دکتر رضا نیکوکار، پزشک عمومی و MPH طب سالمندی، ضمن تشریح نیازهای دوران سالمندی در حوزه شهری، اجتماعی و درمانی، به مسئله «آموزش» و «آگاهی بخشی» سالمندان به‌منظور اتخاذ شیوه‌های صحیح زندگی تاکید دارد و معتقد است آگاهی‌بخشی پایه و اساس سلامت سالمندی را تشکیل می‌دهد و حفظ سلامت سالمندان می‌تواند ما را در دست‌یابی به جامعه سالم، سوق دهد. مشروح این گفت‌وشنود را پیش رو دارید.
با توجه به شتاب افزایش جمعیت سالمندی پیش بینی ارائه چه خدماتی در حوزه سلامت اجتماعی و شهری باید در اولویت قرار گیرد؟
ابتدا باید اشاره کنم که جمعیت سالمند کشور ما رشد شتابانی دارد و پیش‌می‌شود طی ۳۰ سال آینده یعنی در سال ۱۴۳۰ یک سوم افراد جامعه را سالمندان تشکیل دهند. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، افراد بالای ۶۰ سال سالمند محسوب می‌شوند و در کشور ما نیز ملاک سالمندی این سن قرار گرفته است. به‌طور حتم مراقبت از سالمندان نیازمند برنامه‌ریزی مناسب در ابعاد گوناگون است. در سال‌های اخیر سند ملی سالمندی در کشور تدوین و مسئولیت اجرایی دستگاه‌ها در قبال سالمندی مشخص شد؛ اما استراتژی مندرج در این سند آنگونه که باید به اجرا درنیامده است. به‌هر روی در زمینه سلامت سالمندان، سازمان بهداشت جهانی کتاب‌هایی را منتشر کرده و راهبردها را توضیح داده است. اما در پاسخ به سوال اصلی باید بگویم در این زمینه نیز سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۰ سلامت شهری را تعریف کرده که به سال سلامت شهری مشهور شد. سلامت شهری تعاریف عمده و ابعاد گسترده‌ای را دربر می‌گیرد که شامل بهبود شرایط جسمی، محیط فیزیکی، محیط زیست و شرایط اجتماعی در زیرساخت‌های شهری است که خروجی آن جامعه سالم و سلامت اجتماعی را به‌دست می‌دهد. باید توجه داشت عواملی مانند مسکن، شغل، غذا، بهداشت و غیره می‌تواند جامعه سالم را متاثر کند؛ اما معتقدم، آنچه که بیش از این عوامل در دسترسی به سلامت اجتماعی و به‌طور خاص سلامت سالمندان، نقش دارد؛ مسئله «آگاهی بخشی» به سالمندان برای افزایش مهارت‌های اجتماعی و درواقع «شهروند سازی» است. آگاهی‌بخشی پایه و اساس سلامت سالمندی را تشکیل می‌دهد که و ایجاد آن نیازمند انجام برنامه‌ریزی‌های بلند و کوتاه‌مدت است. برای مثال آشنایی کودکان با مفاهیم سلامت در مدارس، می‌تواند آن‌ها را در برخورداری از زندگی سالم در سنین بالای زندگی کمک کند.
بیماری‌ها و مخاطرات سلامت محور برای سالمندان ساکن در شهرها شامل چه مواردی است؟
آنچه که امروزه سلامت سالمندان را به مخاطره می‌اندازد، بیماری‌های غیرواگیر است و بسیاری از سالمندان جوامع با این نوع بیماری‌ها درگیر هستند. بیشترین مشکلاتی که منجر به ناتوانی سالمندان شده یا عملکرد آن‌ها را مختل می‌کند، بیماری‌های عضلانی اسکلتی، قلبی عروقی، فشارخون، دیابت و سایر بیماری‌های مزمن است. تاثیرگذاری این بیماری‌ها در زندگی سالمندان به نحوی است که در طب سالمندی نیز این گروه سنی جامعه به دو گروه سالمندان سالم و سالمندان دارای بیماری‌های مزمن و پاتولوژیک تقسیم‌بندی می‌شود. هرچند باید توجه داشت که این بیماری‌ها اختصاص به سالمندی ندارد که مترادف هم معنا شود. بنابراین، خروجی مناسب سلامت سالمندی به آموزش سالمندان باز می‌گردد که در مرحله پیشگیری، بتوانند خود را مقاوم و توان‌مند کنند تا کمتر به بیماری‌ها دچار شوند.
کاهش تأثیرات زندگی شهری مانند آلودگی هوا، کیفیت سیستم حمل‌ونقل، سوءتغذیه ناشی از وضعیت اقتصادی بر سلامت سالمندان نیازمند چه تدابیر در حوزه شهری و ارایه خدمات سلامت محور است؟
اگر به متغیرها توجه کنیم؛ متوجه می‌شویم که حداقل ۲۰ عامل وجود دارد که می‌تواند در پایداری سلامت سالمندان موثر واقع شود. یکی از مهمترین این موارد، افزایش ظرفیت مشارکت‌های اجتماعی سالمندان است. با ایجاد انجمن‌ها و کلوپ‌های شهری می‌توانیم همبستگی‌های اجتماعی سالمندان را تقویت کنیم. همچنین لازم است تا ارائه خدمات به سالمندان در سیستم‌های اداری مبتنی بر «رعایت عدالت» باشد. این اقدامات با انجام برنامه‌ریزی شدنی است و قابلیت اجرا دارد. علاوه بر آن باید زمینه پذیرش اجتماعی و انسجام اجتماعی سالمندان در جامعه فراهم شود که نیازمند بسترسازی مناسب در حمل‌ونقل شهری، مناسب‌سازی محیط زیست، پارک‌ها و سایر اماکن عمومی است که تحقق این عوامل دست‌به‌دست هم می‌دهد تا جامعه پویایی برای سالمندان به‌وجود آید. جا دارد اشاره کنم، سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۵ طرح شهرهای دوستدار سالمند را مطرح و شاخص‌های آن را تعیین کرد. این طرح در کشور ما در اصفهان به اجرا درآمد که تداوم نیافت. معتقدم اگر براساس معیارهای جهانی پیش رویم و بتوانیم همان شهرهای دوستدار سالمند را به اجرا درآوریم، می‌توانیم زندگی اجتماعی و شهری سالمندان را ارتقا دهیم. در این راستا، سازمان بهداشت جهانی جمله شعاری دارد که اگر اجتماع را برای سالمندان طراحی کنیم، همه افراد جامعه می‌توانند از منافع آن منتفع شوند. به این معنا که وقتی پارک، حمل‌ونقل، ادارات، منازل و فضاهای شهری مناسب‌سازی شود، یک کودک، زن باردار، معلول و سایر اقشار جامعه می‌توانند از آن استفاده کنند.
چه سیاست‌ها و الزاماتی برای بهبود سطح کیفی سلامت روانی و جسمانی شهروندان ساکن شهرها باید در دستور کار دولت قرار گیرد؟
باید بگویم، قانون درحوزه حمایت از سالمندان ورود کرده و یکی از این قوانین را می‌توانیم در ماده ۲۷ برنامه پنجم توسعه، مشاهده کنیم؛ براساس این قانون دولت مجاز است نسبت به برقراری و استقرار نظام جامع تأمین‌اجتماعی چند لایه اقدام کند. نظام چند لایه شامل بیمه‌های حمایتی، بیمه‌های اجتماعی و بیمه‌های مکمل است. بیمه‌های حمایتی، افراد کم‌توان اقتصادی و معلولان را تحت پوشش دارد. بیمه‌های اجتماعی با مشارکت نیروی کار و پرداخت حق‌بیمه به اجرا درمی‌آید و بیمه‌های تکمیلی نوعی پس‌انداز داوطلبانه است که افراد ذی‌نفع از مزایای آن استفاده می‌کنند. نظام سه‌لایه در کشورهایی مانند استرالیا، انگلستان، هلند و کانادا به‌طور کامل به اجرا درمی‌آید و مردم از تاثیرات آن بهره‌مند می‌شوند. اجرای این طرح در کشور ما کم‌رنگ بوده و نیازهای ضروری سالمندان مانند ایجاد آسایشگاه‌های مناسب برای نگهداری سالمندان پاسخ داده نمی‌شود. به‌طور حتم اجرای این طرح‌ها در کاهش هزینه‌های درمانی سالمندان، هزینه‌های اقامتی و مراقبتی تاثیر بسزایی دارد.
پیش‌بینی شما از نیازمندی‌های عمومی سالمندان ساکن شهرهای بزرگ در ۲۰- ۱۰ سال آینده چیست و چه اقداماتی باید انجام شود؟
همان‌طور که اشاره کردم؛ اولین توصیه‌ام آموزش است؛ اگر سالمندان از روش زندگی سالم مانند تغذیه، ورزش و سلامت روان برخوردار شوند، کمتر دچار مشکل می‌شوند. در این زمینه رسانه‌ها نقش مهمی در ارتقای آگاهی سالمندان دارند و ساخت یک کلیپ ساده، سریال و فیلم تاثیر زیادی در آگاهی‌بخشی سالمندان ایجاد می‌کند. مجامع جهانی نیز در این زمینه تاکید دارند که هر اقدامی ابتدا باید با آموزش گره بخورد.
نظر شما