در این گزارش نگاهی دارد به مهمترین رویدادها و اتفاقاتی که در سال ۹۹ حاشیه هایی را در حوزه موسیقی رقم زد.

فراز و نشیب‌های کنسرت‌های آنلاین

با شیوع ویروس کرونا در کشور، موسیقی وارد فضای قرنطینه شد. در ابتدا برخی از نوازندگان، نواختن روی پشت بام‌ها و بالکن‌ها را آغاز و به مرور هنرمندان مطرح نیز از صفحات مجازی خود اجراهایی را به صورت زنده و آنلاین برگزار کردند که همزمان توسط میلیون‌ها بیننده در سراسر دنیا قابل دسترسی بود.

در ادامه، اجراهای ساده خانگی به کمک برخی سازمان‌های متولی از جمله شهرداری و وزارت ارشاد، شکل برنامه ریزی شده‌تری به خود گرفت و جایش را به اجرای کنسرت‌های آنلاین رایگان داد.

به طور کلی کنسرت‌های آنلاین از همان بدو شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌ها، راه حلی مناسب برای امتداد جریان موسیقی در کشور به حساب می‌آمد. البته این جریان در طول یک سال، نتوانست به راه حل و رویکردی تثبیت شده و پذیرفته شده برای برگزاری دست پیدا کند و در مقاطعی به فراموشی سپرده و دوباره از سر گرفته شد و یا رنگی تجاری به خود گرفت.

در این میان رقم‌های پیشنهادی برای برپایی مجازی برخی از این کنسرت‌ها (خصوصا در ژانر پاپ)، سلیقه‌ای بود.

از جمله حواشی برگزاری کنسرت های آنلاین در سال ۹۹، می‌توان به اجرای همایون شجریان اشاره کرد؛ به گونه‌ای که این اجرای آنلاین در فروش بلیت و به لحاظ مشکلات فنی پخش، با مشکل و حاشیه مواجه شد و در ادامه هم برگزارکنندگان مجبور شدند بهای برخی بلیت های فروخته شده را به صاحبانشان برگردانند.

در ادامه خواننده هایی مثل سیروان خسروی و بابک جهانبخش هم با ادامه دادن این رفتار، با انتقادهایی مواجه شدند؛ به نحوی که جهانبخش که قصد برگزاری یک کنسرت آنلاین با فروش بلیت ۵۵ هزار تومانی را داشت، در حساب رسمی خود در اینستاگرام متنی را منتشر و تاکید کرد، «هیچکس زوری بلیط نمیخره و تماماً یک انتخابه شخصیه! مثل سینما رفتن و اکران یک فیلم رو دیدن...»

این خواننده پاپ همچنین در بخشی از متن خود از برگزاری کنسرت آنلاین ابراز پشیمانی کرده بود.

حاشیه‌هایی از این دست البته با پرسش‌هایی از این قبیل هم مواجه می‌شد که در نهایت هنرمندان موسیقی در شرایط کرونا بجز برگزاری کلاس‌های آموزشی و کنسرت‌های آنلاین از چه طریق می‌توانند کسب درآمد کنند؟ و البته آیا بهتر نیست سازمان‌های متولی امر همانند وزارت ارشاد و شهرداری به رویه حمایتی خود ادامه می‌دادند تا همزمان امکان بهره گیری مردم از جریان موسیقی و همچنین ارتزاق هنرمندان فراهم باشد؟

از اینها که بگذریم، در آخرین روز دی‌ماه دفتر موسیقی اعلام کرد که به دنبال اعلام وضعیت زرد در تهران و از سرگیری فعالیت‌های گروه سه، شرایط ازسرگیری کنسرت‌های موسیقی بررسی و مقرر شده است که برگزاری کنسرت‌ها با هدف تشویق مردم به بهره‌مندی از برنامه‌ها، بدون افزایش قیمت بلیت و با رعایت کلیه پروتکل‌های بهداشتی انجام شود.

البته به اعتقاد برخی تهیه کنندگان موسیقی و متولیان امر، برگزاری کنسرت ها با ظرفیت ۳۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت سالن و یک سانس در روز، توجیه اقتصادی نداشت و تنها با هدف به جریان افتادن دوباره چرخ اقتصاد هنر مجبور به انجام آن بودند و در نهایت هم این تصمیم در سال ۹۹ عملی نشد.

پس از آن بود که اجراهای برخط رایگان در تالارهای وحدت و رودکی از سر گرفته شد و در امتداد آن جشنواره موسیقی فجر هم به صورت مجازی، با اجراهای غیرزنده و رایگان برگزار شد.

برگزاری کلاس های آنلاین آموزشی هم رویکرد دیگری بود که همزمان با شیوع کرونا در نظر گرفته شد و برخلاف مخالفت برخی هنرمندان و استادهای موسیقی که بر این باور بودند امکان آموزش مجازی این هنر وجود ندارد، با این حال این جریان همچنان پیگیری شد.

جشنواره موسیقی فجر؛ نقدها و تشویق ها

سی‌وششمین جشنواره موسیقی فجر در سال ۹۹ در حالی برگزار شد که به دلیل شرایط کرونا در کشور، امکان برگزاری حضوری اجراهای صحنه‌ای وجود نداشت و از طرفی اجراها حتی به صورت آنلاین هم برگزار نشدند. تمامی اجراهای جشنواره موسیقی فجر از پیش ضبط شده و البته به صورت رایگان در دسترس مخاطبانشان قرار گرفتند.

اما در شرایطی که اجراهای مجازی و ضبط شده از شور و هیجان جشنواره موسیقی فجر کاسته بود، با این حال برخی هنرمندان شرکت کننده با دفاع از این رویکرد وزارت ارشاد، امتداد برگزاری جشنواره موسیقی را در هر شرایطی به نفع جریان موسیقی در کشور دانستند.

ضمن اینکه جشنواره موسیقی فجر در سال ۹۹ با انتقادهایی هم همراه بود. علی مغازه‌ای، از کارشناسان موسیقی در مصاحبه‌ای با ایسنا، تاریخ مصرف این جشنواره را تمام شده خوانده و گفته بود: اینکه هر ساله بودجه‌ای برای برگزاری جشنواره موسیقی فجر در نظر گرفته می‌شود و مسئولان و مدیران دولتی موسیقی وظیفه دارند این بودجه را با هدفی از پیش تعیین شده هزینه کنند، یک نوع رفع تکلیف و سلب مسئولیت در قبال بودجه فرهنگی و هنری کشور است.

او با بیان اینکه دیگر باید به یک مدل و ساختار جدید اندیشیده شود، تاکید کرده بود: امروز دیگر لازم و ضروری است برای این بودجه برنامه‌ریزی مجدد صورت بگیرد و همزمان تلاش شود وفاق و آشتی با تمام هنرمندان ایجاد شود.

همچنین علی رهبری در نقد این جشنواره با تصریح این مطلب که «جشنواره موسیقی فجر تمام شرایطی را که یک جشنواره خوب باید داشته باشد ندارد» بیان کرده بود: برنامه‌های این جشنواره به همان صورتی است که مردم طی سال هم دیده‌اند؛ ضمن اینکه این جشنواره از لحاظ بین‌المللی ضعیف است تا حدی که عبارت بین‌المللی را از عنوان آن حذف کرده‌اند. برنامه‌هایی هم که طی ۱۵ سال گذشته در این جشنواره اجرا شده، رفته رفته ضعیف‌تر شده‌اند.

او از جمله دیگر دلایل ضعف این جشنواره را دبیرانی دانسته بود که هدایت آن را برعهده داشته‌اند و معتقد بود، «این افراد توانایی و تجربه کافی را برای هدایت جشنواره موسیقی فجر ندارند».

آنچه بر ارکستر سمفونیک تهران گذشت

ارکستر سمفونیک تهران مدت‌هاست که با مشکلاتی ثابت و نقدهایی در نحوه اداره همراه بوده است؛ نقدهایی که بیش از اینکه متوجه نوازندگان آن باشد، به رویکرد گردانندگان نسبت داده می‌شود. این ارکستر ماه‌هاست مدیر هنری ثابتی ندارد و هر بار تصمیم‌های جدیدی برای اداره آن گرفته می‌شود. اما این تصمیم ها هم یا نصفه کاره رها شده و یا نتیجه بخش نبوده‌اند.

۲۲ مهر ماه امسال بود که خبر تشکیل شورایی با هدف آنچه «هدایت فعالیت‌های ارکستر سمفونیک تهران و ارتقای سطح عملکرد این ارکستر» می‌خواندند، اعلام شد.

در همان زمان عنوان شده بود که قرار است این ارکستر با همراهی رهبرهای مهمان به کار خود ادامه دهد؛ در حالی که برخی هنرمندان و کارشناسان موسیقی از جمله علی رهبری (از رهبران ارکستر قدیمی) در مصاحبه‌ای با ایسنا این تصمیم را به علت هزینه نکردن دولت برای دعوت از رهبران حرفه‌ای، غیرعملی خوانده بود.

اکنون معلوم نیست استفاده از رهبرهای مهمان به چه صورت قرار است برای ارکستر سمفونیک تهران ادامه دار باشد. با این حال این ارکستر در جشنواره موسیقی فجر با رهبری نصیر حیدریان توانست پس از قریب به یک سال سکوت، اجرای قابل قبولی را ارائه دهد.

روزی که به نام موسیقی نشد!

پس از درگذشت محمدرضا شجریان، حاشیه ها برای نام گذاری روزی به نام موسیقی بالا گرفت.

خانه موسیقی در سال ۹۹ با انتشار گزارشی از عملکرد خود برای نام‌گذاری روزی به نام موسیقی، اعلام کرد که در ابتدای مهر ماه با ارسال نامه‌ای به وزیر ارشاد، درخواست کرده که یکم مهر ماه، مصادف با زادروز تولد محمدرضا شجریان، به عنوان روز ملی موسیقی ثبت شود؛ البته این درخواست پیشترها درباره سالروز تولد فارابی هم از سوی این نهاد صنفی مطرح شده بود که در آن زمان به دلیل آنچه از سوی خانه موسیقی «کم لطفی مسئولان دولتی وقت» عنوان شد، در نهایت مورد تصویب قرار نگرفت.

اما با درگذشت محمدرضا شجریان گزینه‌ای دیگر (تولد استاد آواز ایران) هم برای نام گذاری روز موسیقی، پیش روی اهالی هنر قرار گرفت. این درخواست در روز تشییع پیکر این هنرمند، از سوی متولیان خانه موسیقی اعلام و بر آن تاکید شد.

در ادامه اما نامه‌ای از سوی جمعی از هنرمندان موسیقی ایران منتشر شد که در آن پیشنهاد شده بود روز مزین به نام «فارابی» به عنوان روز ملی موسیقی اعلام شود که این نامه نیز از سوی خانه موسیقی با واکنش‌هایی همراه و اصل صحت این نامه زیر سوال برده شد.

با این همه فارغ از اینکه در نهایت بهترین گزینه برای اختصاص روزی به نام موسیقی کدام مناسبت می توانست باشد، پرواضح بود که اختلاف نظرهایی از این دست، عایدی جز تاخیر دوباره در ثبت روزی به نام موسیقی در کشور نداشت.

چالش های نصب تابلوی خیابان شجریان

دو سال از مصوبه تغییر نام تعدادی از خیابان‌های تهران به اسم چند چهره علمی و فرهنگی کشور می‌گذشت که سرانجام پس از کش و قوس های فراوان، ۳۰ آذر ماه و در حالی که استاد محمدرضا شجریان دیگر در بین ما نبود، خیابان فلامک واقع در منطقه دو تهران به اسم او تغییر نام داد.

این اتفاق در حالی صورت گرفت که ابلاغ مصوبه شورای شهر برای نامگذاری خیابانی به نام محمدرضا شجریان در اواخر آبان ماه صورت گرفته بود.

اما چند روز پس از این اتفاق، عده‌ای به صورت خودسرانه اقدام به تخریب تابلوی این خیابان کردند که این اتفاق واکنش‌های بسیاری را در پی داشت. از جمله این واکنش ها به محسن هاشمی ـ رئیس شورای شهر تهران ـ تعلق داشت، که گفته بود: نسبت به اقدام خودسرانه گروهی از شهروندان در مخدوش کردن تابلوی نام استاد شجریان، تذکر می‌دهم و متاسفانه این اقدام با استفاده از پوشش نام شهدا انجام شد که خوشبختانه خانواده شهید فخری زاده، با اطلاع رسانی مناسب، نارضایتی خود را از اینگونه اقدامات اعلام کردند.

انتخابات خانه موسیقی

انتخابات خانه موسیقی و عملکرد این نهاد صنفی همواره به عنوان یکی از رویدادهای پربحث اهالی موسیقی مطرح و عموما با انتقادهایی هم همراه بوده است. عده‌ای بر این باورند که در هر دوره افرادی مشخص به عنوان کاندیدا در انتخابات شرکت می‌کنند و از بین همان افراد هم اعضای هیات مدیره برگزیده می‌شوند. از طرفی برخی دیگر با طرح این پرسش که چرا آن گونه که باید از سوی هنرمندان از یک نهاد مدنی حمایت و استقبال نمی‌شود، آزاد بودن شرکت در انتخابات هیات مدیره خانه موسیقی را یادآور می‌شوند.

امسال با گذشت چهار سال از آخرین انتخابات هیات مدیره خانه موسیقی، قرار بر برگزاری انتخابات کانون‌های این نهاد صنفی در خرداد ماه ۹۹ بود. ولی هر بار به بهانه هایی چون ممنوعیت ستاد مبارزه با کرونا برای برگزاری حضوری این رویداد یا فراهم نبودن بستر برگزاری آنلاین انتخابات، این رویداد به تعویق و در نهایت هم به سال ۱۴۰۰ کشانده شد.

با این حال ۲۹ آذر ماه و پس از اینکه پافشاری ها برای برگزاری انتخابات خانه موسیقی و پیشنهاد برگزاری آنلاین به شیوه انتخابات برگزارشده توسط بسیاری از نهادهای صنفی دیگر در سال ۹۹، بی نتیجه ماند، جمعی از اهالی موسیقی با تاکید بر برگزاری الکترونیک انتخابات خانه موسیقی تا قبل از پایان سال ۹۹، نامه‌ای را خطاب به فرهاد فخرالدینی نوشتند. فخرالدینی ـ رییس شورای عالی خانه موسیقی ـ هم در پاسخ به این درخواست، گفته بود که تصمیم گیری در مورد نحوه برگزاری انتخابات و نیز تصویب تغییرات لازم در اساسنامه از وظایف هیات مدیره خانه موسیقی و اجرای این مصوبات هم به عهده ی مدیرعامل آن خانه است. او همچنین ابراز امیدواری کرده بود که در انتخابات پیش رو همه هنرمندان با اعتماد به خانه موسیقی با اکثریت کامل مشارکت کنند.

این اظهارنظر از سوی رییس شورای عالی خانه موسیقی، در نهایت نگاه ها را به سمت برگزاری انتخابات خانه موسیقی در سال ۱۴۰۰ معطوف کرد و این پرسش را به میان آورد که در نهایت تیم فعلیِ گردانندگان خانه موسیقی، در نهایت چه زمان قصد دارند به انتخابات جدید اعضا تن بدهند.

استعفای مدیرعامل انجمن موسیقی ایران

از دیگر رویدادهای موسیقی سال ۹۹ استعفای ناگهانی علی ثابت نیا از سمت مدیر عاملی انجمن موسیقی ایران بود. استعفای او به نارضایتی از تصمیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره حذف انجمن‌های موسیقی استان‌ها و تاسیس موسسات فرهنگی هنری وابسته به بخش خصوصی به جای این نهاد، نسبت داده شد.