هوش مصنوعی افزایش بهرهوری را با کاهش تواناییهای شناختی و تفکر انتقادی همراه میکند
استفاده روزافزون از ابزارهای هوش مصنوعی مانند «چت جیبیتی» نگرانیهایی را درباره تاثیر این ابزارها بر تواناییهای شناختی، تفکر انتقادی و یادگیری بهویژه در محیطهای آموزشی و حرفهای ایجاد کرده است.
تبدیل شدن ابزارهای هوش مصنوعی (AI) به بخش جداییناپذیر از زندگی روزمره، سوالاتی درباره تاثیرات احتمالی این ابزارها بر عملکردهای شناختی انسان مطرح کرده است. نرمافزارهایی مثل «چت جیبیتی» بهشکلی روزافزون در زمینههای مختلف، از نوشتنهای علمی گرفته تا وظایف حرفهای استفاده میشوند. این کاربرد فزاینده نگرانیهایی در مورد تاثیر چنین ابزارهایی بر تفکر انتقادی، مهارتهای حل مسئله و فرایند یادگیری انسانها ایجاد کرده است.
اوایل امسال مطالعهای در «موسسه فناوری ماساچوست» (MIT) نشان داد کسانی که از هوش مصنوعی برای کمک در نوشتن مقالات استفاده کردند، نسبت به کسانی که از این ابزارها استفاده نکردند، فعالیت کمتری را در شبکههای پردازش شناختی مغز خود نشان میدهند. در این تحقیق فعالیت مغزی از طریق الکتروانسفالوگرافی (EEG) رصد شده بود و نشان داد که افراد وابسته به ابزارهای هوش مصنوعی در یادآوری اطلاعات از مقالات خود مشکل بیشتری دارند. نویسندگان این تحقیق به ویژه با توجه به وابستگی روزافزون به هوش مصنوعی، بر اهمیت «بررسی کاهش مهارتهای یادگیری» تاکید کردند.
براساس این مطالعه، 54 شرکتکننده از MIT و دانشگاههای اطراف مامور شدند تا از هوشمصنوعی برای انجام وظایفی چون خلاصهسازی سوالات مقاله، پیدا کردن منابع و اصلاح گرامر استفاده کنند. انجام این وظایف با هوش مصنوعی درحالیکه به بهبود بهرهوری انجامید، اما موجب کاهش نگرانکننده توانایی شرکتکنندگان در تعامل فعال با مطالبی شد که روی آنها کار میکردند. این امر نشان میدهد درحالیکه هوش مصنوعی میتواند بهرهوری را افزایش دهد، ممکن است به قیمت کاهش تعامل شناختی تمام شود.
کاهش تفکر انتقادی
نگرانیهای مشابهی در تحقیقات دانشگاه «کارنگی» و «مایکروسافت» هم مطرح شده است. مطالعه اخیر 319 کارمند سفیدپوست را بررسی کرد که حداقل یک بار در هفته از ابزارهای هوش مصنوعی در شغل خود استفاده میکردند. این تحقیق نشان داد که اعتماد بیشتر به تواناییهای هوش مصنوعی برای انجام وظایف، منجر به کاهش «تلاش تفکر انتقادی» شد. براین اساس درحالیکه هوش مصنوعی میتواند بهرهوری در محل کار را بهبود بخشد، وابستگی زیاد به این ابزارها ممکن است مهارتهای حل مسئله مستقل را کاهش دهد و به معایب شناختی بلندمدت منجر شود.
در بحبوحه نگرانیها درباره تاثیر هوش مصنوعی بر توانایی شناختی بشر، مطالعهای هم توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد (OUP) منتشر شد، که نشاندهنده احساس تاثیر منفی هوش مصنوعی برمهارتهای دانشآموزان انگلیسی بهویژه در ارتباط با تکالیف مدرسه است. براساس این تحقیق، 60 درصد از دانشآموزان اعلام کردند که پس از استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، توانایی آنها در تفکر انتقادی و حل مسائل بهطور مستقل کاهش یافته است. با این حال، دکتر «الکساندرا تومسکو» همکار این تحقیق در آکسفورد تاکید کرد که تاثیرات هوش مصنوعی بر مهارتهای دانشآموزان پیچیده و چندبعدی است. او میگوید: «۹ نفر از ۱۰ دانشآموز گفتند که هوش مصنوعی به آنها کمک کرده تا حداقل یک مهارت، مانند حل مسئله یا خلاقیت را توسعه دهند. اما در عین حال، حدود یک چهارم اذعان کردند که هوش مصنوعی انجام کارهایشان را برای آنها خیلی آسان کرده است.»
معلم خوب یا ابزار کاهش هوشمندی؟
بحث درباره تاثیر هوش مصنوعی بر یادگیری بهویژه در شرایطی اهمیت دارد که استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی بهطور گستردهای در دسترس است. «چت جیپیتی» به تنهایی بیش از 800 میلیون کاربر فعال هفتگی دارد، که بسیاری از آنها برای کمک به نوشتن، حل مسئله و دیگر وظایف از آن استفاده میکنند. در پاسخ به این نگرانی، شرکت «اوپن اِی آی» مالک «چت جیبیتی» سعی کرده است استفاده مناسبتری از ابزارهای خود در محیطهای آموزشی را ترویج کند. «جینا دواوی»، مسئول بخش آموزش بینالمللی در «اوپن اِی آی» میگوید: «ما قطعا فکر نمیکنیم که دانشآموزان باید از چت جیپیتی برای انجام تکالیف استفاده کنند.» او اضافه میکند: «هوش مصنوعی، زمانی که بهدرستی استفاده شود، میتواند مانند یک معلم عمل کند. در صورتی که چت جیپیتی بهطور هدفمند استفاده شود این پتانسیل را دارد که فرایند یادگیری را تسریع کند.»
با این حال، منتقدان معتقدند که تحقیق کافی درباره تاثیرات بلندمدت استفاده از هوش مصنوعی بر آموزش و عملکردهای شناختی انجام نشده است. پروفسور «وین هولمز» از کالج دانشگاهی لندن (UCL) تاکید میکند که برای درک نحوه تاثیر ابزارهای هوش مصنوعی بر یادگیری، تحقیقات مستقل بیشتری مورد نیاز است. او میگوید: «امروز هیچ شواهد مستقلی در مقیاس بزرگ برای اثربخشی این ابزارها در آموزش یا ایمنی آنها وجود ندارد. ما به تحقیقات بیشتری نیاز داریم تا ارزیابی کنیم که آیا ابزارهای هوش مصنوعی تاثیر مثبتی بر یادگیری دارند یا اینکه مهارتهای تفکر انتقادی را کاهش میدهند.»
«هولمز» همچنین نگرانیهایی را درباره امکان ایجاد «آتروفی شناختی» توسط هوش مصنوعی مطرح کرد؛ پدیدهای که در آن تواناییهای فرد به دلیل وابستگی زیاد به فناوری کاهش مییابد. این پدیده در برخی زمینههای پزشکی، مانند رادیولوژی، مشاهده شده است، جایی که وابستگی به ابزارهای هوش مصنوعی برای تفسیر تصاویر ایکسری باعث شده تا برخی از پزشکان عملکرد خود را بهبود بخشند، درحالیکه دیگران عملکرد ضعیفتری را نشان دادند. تحقیقی که توسط دانشکده پزشکی «هاروارد» منتشر شد، نشان داد که کمک هوش مصنوعی در تشخیص میتواند عملکرد پزشکان را بهبود بخشد یا مختل کند و بر لزوم استفاده دقیق از ابزارهای هوش مصنوعی در محیطهای تصمیمگیری حساس تاکید میکند.
ابزاری مانند دیگر ابزارها
درحالیکه هوش مصنوعی وعده بهرهوری و راحتی میدهد، پروفسور «هولمز» درباره آگاهی دانشآموزان و متخصصان از نحوه چگونگی کار این ابزارها هشدار میدهد. اینکه ابزارهای هوش مصنوعی چگونه دادهها را پردازش میکنند و چگونه ممکن است نتایج یادگیری را تغییر دهند. او تاکید میکند که هوش مصنوعی نباید بهعنوان یک ابزار معمولی مانند ماشینحسابها دیده شود. «هوش مصنوعی خیلی بیشتر از یک ابزار است و تاثیرات گستردهای دارد. دانشآموزان باید بدانند که هوش مصنوعی چگونه کار میکند تا بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند.»
با وجود نگرانیهای فزاینده، برخی از کارشناسان معتقدند که هوش مصنوعی، زمانی که بهطور مسئولانه استفاده شود، میتواند کمک ارزشمندی در آموزش و دیگر زمینهها باشد. کلید موفقیت در نحوه استفاده از هوش مصنوعی نهفته است. مانند هر ابزار دیگری، درک محدودیتهای هوش مصنوعی و اطمینان از استفاده صحیح بهعنوان مکمل و نه جایگزین شناخت انسانی، نیازمند ایجاد تعادلی بین بهرهوری و تفکر انتقادی است. اطمینان از اینکه هوش مصنوعی یادگیری را تقویت کند، نیازمند دسترسی به تکنولوژی نیست، بلکه نیاز به درک عمیقتری از تاثیر آن بر مهارتهای شناختی و توسعه راهنماهایی برای استفاده مسئولانه از آن دارد.
