به گزارش آتیه‌آنلاین، «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه طی چهار سال اخیر رابطه پر فراز و نشیبی را آمریکا داشته است. خرید سامانه موشکی اس-۴۰۰ از روسیه و همچنین قرارداد جنگنده اف-۳۵ با واشنگتن از جمله موضوعاتی بود که دو طرف بارها بر سر آن به جان یکدیگر افتادند. حال به نظر می‌رسد که اردوغان بناست ضربه‌ای دیگر از آمریکا در زمینه یکی از خط‌قرمزهای ترکیه دریافت کند!
تایید یک کشتار
روز جمعه کاخ سفید با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که «جو بایدن»، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا و «رجب طیب رئیس‌جمهوری ترکیه تلفنی گفت‌وگو کردند. در این بیانیه آمده است که اردوغان و بایدن در خصوص دیداری برای بررسی مسائل دوجانبه و منطقه‌ای در حاشیه اجلاس ناتو در ماه ژوئن سال جاری به توافق رسیدند. کاخ سفید همچنین تصریح کرده است که در گفت‌وگوی تلفنی روسای جمهور آمریکا و ترکیه بر گسترش همکاری‌ها، مدیریت اختلافات و روابط دوجانبه سازنده تاکید شد. این نخستین تماس تلفنی روسای جمهور ترکیه و آمریکا پس از روی کار آمدن بایدن در تاریخ ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱ بود.
با این حال، این تمام ماجرا نبود. به گفته منابع، رئیس‌جمهوری آمریکا جمعه به رجب طیب اردوغان گفت که قصد دارد تا قتل‌عام ۱۹۱۵ ارامنه در دوران امپراتوری عثمانی را به عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت بشناسد و این احتمالا ضربه دیگری به روابط متزلزل میان این دو متحد عضو ناتو وارد می‌کند. به گزارش خبرگزاری رویترز، اولین تماس تلفنی میان جو بایدن و رجب طیب اردوغان، روسای جمهوری آمریکا و ترکیه سه ماه پس از تحلیف بایدن در بیستم ژانویه صورت گرفت و این تاخیر عمدتا به چشم بی‌توجهی به اردوغان نگریسته می‌شود که پیشتر روابط نزدیکی با «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا داشت.
نکته جالب توجه دیگر این که تماس مذکور یک روز پیش از روز یادبود ارامنه صورت گرفت، زمانی که انتظار می‌رود بایدن از سنت چندین دهه بیانیه‌های ملاحظه‌کارانه کاخ سفید که پیشتر این تحولات دوران جنگ جهانی اول را «شر بزرگ» توصیف کرده بود، دوری کند. جالب ماجرا البته اینجاست که در بیانیه کاخ سفید در رابطه با این تماس تلفنی یا بیانیه ریاست جمهوری ترکیه هیچ اشاره‌ای به این موضوع نشده است. شبکه «سی ان ان» با اعلام این مکالمه تلفنی به نقل از یک منبع همچنین گزارش داد که جو مکالمه تلفنی بایدن و اردوغان «پرتنش» بوده است.
ترکیه البته در گزارشی که از این گفت‌وگو منتشر کرد، حرفی از این نکته حساس به میان نیاورد. در بیانیه دفتر ریاست جمهوری ترکیه آمده است که بایدن و اردوغان درباره »مولفه استراتژیک روابط دوجانبه و اهمیت همکاری در کنار هم برای ایجاد همکاری بیشتر روی مسائلی که منفعت دوجانبه دارند، توافق کرده‌اند.» البته بایدن در تبلیغات خود برای ریاست‌جمهوری وعده داده بود که کاری می‌کند که در بیش از صد سالی که از کشتار ارمنی‌ها در اواخر امپراتوری عثمانی می‌گذرد هیچ رئیس‌جمهور آمریکا انجام نداده: به رسمیت شناختن این کشتار به عنوان نسل‌کشی.
گفتنی است که این تحولات چندان دور از پیش‌بینی هم نبود، چراکه روزنامه وال استریت ژورنال روز پنج‌شنبه به نقل از مقام‌های آمریکایی گزارش داده بود که جو بایدن قصد دارد رسما نسل‌کشی امپراتوری عثمانی علیه مردم ارامنه در اوایل قرن بیستم را به رسمیت بشناسد. بنا به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، ماه مارس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا از جو بایدن خواست تا نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت بشناسد. این اعضای کنگره گفتند که بایدن در بیانیه سال ۲۰۲۰ خود نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت شناخته بود و از او خواست تا بار دیگر در مقام ریاست جمهوری هم این کار را انجام دهد.
تقابل آنکارا و واشنگتن
تنش‌ها در این زمینه میان دو ترکیه و آمریکا از چندین روز پیش آغاز شده بود. بیش از ۱۰۰ عضو کنگره از جو بایدن خواستند تا کشتار دسته‌جمعی ارامنه‌ای که تحت کنترل امپراتوری عثمانی زندگی می‌کردند، بپذیرد. روز چهارشنبه ۱۰۷ قانونگذار مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای تاکید کردند: «ما به جامعه مفتخر ارمنی‌های آمریکا و تمام کسانی که از حقیقت و عدالت پشتیبانی می‌کنند، می‌پیوندیم تا آشکارا و مستقیما از شما بخواهیم که در بیانیه ۲۴ آوریل خودتان رسما نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت بشناسید.» این قانونگذاران گفتند که تاریخ ۲۴ آوریل صد و ششمین سالروز «اولین روز نسل‌کشی ارامنه، قتل سیستماتیک ۱.۵ میلیون ارمنی به دست امپراتوری عثمانی از ۱۹۱۵ تا ۱۹۲۳ است.» واکنش آنکارا به این اظهارات سریع و آکنده از خشم بود. «مولود چاووش‌اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه به هابرترک گفت روابط میان واشنگتن و آنکارا در صورتی که دولت بایدن این تحولات را به عنوان نسل‌کشی به رسمیت بشناسد، بدتر هم خواهد شد. باید خاطرنشان کرد که ترکیه پذیرفته است که ارامنه بسیاری که در دوران امپراتوری عثمانی زندگی می‌کردند، در درگیری با نیروهای عثمانی در جنگ جهانی اول کشته شده‌اند اما این آمار را به چالش کشیده و همچنین انکار می‌کند که چنین کشتارهایی به صورت سیستماتیک صورت گرفته و نسل‌کشی بوده باشد.
خود اردوغان نیز به این تحولات واکنش نشان داد. رئیس‌جمهوری ترکیه روز پنج‌شنبه در نشست شورای عالی مشورتی که در آنکارا برگزار شد، گفت: «به دفاع از حقیقت در مقابل دروغ به‌اصطلاح نسل‌کشی ارامنه ادامه خواهیم داد.» اردوغان در این‌باره اظهار داشت: «به دفاع از حقیقت در مقابل دروغ به‌اصطلاح نسل‌کشی ارامنه و کسانی که از این تهمت به دلایل سیاسی حمایت می‌کنند، ادامه خواهیم داد.»
این در حالی است که رئیس پیشین کاخ سفید، به‌رغم اختلاف‌ها با ترکیه بر سر پرونده خرید سامانه اس-۴۰۰ و اختلاف‌ها در مواضعی چون سوریه، هیچ‌گاه از کارت کشتار ارامنه استفاده نکرد. سپتامبر ۲۰۱۹، دولت ترامپ قطعنامه سنای آمریکا مبنی به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه را رد کرد. این اتفاق درست یک روز پس از آن رخ داد که رئیس‌جمهوری ترکیه تهدید کرد که در اقدامی تلافه‌جویانه نسل‌کشی بومیان آمریکایی را به رسمیت خواهد شناخت.
این اقدام بایدن را می‌توان نوعی سنت‌شکنی در سازوکار رؤسای جمهور دموکرات آمریکا تلقی کرد. «باراک اوباما»، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، در سال ۲۰۰۸ و زمانی‌که نامزد انتخابات ریاست جمهوری بود، کشتار ارامنه را نسل‌کشی خواند اما بعدها دولت وی به ترکیه اطمنیان داد که از قطعنامه‌ای که کشتارها را «نسل‌کشی» بخواند، پشتیبانی نخواهد کرد.
به نظر می‌رسد که این اقدام دولت بایدن نوعی خط‌ونشان مسقیم برای دولت اردوغان تلقی می‌شود و باید دید که این امر چه تاثیری بر روابط آینده آمریکا و ترکیه خواهد گذاشت، کشورهایی که هر یک سهمی غیرقابل‌انکار در پیمان‌هایی چون ناتو دارند.
گزارش از: فرزاد سیف نیا
نظر شما