به گزارش آتیه‌آنلاین، زمانی که جنگ قره‌باغ میان ارمنستان و آذربایجان بار دیگر شعله‌ور شد، بسیاری از تحلیل‌ها متمرکز بر اثرات ژئوپولتیک این جنگ، چیدمان طرف‌های درگیر و همچنین چشم‌انداز صلح بود. ادامه این بحران سبب شد بسیاری از کشورها از جمله فرانسه و روسیه برای پایان درگیری‌ها ورود کنند و در نهایت دو طرف با میانجی‌گری روسیه توانستند به صلح و آتش‌بس دست پیدا کنند. با این همه، پس‌لرزه‌های این درگیری‌ها همچنان به قوت خود باقی است و ساختار سیاسی ارمنستان را دستخوش خانه‌تکانی گسترده قرار داده است.
«داوید تونویان»، وزیر دفاع ارمنستان که از سال ۲۰۱۸ عهده‌دار وزارت دفاع این کشور بود، چند روز پس از آتش‌بس با آذربایجان و عقب‌نشینی ارمنستان از برخی مناطق قره‌باغ استعفا کرد. «زهراب مناتساکانیان»، وزیر خارجه ارمنستان هم پیشتر، پس از حدود دو سال از مقام خود کناره‌گیری کرد. بسیاری «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان را به شکست در مذاکرات و سر خم کردن در برابر خواسته‌های آذربایجان متهم می‌کنند. برخی دیگر هم در سراسر ارمنستان و به خصوص در ایروان دست به اعتراض زدند و خواستار استعفای نخست‌وزیر شدند. در پی تشدید اعتراضات، «آرمن سرکیسیان» رئیس‌جمهوری ارمنستان طی یک سخنرانی برای مردم خود، بر لزوم استعفای دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام تأکید کرد.
رئیس‌جمهور ارمنستان با اشاره به ناآرامی‌های اخیر کشورش گفته است که طی چند روز گذشته با چهره‌های سیاسی و دولتی رایزنی‌هایی را انجام داده که اکثریت موافق آن بودند که تغییر دولت مطابق با قانون اساسی، یک راه عزتمندانه برای عبور از موانع فعلی در ارمنستان است. او وضعیت فعلی کشورش را بحرانی توصیف کرد و اعلام کرده «ارامنه در سراسر جهان در حال حاضر یکی از بحرانی‌ترین لحظات هزاره تاریخ ملت ما را تجربه می‌کنند؛ چراکه اهدافی که بعد از استقلال بزرگ ملت ما برای آن تلاش می‌کردیم، با مشکل مواجه شده است.» سرکیسیان در جایی دیگر گفته است که «اکثریت قاطع شرکت‌کنندگان در نشست‌ها در خصوص این موضوع توافق داشتند: استعفای نخست‌وزیر یا پایان قدرت وی مطابق با قانون اساسی و برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمان.»
پاشینیان زیر تیغ
به‌رغم آنکه نیکول پاشینیان پس از امضا آتش‌بس صلح با آذربایجان در ۱۰ نوامبر به شدت در کشورش تحت فشار قرار گرفته است و تظاهرکنندگان ارمنی بارها خواستار برکناری او شدند، این سیاستمدار تصمیم خود در این زمینه را ضروری خواند. این در حالی است که روز شنبه ده‌ها هزار نفر از مخالفان دولت در ایروان (پایتخت ارمنستان) تظاهرات کردند و خواستار استعفای نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر این کشور به دلیل نحوه مدیریت او در درگیری با آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ شدند. احزاب مخالف ارمنستان به پاشینیان هشدار دادند که اگر تا ظهر امروز (سه‌شنبه) هشتم دسامبر (۱۸ آذر) استعفا ندهد، دست به نافرمانی مدنی در سراسر کشور می‌زنند. طی این تظاهرات، بیش از ۲۰ هزار معترض در ایروان تظاهرات کردند و شعار «نیکول تو خیانت کاری»، «نیکول استعفا بده» سر دادند. آن‌ها سپس به سمت دفتر نخست وزیری حرکت کردند و جالب اینجاست که چندین کشیش نیز به اعتراض‌ها پیوستند و پاشینیان را به دلیل اجازه تصرف برخی از اماکن مقدس مسیحی به آذربایجان محکوم کردند!
یکی از کسانی که حضور او در تجمع روز شنبه توجه رسانه‌های جهان و به خصوص رسانه‌های مستقر در قفقاز جنوبیرا به خود جلب کرد، «آرتور وانتسیان»، رهبر حزب مخالف میهن و رئیس سابق سرویس امنیت ملی ارمنستان بود. او با حضور در میان معترضان اعلام کرد که «صندلی نخست‌وزیری در حال حاضر از سوی یک جسد سیاسی اشغال شده است.» وانتسیان در بخشی از سخنرانی تند و تیز خود گفته است که «این جسدِ مُرده، نقشی بسزا در شکست و تسلیم قره‌باغ داشت. نیکول پاشینیان عملاً منافع وطن ما را به دشمن واگذار کرده و آنرا بی‌دفاع رها کرده است.» این تاخت و تازها در حالی انجام شد که تنش‌های سیاسی در ارمنستان سبب شده که طی هفته‌های گذشته وانتسیان به اتهام تلاش برای ترور «نیکول پاشینیان» بازداشت شود. در این رابطه خبرگزاری «اَرمن پرس» گزارش داد که رئیس سابق سرویس امنیت ملی ارمنستان به اتهام توطئه و برنامه‌ریزی برای ترور پاشینیان و کودتا علیه او بازداشت شده است و کمی بعد مخالفان پاشینیان اعلام کردند که این اظهارات به دلیل آنکه وانتسیان یک چهره امنیتی – سیاسی ابه حساب می‌آید، به او نسبت داده شده است.
رویارویی ترکیه و روسیه
واکنش پاشینیان به این انتقادها تاکید بر حفظ کرسی و ارائه طرح اطلاحات سیاسی است که تغییر در ساختار نیروهای مسلح یکی از آن‌هاست. «آروی کاساریجان»، تحلیل‌گر سیاسی معتقد است که یکی از نتایج مثبت جنگ اخیر قره‌باغ و توافق آتش‌بس، آزاد شدن پیکره سیاسی این کشور از دخالت نیروهای سیاسی در امور این کشور است؛ امری که به نظر این کارشناس همچنان در سپهر سیاسی آذربایجان قابل مشاهده است. به گفته وی، «سازوکار سیاسی ارمنستان گرچه پرتنش، اما مستقل است و همین امر سبب شده که بسیاری از کشورهای خارجی مانند روسیه تلاش دارند وضعیت را پیچیده‌تر کنند.»
این در حالی است که مسکو در این میان نقشی سازنده ایفا می‌کند. الجزیره به تاریخ دوم دسامبر گزارش داد که «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهوری روسیه طی سخنانی از پاشینیان و «شجاعت» او در زمینه امضای توافق آتش‌بس قدردانی کرد. در متن بیانیة کرملین آمده است که «این تصمیم نیازمند شجاعت بسیار از جانب نخست‌وزیر بود. وظیفه ما اکنون حمایت از نخست‌وزیر و تیم او در جهت حفظ صلح است.» به گفته «رانی جیمسون»، تحلیل‌گر مسائل سیاسی در «پایگاه تحلیلی ورشو»، موضع پوتین و کرملین در قبال پاشینیان کمابیش مشخص است؛ چراکه او به خواسته‌های مسکو تن داده و نتیجتاً حضور او در قدرت به معنی حفظ وضعیت آتش‌بس است. اما این کارشناس می‌گوید که ممکن است عناصری چون ترکیه نفع بیشتری از بر هم خوردن اوضاع سیاسی در ارمنستان ببرند. او در تحلیل اخیر خود به این موضوع اشاره کرده که «سازوکار پرتنش ارمنستان احتمال ادامه آتش‌بس را در قره‌باغ در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد و این بیش از هر جناح دیگر، به سود تیم رهبری ترکیه است که از این درگیری‌ها سود بسیار برده و توانست به‌خوبی از آن در جهت منافع خود بهره ببرد».
«گاباره مومجیان»، استاد تاریخ در دانشگاه ایروان هم روز گذشته در گفت‌وگو با کُردپرس عنوان کرد که نزدیکی‌های زیادی در زمینه رویکرد ترکیه در قبال ارمنستان و رفتار آنکارا در قبال مسئله کُردها وجود دارد. وی معتقد است که از این منظر می‌توان پیش‌بینی کرد که کار دولت اردوغان با پاشینیان، حتی پس از امضای توافق آتش‌بس به پایان نرسیده است و تیم ریاست‌جمهوری ترکیه در پی ایجاد تغییر کامل سپهر سیاسی در ارمنستان است. ناگفته نماند که به نظر «کنستانتین فون اگرت»، تحلیل‌گر سیاسی روزنامه دی‌سایت آلمان، قره‌باغ حیاط خلوت روسیه محسوب می‌شود و به همین خاطر پیروزی آذربایجان بر ارمنستان را می‌توان نوعی تسویه‌حساب قدیمی میان اردوغان و پوتین به حساب آورد و ادامه این درگیری‌های خاموش را می‌توان در وضعیت فعلی سیاسی ارمنستان شاهد بود.
در اینجا می‌توان آرایش دو ایده کلان را دید؛ رویکرد اقمار محورانه شوروی پیش از فروپاشی دیوار برلین و سازوکار توسعه‌طلبانه عثمانی در دل ساختار حکومت ترکیه. به نظر می‌رسد که پاشینیان و وانتسیان در این میان بدل به مهره‌های شطرنجی خطرناک شده‌اند و باید دید که چه کسی بالاخره دست بالا را خواهد داشت.
گزارش: فرزاد سیف‌نیا
نظر شما