به گزارش آتیه آنلاین، تحت این شرایط کشورهای مختلف - به‌ویژه کشورهای با درآمد متوسط و بالا - جهت حمایت از افراد و خانوارهایی که تحت تأثیر بحران شیوع ویروس کرونا قرار گرفته بودند، نسبت به طراحی نظام‌ها و طرح‌های نوین تأمین‌اجتماعی اقدام کردند که استفاده از آنها تا پیش از این بی‌سابقه بود. موضوع حائز اهمیت این است که نقش مستمر حوزه تأمین‌اجتماعی در شیوع بیماری‌های فراگیر تجربه‌ای منحصربه‌فرد بوده که بایستی از آن در طراحی خط‌مشی‌ها و برنامه‌های آتی حوزه تأمین‌اجتماعی استفاده شود.

اگرچه همچنان شناسایی دقیق پیامدهای بحران شیوع ویروس کرونا بر روی بخش تأمین‌اجتماعی در میان و بلندمدت مشخص نیست، مرکز خط‌مشی‌گذاری برای رشد فراگیر (IPC-IG) در پژوهشی با عنوان «چگونه می‌توان از درس‌های آموخته ‌شده در پاسخ به شیوع ویروس کرونا جهت تدوین خط‌مشی‌های تأمین‌اجتماعی آینده و ارائه خدمات استفاده کرد؟» تلاش کرده تا موضوعاتی را که بایستی مورد بحث خط‌مشی‌گذاران تأمین‌اجتماعی در آینده قرار گیرد، استخراج و ارائه کند. عمده این موضوعات مبتنی بر کنفرانس‌های بین‌المللی بوده که از اواسط زمستان سال ۲۰۲۰ در ارتباط با تجارب و مستندات مرتبط با رویکردها به شیوع ویروس کرونا در کشورهای مختلف برگزار شده است.

شیوع ویروس کرونا نظام تأمین‌اجتماعی را در مرکز خط‌مشی‌ها و راهبردهای مورد نیاز جهت پاسخگویی به شوک ناشی از پیامدهای شیوع این بیماری قرار داد که این موضوع منجر به تحریک تقاضای جوامع برای خدمات و نظام تأمین‌اجتماعی فراگیر شده است. با این حال، بحران مذکور به ما نشان داد که همچنان برخی از موضوعات اساسی حوزه تأمین‌اجتماعی حل نشده باقی مانده و بسیاری از نظام‌های طراحی شده تأمین‌اجتماعی در عمل به صورت تکه‌تکه و غیرفراگیر بوده و در تأمین کف حمایتی برای کل جامعه ناتوان هستند. اگرچه مبتنی بر قوانین موجود در کشورها دسترسی به خدمات تأمین‌اجتماعی به عنوان حق قانونی افراد جامعه بوده ‌اما در عمل به دلیل قوانین و دستورالعمل‌های موجود بسیاری از افراد از چتر حمایتی تأمین‌اجتماعی خارج مانده و دارای دسترسی به این خدمات مورد نیاز خود نیستند.

شیوع ویروس کرونا و خط‌مشی‌های فاصله‌گذاری اجتماعی و محدودیت‌های وضع شده جهت کنترل شیوع این ویروس دارای پیامدهای مخربی برای کارکنان بخش غیررسمی‌اقتصاد بوده که بیش از ۶۰ درصد از کل نیروی کار را در سطح جهان به خود اختصاص داده‌اند. شیوع ویروس کرونا ما را متوجه این حقیقت کرد که بخش حایز اهمیتی از کارگران فعال در بخش غیررسمی‌اقتصاد تحت پوشش طرح‌های تأمین‌اجتماعی نیستند. از طرفی دیگر این افراد به اندازه‌ای فقیر نیستند تا از مزایای کمک‌های اجتماعی برخوردار شوند و همچنین آنها از مزایای بیمه‌های اجتماعی نیز که عمدتاً متمرکز بر کارکنان بخش رسمی ‌اقتصاد بوده نیز برخوردار نیستند. مشابه این موضوع برای سایر گروه‌های آسیب‌پذیر مانند پناهندگان و مهاجرین که به‌شدت تحت تأثیر این بحران بوده و معمولاً خارج از طرح‌های تأمین‌اجتماعی هستند نیز قابل بیان است.

شیوع ویروس کرونا به ما نشان داد که توسعه راهبردهای مورد نیاز و قوانین پشتیبان برای ارائه خدمات تأمین‌اجتماعی به این گروه‌ها بسیار حایز اهمیت است. بسیاری از متخصصان حوزه تأمین‌اجتماعی معتقدند که در دوران پساکرونا، تحقق نظام تأمین‌اجتماعی فراگیر بایستی تبدیل به یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های خط‌مشی‌گذاران شود. همچنین توجه و درک بسیاری از فعالیت‌های ضروری در بخش غیررسمی ‌اقتصاد مانند تولید و توزیع غذا، مراقبت‌های غیررسمی ‌از افراد و یا پاکیزگی شهری بایستی منجر به این شود تا اراده سیاسی بر ارائه خدمات به موقع و اثربخش تأمین‌اجتماعی به افراد شاغل در بخش غیررسمی ‌اقتصاد و خانوارهای آنها قرار گیرد تا با باز شدن پنجره سیاستی ناشی از شیوع ویروس کرونا، تصویب خط‌مشی‌های مناسب مدنظر نخبگان سیاسی قرار گیرد.

دومین موضوعی که از شیوع ویروس کرونا در حوزه تأمین‌اجتماعی فراگرفتیم این بود که پاسخگویی مناسب در حوزه تأمین‌اجتماعی به بحران‌های فراگیر نیازمند میزانی از همکاری و هماهنگی میان برنامه‌های ملی تأمین‌اجتماعی و سایر بازیگران این حوزه مانند سازمان‌های بین‌المللی در حوزه توسعه و بازیگران محلی مانند سازمان‌های جامعه مدنی و بخش خصوصی است. شیوع ویروس کرونا سبب شد تا همکاری میان بازیگران حوزه تأمین‌اجتماعی افزایش یافته که این موضوع منجر به قوی‌تر شدن این همکاری‌ها با تمرکز بر اهداف مشترک در آینده خواهد شد.

سومین درسی که آموختیم این بود که بر اساس تجارب کشورهای مختلف، ضروری است تا ابزارهایی جهت تقویت ساختار مالی نظام‌های تأمین‌اجتماعی جهت پاسخگویی به شوک‌های آینده فراهم شود. همچنین ضروری است تا مکانیسم‌های مالی مورد نیاز جهت ریسک فجایع آتی طراحی شده تا منابع مالی مازاد موجود بوده و در زمان نیاز به‌ویژه طی بحران‌های مشابه آتی به سرعت مورد استفاده قرار گیرد. البته بایستی این موضوع مدنظر قرار گیرد که ارائه مزایای مورد نیاز تنها وابسته به دسترسی به منابع مالی نیست بلکه طراحی و عملیاتی‌سازی مکانیسم‌های اجرایی کارا نیز مورد نیاز است.

نیاز ارائه خدمات به بخش بزرگی از جمعیت سبب استفاده بی‌سابقه‌ای از پایگاه‌های داده موجود جهت ارائه خدمات به مزایابگیران موجود و کسب اطلاعات در ارتباط با فراد جدید شد. به عنوان چهارمین درس، بحران شیوع ویروس کرونا ارتقاء تبادل داده در داخل و فرای حوزه تأمین‌اجتماعی را افزایش داده و پتانسیل‌های پایگاه‌های داده موجود را جهت پاسخگویی سریع به شوک‌های بزرگ مقیاس پررنگ کرده است. این تجربه قطعاً سرمایه‌گذاری در سامانه‌های اطلاعاتی حوزه تأمین‌اجتماعی را افزایش داده است. بنابراین ضروری است تا پروتوکل‌ها و مکانیسم‌های به اشتراک‌گذاری داده میان انواع طرح‌ها و برنامه‌های تأمین‌اجتماعی و خارج از حوزه تأمین‌اجتماعی طراحی و عملیاتی گردند. همچنین توسعه مکانیسم‌های مستمر و کارای به‌روزرسانی داده‌ها نیز ضروری است.

به عنوان درس پنجم، ضروری است تا اقداماتی جهت گسترش سریع پوشش تأمین‌اجتماعی ارائه شود. امروزه کشورهای بسیاری از مکانیسم‌های نوآورانه مبتنی بر پلتفرم‌های آنلاین، خطوط تلفنی ارائه کمک و استفاده از ظرفیت مقامات محلی برای ثبت‌نام سریع افراد جهت بهره‌مندی از مزایای تأمین‌اجتماعی اقدام کرده‌اند. جهت سنجش دارای شرایط بودن افراد، داده‌های جمع‌آوری شده در زمان ثبت‌نام با داده‌های موجود در سایر طرح‌ها و بخش‌ها تکمیل و چک می‌شوند. نوآوری‌های صورت پذیرفته در این حوزه بسیار فراوان بوده و به برنامه‌های تأمین‌اجتماعی اجازه داده تا میلیون‌ها نفر از افراد بالقوه را در چند روز ثبت‌نام کند.

این اقدامات مغایر با رویه‌های موجود بوده که بسیار سنگین، پرهزینه و زمان‌بر بوده، به‌ویژه در ارتباط با طرح‌هایی که کاهش فقر را هدف قرار داده‌اند. با این حال، ضروری است همچنان نوآوری‌های بیشتری در راستای نیازهای رویکرد نوین در حوزه ثبت‌نام صورت پذیرد.

استفاده از مکانیسم‌های پرداخت چابک و منعطف آخرین درسی است که در دوران شیوع ویروس کرونا فراگرفتیم. شیوع کرونا به‌شدت از طریق محدودیت‌های رفت‌وآمد و وضع فاصله‌گذاری اجتماعی موجب کاهش حرکت افراد شد. این موضوع سبب استفاده از ابزارهای جدید به‌ویژه در ارتباط با نقل و انتقال مالی شد. اگرچه حرکت به سمت نقل و انتقال مالی اتفاق جدیدی نیست، اما این بیماری فراگیر منجر به ارتقاء نوآوری مانند باز کردن حساب از راه دور، حساب‌های پولی مبتنی بر تلفن همراه و نقل و انتقالات مالی بدون نیاز به کارت شد. این نوآوری‌های مستمر قطعاً آینده نقل و انتقال مالی در حوزه تأمین‌اجتماعی را تحت تأثیر قرار خواهند داد.

شهریار محمودزاده

 مشاور صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر