خطرات اقلیمی به خطرات اقتصادی تبدیل می‌شوند؛ درس‌هایی از تجربه مغولستان

تغییر اقلیم دیگر تنها یک مسئله زیست‌محیطی در چشم‌انداز دور نیست، بلکه تهدیدی فوری و فزاینده برای ثبات اقتصادی و مالی است. پیش‌بینی می‌شود که حتی در صورت تحقق سناریوی هدف‌گذاری‌شده 1.5 درجه سانتیگراد، در سراسر آسیا و اقیانوسیه تقریبا 85 درصد از مردم در معرض چندین خطر اقلیمی قرار خواهند داشت.

«کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه» سازمان ملل (UNESCAP)، مغولستان را نمونه‌ای بارز از آسیب‌پذیری‌های این منطقه می‌داند. براساس گزارش این کمیسیون مغولستان در «شاخص ریسک اقلیم جهانی» (Global Climate Risk Index) بین سال‌های 1993 تا 2022، در رتبه 19 از 171 کشور قرار گرفت و در سال‌های اخیر با رویدادهای فاجعه‌بار متعددی روبه‌رو شده است. برای مثال، زمستان شدید در سال‌های 2009–2010 بیشتر مناطق کشور را پوشاند و با وارد کردن خسارات اقتصادی بیش از 287 میلیون دلار، یک‌چهارم از تمام دام‌های کشور، یعنی 8.5 میلیون راس دام را از بین برد. به‌علاوه این زمستان شدید که در مغولستان به «دزود» معروف است، بار دیگر در سال 2023 حدود هشت میلیون راس دام را از بین برد و بیشتر از چهار هزار و 800 خانوار را تحت تاثیر قرار داد؛ خانوارهایی که بیش از 70 درصد از دام‌های خود را از دست دادند. همچنین در جولای 2023، سیل‌های شدیدی در «اولان‌باتر» و مناطق اطراف آن، زندگی بیش از 100 هزار نفر را مستقیم تحت تاثیر قرار داد.

خطرات فیزیکی و انتقالی

تحلیل اخیر «کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه» در مورد خطرات تغییر اقلیم و تاثیرات آن بر بخش مالی مغولستان نشان می‌دهد که سیستم مالی این کشور با چالش دوگانه‌ای هم از طرف خطرات فیزیکی تغییر اقلیم و هم خطرات انتقال سبز مواجه است. از طرفی اقلیم قاره‌ای مغولستان آن را در برابر خطرات شدید مانند سیل‌ها، خشکسالی‌ها، دزودها و همچنین تغییرات مزمن در الگوهای بارش و دما آسیب‌پذیر می‌کند. افزایش بارش‌ها و ذوب سریع برف‌ها منجر به سیلاب‌های مکرر و شدیدی شده است که زیرساخت‌ها و خانه‌ها را تخریب می‌کند. خشکسالی‌های شدید نیز تهدیدی برای بهره‌وری زمین‌های چراگاهی و منابع آب به شمار می‌روند و کشاورزی مبتنی‌بر دام‌پروری این کشور را تهدید می‌کنند.

در طرف دیگر خطرات انتقال سبز، ناشی از تغییرات جهانی به سمت توسعه کم‌کربن در حال افزایش است. با تصویب سیاست‌های اقلیمی و تکنولوژی‌های پاک در کشورها، بخش‌های پرکربن مغولستان با چالش‌های بزرگی روبه‌رو خواهند شد. برای مثال، بخش کشاورزی ممکن است تحت تاثیر سیاست‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای قرار گیرد که می‌تواند درآمد دامداران را به شدت کاهش دهد. همچنین صنعت معدن، که یکی از ارکان صادرات و تولید ناخالص داخلی مغولستان است، در برابر کاهش تقاضای جهانی برای زغال‌سنگ و سایر کالاهای پرکربن آسیب‌پذیر است.

از شوک‌های اقلیمی تا خطرات مالی

چرا این خطرات اقلیمی برای بانک‌ها، بیمه‌گران و در نهایت سیستم مالی اهمیت دارند؟ خطرات فیزیکی و خطرات انتقالی می‌توانند به سرعت به خطرات سیستماتیک مالی تبدیل شوند. زمانی که دامداران دام‌های خود را در اثر «دزود» از دست می‌دهند یا کشاورزی به دلیل خشکسالی از بین می‌رود، آن‌ها قادر به بازپرداخت وام‌ها نخواهند بود. آسیب‌های زیرساختی ناشی از سیل‌ها می‌تواند کسب‌وکارها و ارزش املاک را تحت تاثیر قرار دهد و سبد وام‌های مسکن را به خطر بیندازد. این فشارهای اقلیمی می‌توانند به افزایش نرخ‌های بازپرداخت معوق، نوسانات بازار، مشکلات نقدینگی و حتی مسئولیت‌های قانونی برای موسسات مالی منجر شوند. در مغولستان، بسیاری از بانک‌ها وام‌گیرندگانی دارند که در بخش‌های حساس به اقلیم فعالیت می‌کنند. اگر درآمد این وام‌گیرندگان به دلیل شوک اقلیمی از بین برود، بانک‌ها با افزایش وام‌های معوق و زیان‌های اعتباری روبه‌رو خواهند شد که می‌تواند ثبات مالی کلی را تهدید کند.

راهکارهایی برای تقویت سیستم مالی در برابر خطرات اقلیمی

گزارش کمیسیون اقتصادی نشان می‌دهد که وام‌های بانکی در مغولستان به‌ویژه در بخش‌هایی مانند املاک و ساخت‌وساز متمرکز است که در معرض خطرات فیزیکی ناشی از تغییر اقلیم قرار دارند. این تمرکز می‌تواند خسارات ناشی از بلایای اقلیمی را به سیستم مالی سرایت داده و تهدیدی برای رشد اقتصادی و اهداف توسعه‌ای کشور باشد. بنابراین، تقویت ارزیابی ریسک‌های اقلیمی برای مدیریت و نظارت مالی ضروری است.

برای مقابله با این خطرات، لازم است که ریسک‌های اقلیمی در ارزیابی‌های نظارتی و بررسی ثبات مالی گنجانده شوند. همچنین، آزمون‌های فشار مبتنی بر سناریوهای تغییر اقلیم می‌تواند به شبیه‌سازی تاثیرات آن بر بخش‌های مختلف کمک کند. این اقدام‌ها به بانک‌ها و موسسات مالی امکان می‌دهد تا برای بحران‌های اقلیمی آماده‌تر باشند.

تقویت داده‌ها و بهبود سیستم‌های افشا برای شفاف‌سازی اطلاعات ریسک‌های اقلیمی نیز ضروری است. علاوه بر این، تامین مالی برای ارتقای تاب‌آوری دامداران و تقویت بیمه‌های مبتنی بر شاخص‌ها می‌تواند کمک زیادی به کاهش آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم کند و پایداری اقتصادی را حفظ کند.