بررسی عدالت مالیاتی در شمال و جنوب اروپا

آگاهی از عدالت مالیاتی عموما در کشورهای شمال و غرب اروپا بالاتر بوده، اما در اروپای شرقی پایین‌تر است و کارشناسان این شکاف را به کیفیت خدمات عمومی و ظرفیت سیستم مالیاتی برای توزیع مجدد ثروت نسبت می‌دهند.

براساس گزارش ایسنا،  مالیات‌ها، راهی مهم برای دولت‌ها در جهت پرداخت هزینه‌های خدمات عمومی مانند مراقبت‌های بهداشتی و آموزش هستند.  در سال ۲۰۲۳، کل مالیات‌های جمع‌آوری‌ شده تمام دولت‌های اتحادیه اروپا، حدود ۴۰ درصد از کل ارزش کالاها و خدمات تولید شده را تشکیل داد که به عنوان نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی شناخته می‌شود.

با وجود نقش محوری مالیات، حدود یک چهارم مردم اتحادیه اروپا معتقدند که شهروندان کشورشان «اصلا» متناسب با درآمد یا ثروت خود مالیات نمی‌پردازند. اما چرا دیدگاه‌ها در مورد عدالت مالیاتی در سراسر اروپا چگونه متفاوت است؟

نتایج تحقیق یورو بارومتر در سال ۲۰۲۵، پاسخ‌های بیش از ۲۵ هزار نفر را به سوال «آیا مردم در کشور شما متناسب با درآمد و ثروت خود مالیات می‌پردازند؟» بررسی کرد:

از هر پنج پاسخ‌دهنده در سراسر اتحادیه اروپا، یک نفر گفت: این موضوع «تا حد زیادی» در کشورشان صادق است، اما نسبت افراد با این پاسخ، از فقط هشت درصد در لتونی تا ۳۸ درصد در فنلاند، متغیر است.  حداقل سه نفر از هر ۱۰ نفر در لوکزامبورگ (۳۶ درصد)، دانمارک (۳۲ درصد)، اتریش (۳۲ درصد)، مالت (۳۱ درصد)، آلمان (۳۱ درصد) و یونان (۳۰ درصد) نیز معتقد هستند که مردم کشورهایشان «تا حد زیادی» متناسب با درآمد و ثروت خود مالیات می‌پردازند.

از سوی دیگر، لیتوانی، لهستان و چک (هر کدام ۹ درصد) بسیار نزدیک به لتونی هستند و تعداد کمی از افراد به این سوال، اینگونه پاسخ دادند. در میان اقتصادهای بزرگتر اتحادیه اروپا، ایتالیا با ۱۲ درصد کمترین سهم را برای این دیدگاه نشان می‌دهد. این برداشت همچنین در اسپانیا (۱۷ درصد) و فرانسه (۱۹ درصد) کمتر از میانگین اتحادیه اروپا است.

حدود نیمی از پاسخ‌دهندگان در اتحادیه اروپا (۵۱ درصد) گفتند که مردم کشورشان «تا حدودی» متناسب با درآمد و ثروت خود مالیات می‌پردازند. این سهم از ۳۳ درصد در مجارستان و کرواسی تا ۵۹ درصد در قبرس متغیر است. بیشتر کشورها بین ۴۵ درصد تا ۵۵ درصد قرار دارند که این پاسخ در ۲۳ کشور از ۲۷ کشور اتحادیه اروپا، رایج‌ترین پاسخ است. استثناها، مجارستان، کرواسی، استونی و بلغارستان هستند که در آنها پاسخ «اصلا» بالاتر از «تا حدودی» بود.

چهار کشور با پاسخ‌های «اصلا» برجسته هستند

حدود یک چهارم مردم اتحادیه اروپا (۲۴ درصد) معتقد هستند که شهروندان کشورشان «اصلا» مالیات را به طور منصفانه و متناسب با درآمد و ثروت خود پرداخت نمی‌کنند. در چهار کشور، مجارستان (۵۰ درصد)، کرواسی (۴۸ درصد)، استونی (۴۷ درصد) و بلغارستان (۴۶ درصد)  تقریبا نیمی از پاسخ‌دهندگان این دیدگاه را دارند.

بالاترین رتبه بعدی مربوط به اسلواکی (۳۸ درصد) است که نشان می‌دهد این چهار کشور به عنوان یک گروه متمایز برجسته هستند. فراتر از آنها، بیش از سه نفر از هر ۱۰ نفر در لتونی و لیتوانی (هر دو ۳۶ درصد)، لهستان (۳۳ درصد)، پرتغال، اسلوونی و چک (هر کدام ۳۲ درصد) نیز معتقد هستند که مالیات‌ها به طور عادلانه جمع‌آوری نمی‌شوند، زیرا شهروندان «اصلا» بر اساس درآمد و ثروت خود مالیات پرداخت نمی‌کنند.

 ایتالیا و اسپانیا نیز با ۳۹ درصد به این سطح نزدیک هستند. در مقابل، دو کشور شمال اروپا، دانمارک (هفت درصد) و فنلاند (۱۰ درصد)، کمترین میزان پاسخ «اصلا» را ثبت کرده‌اند که هر دو زیر ۱۰ درصد هستند. این نتایج نشان‌دهنده روندهای جغرافیایی واضحی در نحوه درک مردم از عدالت مالیاتی است.

به طور کلی، کشورهای شمال و غرب اروپا، دیدگاه‌های مثبت‌تری ابراز می‌کنند، در حالی که کشورهای جنوب اروپا بیشتر دچار تفرقه هستند. در مقابل، اعضای اروپای شرقی اتحادیه اروپا تمایل دارند سیستم‌های مالیاتی خود را کمتر منصفانه می‌دانند. در اتحادیه اروپا، پنج درصد از پاسخ‌دهندگان گفتند که «نمی‌دانند»، در حالی که سهم پاسخ‌های نامشخص در برخی کشورها به ۹ درصد می‌رسد.

چه چیزی دیدگاه مردم را در مورد عدالت مالیاتی شکل می‌دهد؟

اریک کیرچلر، استاد روانشناسی اقتصادی از دانشگاه وین گفت: جایی که شهروندان رویه‌ها را شفاف و قوانین را به طور مساوی برای همه اعمال می‌کنند، روحیه مالیاتی و انطباق داوطلبانه قوی‌تر است. در کشورهایی مانند دانمارک و فنلاند که به طور مداوم در میان رهبران جهانی در حکومت‌داری و صداقت رتبه‌بندی می‌شوند، شهروندان درک بسیار بالایی از عدالت در سیستم مالیاتی گزارش کردند.  

وی افزود: در این زمینه‌ها، مالیات‌دهندگان «ارزش مالیات» را به وضوح تجربه می‌کنند، زیرا خدمات عمومی با کیفیت بالا مانند مراقبت از کودکان، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و امنیت بازده مالیات را قابل مشاهده می‌کند. اعتماد نهادی پایین‌تر و ظرفیت اداری ضعیف‌تر، همانطور که در بخش‌هایی از اروپای شرقی و جنوب اروپا مشاهده می‌شود، اغلب این برداشت‌ها را تضعیف می‌کند.

فنلاند در مقابل لهستان

فابیان کالیتنر از دانشگاه «لودویگ ماکسیمیلیان» مونیخ تاکید کرد که مردم کشورهای اروپای شمالی عموما از توزیع درآمد پس از توزیع مجدد نسبت به مردم کشورهای اروپای جنوبی و شرقی رضایت بیشتری دارند. این نه فقط به این دلیل است که اختلاف درآمد بین بالا و پایین کمتر است - هرچند در بسیاری از کشورهای اروپای شرقی نیز نسبتا کم است - بلکه به این دلیل است که کف درآمد، حتی پس از در نظر گرفتن اختلاف در قدرت خرید، بالاتر است. به عبارت دیگر، فقرا در فنلاند و دانمارک به سادگی درآمد بالاتری نسبت به فقرا در لهستان یا چک دارند.

کالیتنر همچنین بر قدرت بازتوزیعی واقعی مالیات‌ها تاکید و به توانایی دولت در استفاده از سیستم مالیاتی خود برای تاثیرگذاری بر توزیع درآمد و ثروت اشاره و اظهار کرد: کشورهایی با بازتوزیع مالیاتی پایین، مانند استونی، لتونی یا مجارستان، سطح پایین‌تری از درک ارزش مالیات را نسبت به کشورهای با بازتوزیع بالا مانند اتریش، فنلاند یا دانمارک نشان می‌دهند.

نقش پیچیدگی مالیاتی

کارن سورث-اسلون از دانشگاه «پادربورن» آلمان، نقش پیچیدگی مالیاتی تاکید و اظهار کرد که سیستم‌های مالیاتی در کشورهای شمال اروپا، عموما کمتر پیچیده تلقی می‌شوند و این اغلب با سطوح بالاتر اعتماد به دولت و سیستم مالیاتی مرتبط است.

وی گفت: کشورهای شمال اروپا اطلاعات گسترده‌ای در مورد پرداخت‌های مالیاتی افراد به شهروندان خود ارائه می‌دهند و از این نظر بسیار شفاف هستند.

طبق گزارش یورونیوز، سابینا کولودزیج، از دانشگاه «کوزمینسکی» گفت: درک بالای عدالت مالیاتی در کشورهای شمال اروپا را می‌توان به کیفیت نهادی قوی و سطوح بالای اعتماد اجتماعی نسبت داد و این عوامل باعث افزایش رعایت داوطلبانه و امکان توزیع مجدد موثر می‌شود که به جوامع برابرتر با سطوح پایین فقر و نابرابری منجر می‌شود.