که مسکو میزبان سومین نشست فرمت مسکو با هدف رایزنی درباره وضعیت افغانستان است». این وزارتخانه در ادامه این بیانیه آورده است که نمایندگان ۱۰ کشور منطقه‌ای و هیأتی بلندپایه از طالبان افغانستان قرار است در این نشست شرکت کنند و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز پیام خود را برای حضار در این نشست اعلام می‌کند.

علاوه بر این وزارت خارجه روسیه با اشاره به وضعیت بحرانی حاکم بر افغانستان و تلاش مسکو برای حل و فصل این قبیل مشکلات اعلام کرد: «رایزنی‌های فرمت مسکو درباره افغانستان، بر اوضاع سیاسی و نظامی افغانستان و تشکیل یک دولت جامع به همراه تلاش‌های بین‌المللی برای جلوگیری از بروز بحران بشری در این کشور تمرکز دارد».

در بخش دیگری از گزارش اسپوتنیک آمده است که وزارتخانه خارجه روسیه با بیان اینکه مسکو کماکان به دنبال ایجاد ساختار حاکمیتی فراگیر در افغانستان است تاکید کرد: «برنامه‌هایی برای بررسی تحولات سیاسی و نظامی در افغانستان و تشکیل دولت فراگیر در این کشور مدنظر است. همچنین قرار است تلاش‌های بین‌المللی برای جلوگیری از بروز بحران بشری در افغانستان مدنظر قرار گرفته شوند». یک بیانیه مشترک نیز قرار است پس از این نشست منتشر شود.

غیبت واشنگتن

اما این اقدام روسیه با واکنش تند واشنگتن همراه بود و باعث موضع‌گیری وزارت خارجه آمریکا در رابطه با فرمت مسکو و برگزاری مذاکرات در خصوص وضعیت افغانستان شد. بر همین اساس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با اشاره به وجود برخی مشکلات در رابطه با نشست مسکو اذعان داشت که ایالات متحده به علت مشکلات لجستیکی در نشست تروئیکای گسترش یافته که در مسکو برگزار خواهد شد، شرکت نمی‌کند.

در همین راستا خبرگزاری روسیاالیوم با انتشار گزارش خبری از واکنش واشنگتن نسبت به این اقدام روسیه نوشت: «ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در نشست خبری که با حضور جمعی از خبرنگارن برگزار شد اعلام کرد که ما در مذاکرات مسکو مشارکت نخواهیم داشت. تروئیکا پلاس یک اجتماع مفید و سازنده است. ما مشتاق هستیم با پیشرفت این نشست در آن مشارکت داشته باشیم اما این هفته نمی‌توانیم در آن حضور یابیم و این صرفاً بابت مشکل لجستیکی است که ما نمی‌توانیم این هفته شرکت کنیم».

در این میان باید متوجه بود که نشست تروئیکای گسترش یافته متشکل از روسیه، چین، آمریکا و پاکستان است. ضمیر کابلوف، نماینده ویژه ریاست جمهوری روسیه در امور افغانستان جمعه گفته بود که هدف این مذاکرات تلاش برای یافتن یک موضع مشترک روی وضعیت در حال تغییر افغانستان است. اقدامات مسکو تنها به برگزاری نشست و دور جدیدی از مذاکرات در رابطه با مسائل افغانستان محدود نشد، بلکه یک بلوک امنیتی پساشوروی به رهبری روسیه، در میان تنش‌های بین مرزی در آستانه مذاکرات میان طالبان و قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای، بزرگترین مانورهای نظامی خود در چند سال گذشته را در نزدیکی مرز تاجیکستان و افغانستان آغاز کرد.

در همین رابطه خبرگزاری رویترز در گزارشی به رزمایش روسیه و برخی کشورهای متحد مسکو پرداخت و مدعی شد، بر خلاف دیگر همسایگان شمالی افغانستان که رهبری طالبان را عملاً به رسمیت شناخته و شروع به ایجاد روابط کاری با کابل کردند، تاجیکستان از به رسمیت شناختن آن‌ها خودداری کرده و گزارش‌هایی مبنی بر افزایش نیروهای نظامی در دو طرف مرز وجود دارد.

به گفته وزارتخانه‌های دفاع روسیه و تاجیکستان، در این رزمایش که توسط سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) انجام می‌شود، بیش از پنج هزار سرباز، که بیش از نیمی از آنها سربازان روس هستند، شرکت خواهند کرد. به نوشته رویترز این رزمایش‌ شش روزه در پی مجموعه‌ای از تمرینات کوچکتری است که در نزدیکی مرز افغانستان توسط روسیه و متحدانش در آسیای میانه در ماه‌های اوت و سپتامبر انجام شده است. تحلیلگران مسائل روسیه بر این باورند که مسکو نگران احتمال نفوذ شبه نظامیان به جمهوری‌های آسیای میانه است که زمانی متعلق به شوروی بوده و امروز حائل دفاعی جنوبی روسیه هستند.

در آخر باید خاطر نشان کرد تقابل و تنش میان روسیه و آمریکا در دوران حضور دمکراتها در کاخ سفید روندی افزایشی داشته و این مساله باعث بروز برخی نگرانی‌ها در رابطه با انتخاب افغانستان برای ادامه این تقابل است. جغرافیایی که روزی میزبان ارتش هر دو طرف درگیر در جنگ سرد بوده و امروزه به محل تصفیه حساب‌های سیاسی و امنیتی تبدیل شده است.

گزارش: اردشیر  حبیبی