به گزارش آتیه‌آنلاین، مقامات سیاسی و نظامی ترکیه آشکارا اعلام کرده‌اند که تمایل دارند، حتی پس از خروج نیروهای نظامی آمریکایی از خاک افغانستان، در این کشور بمانند. اگرچه ترکیه در چهارچوب ماموریت‌های پیمان نظامی ناتو، نیروهای خود را به افغانستان اعزام کرده، اما شواهد نشان می‌دهد که افغانستان، برای سیاستمداران ترکیه، بسیار مهم‌تر از آن است که صرفاً به عنوان یک منطقه ماموریتی ناتو قلمداد شود.

افغانستان روی نقشه!

مرور اسناد و روابط گذشته نشان می‌دهد که تلاش ترکیه برای نفوذ در افغانستان، دلایل و زمینه‌های تاریخی – فرهنگی دارد و در یکصد سال گذشته، آنکارا همواره به دنبال حضور در افغانستان بوده است.

این درحالی است که بسیاری از دانشمندان علم روابط بین‌الملل و کارشناسان دنیای دیپلماسی، نقشه جغرافیایی را به عنوان مهم‌ترین ابزار کار برگزیده‌اند و از هر معامله و جنگ و صلحی که سخن به میان بیاید، سراغ نقشه می‌روند. نگاهی به موقعیت جغرافیایی افغانستان و به موازات آن، به یاد آوردن اولویت‌ها و منافع ترکیه، نشان می‌دهد که حضور و نفوذ در افغانستان، (فارغ از تبعات و هزینه‌ها) می‌تواند برای دولتمردان آنکارا، امتیازات و دستاوردهای بزرگی به وجود بیاورد.

برای ارئه تحلیل درستی از رخدادهای سیاسی – امنیتی ابتدا باید به شاخص‌های کلی در خصوص مناسبات آنکارا با کابل اشاره داشت. ترکیه روابط استراتژیک و مطلوبی با پاکستان دارد و در صورت تقویت جایگاه خود در افغانستان و تداوم همکاری‌های اطلاعاتی – امنیتی نزدیک به پاکستان، می‌تواند در پاکستان و هندوستان نیز موقعیت بهتری برای خود دست و پا کند و از اقتصاد گرفته تا نفوذ سیاسی و امنیتی، امتیازات تازه‌ای بگیرد.

از طرفی چین برای تجار و بازرگانان ترکیه به یک قطب اقتصادی مهم تبدیل شده و ترکیه به آب و آتش می‌زند تا کالاهای خود را از آن سوی استانبول و مارامارا و اروپا، با قطار به مرزهای شرقی خود برساند و از آنجا وارد گرجستان شود. سپس از دریای خزر و آذربایجان و قزاقستان گذشته و وارد چین شوند. بنابراین حضور در افغانستانی که در بیخ گوش چین قرار گرفته، فرصت‌های اقتصادی بهتری برای هماهنگی با پکن، به ترکیه می‌دهد. از سوی دیگر مرزهای شمالی افغانستان، یعنی تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان، مهم‌ترین نقاط تداوم سیاست‌های ترکیه در حوزه حساسی است که در ادبیات سیاسی آنکارا از آن به عنوان «جهانِ ترک» یاد می‌شود.

در شرایط کنونی و به ویژه پس از تحولات اخیر قره‌باغ و توافق برای احداث گذرگاه نخجوان – باکو، اتصال ترکیه به جهان تُرک و استفاده از ظرفیت‌های افغانستان برای تقویت نفوذ منطقه‌ای ترکیه در آن حوزه جغرافیایی، اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت.

از سوی دیگر ترکیه با افغانستان و پاکستان اتصال مرزی او جغرافیایی ندارد و کشور پهناوری به نامیران، در حد فاصل ترکیه و این دو دوست مهم قرار گرفته، احتمالاً آنکارا تلاش خواهد کرد تا در موازنات رقابت منطقه‌ای با ایران، برای نفوذ در افغانستان و پاکستان از میزان وابستگی به ایران بکاهد و از قاعده دور زدن از بالا و نفوذ مستقیم در مقصد، استفاده کند.

اما ادامه حضور ترکیه در افغانستان و تاکید آنکارا بر استقلال نظامیان تُرک واکنش‌های مختلفی را در افغانستان و برخی کشورهای همسایه به دنبال داشته است.

همگرایی در کابل

در همین راستا وزیر امور خارجه ترکیه با اشاره به مسئولیت جدید آنکارا در تامین امنیت فرودگاه کابل، اعلام کرد تا زمانی که نیاز باشد در افغانستان حضور خواهیم داشت. خبرگزاری آناتولی در گزارشی با اشاره به اظهارات مولود چاووش‌اوغلو که در یک نشست مطبوعاتی در چارچوب مجمع دیپلماسی آنتالیا ایراد شد خاطرنشان کرد که وزیر امور خارجه ترکیه با اشاره به طرح حضور ترکیه در افغانستان و تامین امنیت فرودگاه کابل،‌ اعلام کرده که دولت افغانستان نیز با این موضوع موافق است و تا زمانی که نیاز داشته باشند در آن کشور خواهیم بود؛ البته این تنها به معنای حضور نظامی ما در افغانستان نیست.

وی با بیان اینکه ترکیه امنیت فرودگاه بین‌المللی کابل را در چارچوب مأموریت پشتیبانی قاطع ناتو به عهده می‌گیرد، افزود: «با تصمیم ایالات متحده برای عقب‌نشینی، متحدان دیگر نیز در حال خروج از افغانستان هستند و ماموریت پشتیبانی قاطع ناتو در حال پایان است. اما امنیت فرودگاه کابل برای افغانستان بسیار مهم بوده و دروازه افغانستان به جهان است. امنیت این فرودگاه نه تنها برای افغانستان، بلکه برای تمامی ماموریت‌های دیپلماتیک در آنجا به ویژه ترکیه مهم است. ترکیه در این ماموریت تنها نیست و اول از همه به حمایت دولت افغانستان نیاز دارد».

در این میان مواضع واشنگتن به عنوان محور و فرماندهی کشورهای عضو ناتو در افغانستان از اهمیت بالایی برخوردار است. این در حالی است که کاخ سفید در ادامه توافق دوحه با طالبان عملیات خروج و تخلیه افغانستان را تا سپتامبر در دستورکار دارد.

با این وجود پنتاگون اعلام کرد که وزیر دفاع آمریکا در تماسی تلفنی با همتای ترکیه‌ای خود در خصوص همکاری دوجانبه و افغانستان بحث و تبادل‌نظر کردند.

در این رابطه خبرگزاری اسپوتنیک روسیه در گزارشی با اشاره به گفت‌وگوی وزای دفاع آمریکا و آنکارا مدعی شد که بر اساس اعلام وزارت دفاع آمریکا لوید آستین، رئیس پنتاگون در تماس تلفنی با خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه در خصوص همکاری دوجانبه و حفظ حضور دیپلماتیک ادامه‌دار در افغانستان گفت‌وگو کرد. وزیر دفاع آمریکا بار دیگر بر اهمیت روابط دفاعی بلندمدت آمریکا - ترکیه تاکید کرده و از این وزیر برای ادامه ارتباط و همکاری در زمینه صلح و مسائل امنیتی قدردانی کرد.

از طرفی روز یکشنبه ضمیر کابلوف، نماینده ویژه ریاست جمهوری روسیه در امور افغانستان به اسپوتنیک گفت که برنامه‌های ترکیه برای تامین امنیت فرودگاه کابل پس از خروج آمریکا از افغانستان مغایر با توافق‌های واشنگتن با شبه‌نظامیان طالبان است.

از سوی دیگر جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا و رجب طیب اردوغان، همتای ترکیه‌ای او در نشست اخیر ناتو در بروکسل به بررسی این برنامه‌ها پرداختند. اردوغان در این نشست گفت در صورتی که نیروهای ترکیه بخواهند در افغانستان بمانند، حمایت مالی، دیپلماتیک و لجستیکی واشنگتن حیاتی است.

در آخر باید خاطرنشان کرد که به اعتقاد برخی تحلیلگران مسائل افغانستان آنچه در عمل در کابل در حال وقوع است، پیاده‌سازی سیاست‌های آنکارا و مهمتر از آن کسب منافع حداکثری از سوی اردوغان با استفاده از جغرافیای افغانستان است. موضوعی که در برخی از موارد تضاد آشکار با عملکرد و سیاست‌های واشنگتن دارد.

گزارش: اردشیر حبیبی