به گزارش آتیه‌آنلاین، ناحیه شمالگان اساساً در تصور معمول به چندین پدیده مشهور است: سرمای استخوان‌سوز، اسکیموهایی با پوست‌های تیره، خرس قطبی و انواع نهنگ و قوچ و گوزن. با این حال، این منطقه در ظاهر بی‌آب و علف، اکنون بدل به یکی از صحنه‌های رویارویی مهم در عرصه ژئوپولتیک شده است.

شمالِ سرد اما غنی!

در دمای زیر صفر قطب شمال، حیوانات سفیدپوش علاوه بر گذرِ گاه و بی‌گاه اسکیموها و سورتمه‌های معروف‌شان، اکنون شاهد حضور گسترده نظامیان روس نیز هستند. طی مدت اخیر، کرملین جای پای خود را در این سرزمین یخ‌بسته، محکم و محکم‌تر کرده است. ماه گذشته میلادی،‌ دولت روسیه برنامه سه ساله‌ای را تایید کرد که با اجرای آن، موقعیت این کشور پهناور شمالی در عرصه‌های مهمی همچون اقتصادی و نظامی در قطب شمال تحکیم خواهد یافت. برنامه جدید روسیه برای حضور گسترده در قطب شمال «برنامه توسعه اجتماعی - اقتصادی قطب شمال تا سال ۲۰۲۴» نام دارد. بنا به گزارش ریا نووستی، بر اساس این برنامه دولت روسیه، ۱۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون روبل (۲۶۰ میلیون دلار) برای توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و انرژی و اجتماعی در مناطق قطبی همجوار روسیه تخصیص می‌یابد. از این مبلغ، در بودجه روسیه در سال ۲۰۲۱ میلادی سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون روبل (۴۵ میلیون دلار) هزینه می‌شود و در بودجه سال ۲۰۲۲ مبلغ شش میلیارد روبل (۸۰ میلیون دلار)، در بودجه سال ۲۰۲۳ مبلغ پنج میلیارد و ۲۰۰ میلیون روبل (۶۹ میلیون دلار) و در بودجه سال ۲۰۲۴ روسیه چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون روبل (۶۵ میلیون دلار) تخصیص خواهد یافت.

هدف این برنامه چهار ساله‌، توسعه و پیشرفت مناطق قطبی متعلق به روسیه و افزایش سهم آن در توسعه اقتصاد این منطقه اعلام شده است. «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهوری روسیه در ماه مارس سال گذشته، دستور رسمی برای گسترش حضور این کشور در منطقه قطب شمال را صادر کرد. در این دستور که با عنوان «سیاست های اصلی دولت فدراسیون روسیه در قطب شمال تا سال ۲۰۳۵» نام داشت، اهداف این کشور در قطب شمال تشریح شده است که تامین حق حاکمیت روسیه بر بخش‌هایی از این منطقه از آن جمله است.   در دستور پوتین همچنین بر لزوم گسترش ناوگان روسیه در مسیر دریایی شمالی تاکید شده که امکان توسعه این مسیر دریایی برای رقابت آن با مسیرهای حمل و نقل بین‌المللی دیگر را فراهم می کند. 

این در حالی است که روسیه از ماه جاری میلادی ریاست دوره‌ای شورای قطب شمال را برعهده گرفته که کشورهای دانمارک، ایسلند، کانادا، نروژ، آمریکا، فنلاند، سوئد و روسیه اعضای آن را تشکیل می‌دهند.  گفتنی است که بیش از ۶۰ درصد تمام ذخایر نفت قطب در مناطقی قرار دارد که روسیه صاحب آن است یا ادعای مالکیت آن‌ها را دارد. کرملین آشکارا عنوان کرده که بنا ندارد به این راحتی‌ها از خیر موقعیتی چون شمالگان بگذرد. رئیس‌جمهوری روسیه اخیرا در نشستی خبری گفت: «آنچه که در شمال رخ می‌دهد برای ما اهمیت و ارزش خاصی دارد. من حتی اینجا از بهره‌برداری از مسیر دریایی شمالی (اقیانوس منجمد شمالی) سخن نمی‌گویم. در مجموع آینده ما در این بخش از جمله طرح استخراج منابع طبیعی نهفته است.» پوتین خاطر نشان کرد: «میخاییل لومونوسوف دانشمند روس گفته است که روسیه با سیبری توسعه خواهد یافت. روسیه در دهه‌های آینده با قطب شمال و سرزمین‌های شمالی توسعه می‌یابد و این امری بدیهی است».

رقابت بر سر تصاحب

بدیهی است که هرجا نام سود و بهره‌برداری در کار است، قدرت‌های برتر جهان تلاش می‌کنند بر سر پیشروی و مالکیت با یکدیگر رقابت کنند. همزمان با تحکیم جایگاه روسیه در منطقه شمالگان، آمریکا نیز اعلام کرده که بنا ندارد به این راحتی‌ها میدان را به تزارهای امروزی واگذار کند. در دولت پیشین آمریکا، کاخ سفید تلاش کرد سیاستی مدون برای مقابله با نفوذ روسیه در قطب شمال اتخاذ کند، اما این طرح‌ها هیچ‌گاه عملیاتی نشده و در حد حرف باقی ماند؛ خاصه آن‌که دولت «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا به‌ شدت به دنبال تجهییز توان فضایی ارتش و مقابله با رشد چین در این عرصه بود.

اما دولت «جو بایدن»، رئیس‌جمهوری فعلی آمریکا نشان داده در این زمینه به هیچ عنوان قصد ندارد کوتاه بیاید. روز گذشته (‌دوشنبه) گزارش شد که وزیر خارجه آمریکا به دانمارک سفر کرده و قبل از سفری به گرینلند، با همتای دانمارکی خود دیدار خواهد کرد. سفر و دیدار فوق، هر دو در دولت بایدن برای نخستین بار انجام می‌شود. به گزارش اسپوتنیک، «آنتونی بلینکن»، رئیس دستگاه دیپلماتیک آمریکا روز پنج‌شنبه در «کانگرلوسواک»، مرکز اصلی حمل و نقل این جزیره با رهبری گرینلند دیدار خواهد کرد. بنا بر اعلام وزارت خارجه آمریکا، این دیدار بر «شراکت قوی» بین آمریکا و گرینلند، و همچنین «تعهد مشترک آن‌ها به افزایش همکاری در قطب شمال» متمرکز است.

از سوی دیگر، بلینکن بناست روز ۳۰ام ماه جاری میلادی با «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه دیدار و گفت‌وگو کند. بنا به گزارش رسانه‌ها، تحولات در محور شمالگان از موضوع‌هایی خواهد بود که دو طرف بر سر آن به بحث و تبادل نظر خواهند پرداخت. پیشتر نیز این دو مقام دیپلماتیک طی تماس تلفنی آخرین تحولات در این منطقه را به بحث و بررسی گذاشته بودند.

«گفتنی است که طی روزهای اخیر، «یوری اوریانوف»، معاون دبیر شورای امنیت روسیه تصریح کرد که نظامی کردن منطقه قطب شمال و درخواست آمریکا برای بازدارندگی روسیه موضوعی غیرقابل‌قبول است. وی گفت: «مهم‌ترین چیز در گفت‌وگوی روسیه و آمریکا درباره منطقه قطب شمال پرهیز از سیاسی کردن موضوع است». وی افزود: «در آمریکا سیاستمداران و کارشناسانی وجود دارند که در پی تحریک هیستری نظامی در قطب شمال بوده و مدعی لزوم بازدارندگی روسیه در قطب شمال هستند. ما این موضوع را غیر قابل‌قبول می‌دانیم». اوریانوف تاکید کرد که نظامی کردن این منطقه و راه‌اندازی بازی‌های ژئوپلیتیک بر اساس رویکرد یک‌جانبه‌گرایی جایز نیست. وی در ادامه گفت: «این خط‌مشی‌ است که کشور ما به طور سنتی از آن پیروی می‌کند و بعداً نیز به آن پایبند خواهیم بود. امیدواریم که دولت جدید آمریکا از تشدید تنش در خطوط جغرافیایی بالا خودداری کند».

قطب شمال با سرزمین‌های پهناور و بستر آبی غنی از منابع انرژی از جمله نفت و گاز و منابع معدنی برای پنج کشور مجاور آن و بیش از همه روسیه و آمریکا، عرصه جنگ سرد واقعی شده است که از مدت‌ها پیش راهبرد تسلط خود را بر این سرزمین سفید یخی عملیاتی کرده‌اند. روسیه، آمریکا، کانادا، نروژ و دانمارک کشورهای همجوار قطب شمال، برای دستیابی به ذخایر قطبی و تسلط بر آب‌های پیرامون آن با یکدیگر رقابت می‌کنند و رقابت این کشورها در یک دهه اخیر افزایش یافته است و به نظر می‌رسد که باید در آینده منتظر تحولات بیشتری در سرزمین یخ و برف باشیم.

گزارش: فرزاد سیف‌نیا