به گزارش آتیه‌آنلاین، اوضاع در کوبا در حال تغییر است، چنانکه بسیاری از تحلیل‌گرانی که مدت‌ها در زمینه تحولات این کشور وقت و انرژی گذاشته‌اند اکنون با تحیر وضعیت را بررسی می‌کنند. از قرار معلوم، این کشور سوسیالیستی آمریکای لاتین مسیری را پیش گرفته که می‌تواند در آینده مناسبات جدیدی را در منطقه و جهان شکل دهد.

باد تغییر

روز گذشته -‌شنبه- «رائول کاسترو»، برادر رهبر فقید کوبا تایید کرد که از سمتش به عنوان دبیر حزب کمونیست این کشور کناره‌گیری می‌کند و با این کار، به چندین دهه حکومت خانواده کاسترو در این کشور آمریکای لاتین پایان می‌دهد.

پایگاه اینترنتی کنگره آمریکا (هیل) گزارش داد که رائول کاسترو در سخنرانی آغازین کنگره جدید کوبا بر کناره گیری‌اش به عنوان دبیر نخست حزب کمونیست این کشور تاکید کرد، هرچند که خروجش از صحنه سیاست کوبا بیانگر موجی از تغییرات یا بازسازی روابط با آمریکا نیست. کاسترو ۸۹ ساله در این سخنرانی گفت که ‌آماده انتقال قدرت به رهبران جوانتری است که مملو از انرژی و روحیات ضد امپرالیستی هستند. کاسترو به نمایندگان حزب گفت: «من به شدت و قدرت ذاتی مثال‌زدنی و درک هموطنان خود اعتقاد دارم و تا زمانی که زنده‌ام آماده دفاع از میهن، انقلاب و سوسیالیسم خواهم بود.»

کاسترو در سال ۲۰۱۸ و پس از آن از عنوان رئیس‌جمهوری کوبا کناره‌گیری کرد که برای دو دوره در این سمت بود. «میگوئل دیاز کانل برمودز» جای وی را به عنوان رئیس‌جمهوری کوبا گرفت. هنوز هیچ فردی برای رهبری حزب کمونیست کوبا در نظر گرفته نشده اگرچه کاسترو خودش اعلام کرد که انتظار دارد برمودز یکبار دیگر جای او را بگیرد. شماری از تحلیل‌گران معتقدند که اقدام اخیر کاسترو به معنای تغییر چندانی در وضعیت کوبا نیست، چراکه سازوکار سیاسی این کشور همچنان کمابیش دست‌نخورده باقی مانده و نمی‌توان این‌گونه گمان کرد که خیابان‌های هاوانا و دیگر شهرهای این کشور شاهد وزش بادهای تغییر خواهند بود. با این همه، انکار نمی‌توان کرد که اظهارات کاسترو یک تغییر تاریخی برای کشور است که از انقلاب ۱۹۵۹ در کوبا خودش یا برادرش فیدل در راس امور بودند. با وجود آنکه رائول کاسترو قرار است از رهبری حزب حاکم کوبا کناره‌گیری کند،‌ اما انتظار می‌رود که همچنان بر دولت این کشور آمریکای لاتین نفوذ داشته باشد. به گفته «جئوف تیل»، رئیس دفتر واشنگتن در آمریکای لاتین، این اقدام کاسترو یک انتقال سلسله‌ای نیست. وی افزود: «رهبری جدید، اگرچه توسط برادران کاسترو و میراث آن‌ها شکل گرفته، اما نسل بعدی حزب کمونیست کوبا هستند، نه نسل بعدی خانواده کاسترو.» این بدان معناست که می‌توان انتظار داشت که شماری از روندهای فعلی در دولت‌های کوبا دستخوش تغییر شود، همان‌گونه که پیشتر و در ماه‌های اخیر شاهد اصلاحاتی ساختاری در نظام اقتصادی این کشور بودیم.

مسیر اصلاحات

پاندمی کرونا سبب شد که وضعیت برای کشورهایی مثل کوبا که پیش از این واقعه نیز با مشکلات اقتصادی بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کردند دشوارتر شود. در همین راستا، دولت کوبا دست به شماری اصلاحات در ساختار اقتصادی خود زد. این اصلاحات البته چندان مانع از آن نشد که اقتصاد این کشور از پاندمی کووید-19 در امان بماند، اما می‌توان آن را ادامه اصلاحات پیشین این کشور دانست که رائول کاسترو علاقه بسیار به آن دارد. دولت کوبا در حالی مسیر پیچیده اصلاحات اقتصادی را کلید زد که این امر پیشتر نیز در تاریخ این کشور آمریکای لاتین اجرا شده است. پس از اینکه برادر کوچک «فیدل کاسترو» رهبر انقلابی کوبا از سال ۲۰۰۸ زمام امور حکومت را به طور رسمی‌ به عهده گرفت، تلاش کرد تا با فعالسازی بخش خصوصی، اقتصاد بیمار و در حال ورشکستگی کوبا را نجات دهد که به عقیده کارشناسان می‌توان از آن به عنوان بزرگ‌ترین برنامه خصوصی‌سازی کوبا پس از انقلاب ۱۹۵۹ یاد کرد. از سال ۱۹۶۰ فیدل کاسترو تمام کسب و کار و فعالیت‌های اقتصادی در کوبا را ملی اعلام کرد. رائول کاسترو برخلاف فیدل کاسترو که نگاهی تماما ایدئولوژیک و سیاسی داشت، تلاش کرد تا با رویکردی اقتصادی‌تر اداره حکومت را پیش برد. به این ترتیب بین سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۵، تعداد ۶۰۰ هزار شاغل بخش دولتی را به بخش خصوصی منتقل کرد. در طی یک دهه گذشته، دولت کوبا با ایجاد ۲۰۰ هزار شغل جدید برای کارآفرینان مشاغل و کسب و کارهای کوچک همچون آرایشگری و رستوران داری توانست تا نرخ خوداشتغالی در این کشور را به یک باره افزایش دهد.

با این همه، پرسش اینجاست که کناره‌گیری کاسترو را می‌توان گامی دیگر در روند اصلاحاتی کوبا در نظر گرفت یا خیر. به عبارت دیگر، پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا کوبا در قالب بینش سیاسی، ذهنیت قدیمی و ایدئولوژی‌های سنتی خود باقی خواهد ماند یا با روی کارآمدن رهبران جدید روند اصلاحات به ویژه اقتصادی در دوران پساکاستروها تقویت شده و نتایج این چرخش سیاسی در کوتاه مدت قابل مشاهده خواهد بود. «دیود پیترویل»،‌ تحلیل‌گر مسائل آمریکای لاتین در این رابطه به سی‌ان‌ان گفت: «همزمان با کناره‌گیری رائول کاسترو ۸۹ ساله، سایر اعضای این نسل تاریخی انقلابیون کهنه‌کار از جمله “رامون ماچادو وِنتورا” دبیر دوم حزب که در ماه اکتبر ۹۱ ساله خواهد شد، “رامیرو بالدِس” و “گیِرمو گارسیا”، ۸۸ و ۹۲ ساله از فرماندهان با سابقه نیز عقب‌نشینی خواهند کرد.» وی افزود که از طرفی کناره‌گیری رائول کاسترو، پرچمدار و نماد انقلاب چریکی سوسیالیست از صحنه سیاسی با تغییر قدرت در آمریکا به عنوان عامل اصلی بحران اقتصادی حاضر در این کشور همزمان شده است، در نتیجه باید دید آیا این جابجایی سیاسی به باز شدن درهای جدیدی به روی روابط به بن‌بست رسیده واشنگتن- هاوانا منجر خواهد شد یا نه؛ رابط تیره‌ای که در یکسال اخیر و در دوران شیوع ویروس کرونا به بحران خیابان‌های خالی از جهانگرد این جزیره دامن زده است. به گفته این تحلیل‌گر، «به این ترتیب نمی‌توان نادیده گرفت که شرایط ویژه‌ای که رهبران تاریخی کوبا را مجاب به چنین تصمیم‌گیری کرده، ‌مبین فشارهایی است که از سوی واشنگتن، هاوانا را تحت تاثیر قرار داده است.»

این در حالی است که انتظار نمی‌رود نسل جدید رهبران جوان‌تر تغییرات گسترده‌ای در مدل تک‌حزبی و سوسیالیستی کوبا ایجاد کنند، اما به گفته تحلیل‌گران کوبایی، آن‌ها برای دنبال کردن اصلاحات بیشتر به سبک بازار در اقتصاد بیمار و برنامه‌ریزی شده از مرکز کوبا، تحت فشار خواهند بود.

گزارش از: فرزاد سیف نیا