نتایج طرح آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار مرکز آمار ایران که سال ۱۳۹۷ توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد، نشان می‌دهد که حدود ۵۸ درصد افراد ۱۵ ساله و بیشتر باسواد (معادل ٣٠ میلیون و ٧٨۶ هزار و ٧٢۶ نفر ) طی سال قبل از آمارگیری، مطالعه کتاب غیردرسی داشته‌اند. باوجود اینکه آمار افراد اهل مطالعه در ایران، متوسط ارزیابی می‌شود، اما سرانه مطالعه کتاب (۱۶ دقیقه در شبانه روز) بنا به دلایلی متعدد بسیار پایین است. امروزه به تکرار مشغله‌های زندگی و کاری، جذاب‌نبودن کتاب‌ها، توسعه شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای نوین صوتی و تصویری در بی‌رغبتی و یا علاقه‌نداشتن به مطالعه مطرح می‌شود.
کتاب، ناجی انسان
سینا مهرپور، دانشجوی رشته عمران یکی از بی‌شمار افرادی است که چرخیدن در اینترنت و گوش‌کردن پادکست‌ها را بر کتاب خواندن ترجیح می‌دهد و او در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین تأکید می‌کند که فضای مجازی کار را راحت کرده و با خرید یک بسته اینترنت به انبوهی از اطلاعات دست پیدا می‌کنم و نیازی نمی‌بینم که کتاب بخوانم. تازه در صورت احساس نیاز، کتاب صوتی گوش می‌کنم.
اما در نقطه مقابل، فرهنگ نجاتیان، دانشجوی رشته اقتصاد دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین با اشاره به اینکه روزانه به طور خالص یک تا دو ساعت مطالعه دارد، او در بیان عوامل موثر در عشق ورزی‌اش به کتاب و کتابخوانی می‌گوید: در حال حاضر دانشجوی اقتصاد هستم، در اقتصاد هر چیز هزینه- فرصتی دارد. هزینه دانستن، رنج کشیدن است، اما به نظرم یک دانای غمگین‌بودن بهتر از یک احمق خوشحال‌بودن است، برای همین کتاب می‌خوانم. البته بی‌شک به جز علایق خودم، انتشارات، نویسنده، مترجم، معرفی توسط دوستان و اساتید و ارتباط با روند مطالعاتی‌ام بر انتخاب نوع کتاب تأثیر می‌گذارد.
اگرچه این دانشجوی اقتصاد اسطوره شناسی، تاریخ، ادبیات، روانشناسی، اقتصاد، فرگشت شناسی و زبان شناسی را از مهم‌ترین موضوعات موردعلاقه خود معرفی می‌کند اما به این نکته هم اشاره کرد که هر کتاب پژوهشی و یا رمان که رویکرد پرسشگرانه داشته باشد را بیشتر می پسندد. او در این خصوص اضافه می‌کند: کتاب‌هایی که سوالات مهمی می‌پرسند برای من جذابیت دارند. کتابی که یکی از ایده هایش بتواند در تو ماندگار شود، رشد کند و ریشه بزند کتاب خوبی است.
او در پاسخ به اینکه چه توصیه‌ای به جوانان و همسالان خود برای تشویق به مطالعه دارید، می‌گوید: برای همه افراد یه سنجه یکسان وجود ندارد تا بگویم چه کتابی خوب یا بد است. به نظرم زندگی آزمایش همین جمله‌هاست یا آنها را به خودمان ثابت یا ردشان می‌کنیم. زندگی کوتاه و دردناک است پس با کتاب خودمان را نجات می‌دهیم.
کتاب باید ارزش خواندن داشته‌باشد
آرش کتان‌فروش، دانش‌آموز کلاس هشتم در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین تفریح و سرگرمی را از دلایل خود برای مطالعه و کتابخوانی معرفی می‌کند و می‌گوید: علاوه بر اینکه از خواندن کتاب لذت می‌برم در کنار آن از نوشته‌های کتاب یاد می‌گیرم. گاهی هیجان زده و احساساتی می‌شوم و زمانی با کنجکاوی به خواندن بقیه کتاب ترغیب می‌شوم. این دانش‌آموز از اینکه با خواندن کتاب حس خوبی دریافت می‌کند با اشتیاق تمایل دارد که مقداری از زمان خود را صرف کتاب خواندن کند.
آرش در پاسخ به اینکه در انتخاب یک کتاب چه عواملی را مدنظر قرار می‌دهد، اضافه می‌کند: یک کتاب باید ارزش خواندن داشته باشد. یعنی زمانی که کتاب را می‌خوانیم نکته‌ای بیاموزیم و حین خواندن نیز لذت مدنظر را به دست بیاوریم.
او موضوع و ژانر کتاب را یکی دیگر از عوامل مهم مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد: موضوع و ژانر کتاب باید با علایق و سلایق ما همخوانی داشته باشد. من شخصاً کتاب سرگرم‌کننده، جذاب و پرهیجان و با تعلیق را می‌پسندم. همچنین به رمان نوجوان در ژانرهای فانتزی، ماجراجویی و معمایی مانند کتاب‌های «مومو، نوشته‌ی میشائیل انده»، «جلاد لاغر، نوشته‌ی دارن شان»، و «آبشار یخ، نوشته‌ی میتو جی. کری» علاقه دارم.
او با اشاره به برخی نکات آموخته‌شده از کتاب‌هایی که خوانده می‌گوید: در کتاب دلتورا یکی از شخصیت‌ها به فرد دیگری اعتماد کرده بود و با هم همسفر شدند اما آن شخصی که مورداعتماد قرار گرفته بود نقشه قتل دیگری را داشت. یا در کتاب جلاد لاغر دو نفر آدم خوش‌صحبت و باحال در حقیقت دزد و جنایتکار بودند. من از این داستان‌ها یاد گرفتم‌که فریب ظاهر افراد خوش‌قیافه و مهربان را نخورم و به هرکسی به راحتی اعتماد نکنم.
کتان‌فروش در توصیه خود به بچه‌ها برای مطالعه و کتابخوانی تأکید می‌کند که بخوانید و مطالعه کنید، چرا که باعث ارتقای اطلاعات، خلاقیت و دیگر مهارت‌های شما می‌شود. او در پایان اضافه می‌کند: به طور مثال روزانه چند صفحه کتاب بخوانید، یک روز در هفته به کتابخانه بروید، از کتاب‌هایی که خواندید برای خود و دیگران بازگو کنید و در آخر خلاصه‌ای از کتابی‌که خوانده‌اید را بنویسید.
همچنان که به تکرار در گفت‌وگوهای رسمی و یا محاوره‌ها بارها شنیده و می‌شنویم تمام افراد جامعه به نوعی برای کتاب نخواندن خود دلایلی مطرح می‌کنند و به نظر می رسد که ساعت و میزان مطالعه مردم با فاصله از این واقعیت جامعه، هر ساله به مناسبتی خاص اعلام می‌شود و بعضاً دلایلی از جمله گران شدن کتاب و... به عنوان عمده‌ترین دلیل علل بی‌علاقگی مردم به کتاب و کتابخوانی بزرگ‌نمایی می‌شود. رویکردی که قاسم صفایی‌نژاد، مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی با آن مخالف است و آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد.
لزوم نیازسنجی از مردم
صفایی‌نژاد در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین می‌گوید که در ساده‌ترین شکل انگشت اتهام به سمت مردم است که گفته می‌شود مردم کتاب نمی‌خوانند. در صورتی که سیاستگذار فرهنگی و قانونگذار، ناشر، کارش را درست انجام نمی‌دهد و توپ را به زمین مردم می‌اندازند.
او تأکید بسیاری از پژوهشگران، مدیران و فعالان رسانه بر اینکه مردم کتابخوان نیستند خودفریبی می‌داند، اضافه می‌کند: در سال‌های اخیر مؤلفه «اقتصاد» نیز به یکی از عوامل اضافه شده یعنی به دلیل اینکه اوضاع اقتصادی کشور خوب نیست پس مردم کتاب نمی‌خرند.
صفایی‌نژاد با اشاره به اینکه «ما نمی‌گویم که اوضاع مطالعه در کشور ما خوب است، اما آنطور که دوستان هم متصور می‌شوند بد نیست»، می‌گوید: باید مؤلفه‌ها را در کنار هم داشته باشیم. مؤلفه‌ها از نیازسنجی شروع می‌شود. یعنی باید بدانیم مردم ما در چه زمینه‌ای تمایل به خواندن دارند و چه نیازی دارند، چه محتوایی برای مردم تولید شود، نحوه تولید، توزیع، بازخوردگیری و نحوه حمایت از ناشران، سیاستگذاری و قانونگذاری به چه صورت باشد. در تمام این مؤلفه‌ها طبیعتاً نواقصی وجود دارد که به آنها توجهی نمی‌شود.
مدیرعامل انتشارت علمی و فرهنگی تاکید می‌کند که نباید در شرایطی که سیاستگذار فرهنگی، قانونگذار و ناشر، کارشان را به درستی انجام نمی‌دهد توپ را به زمین مردم بیانداریم.
بنابراین ترویج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه نیازمند مؤلفه‌های مختلف در کنار هم از جمله نیازسنجی از مردم است. موضوعی‌که صفایی‌نژاد نیز در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین با اشاره به آن بر لزوم مردمی‌کردن نشر به عنوان یکی از زیربنایی‌ترین فاکتور در ترویج کتاب و کتابخوانی در جامعه بر آن تأکید دارد.
نظر شما