به گزارش آتیه آنلاین به نقل از آتیه نو، کارشناسان می‌گویند این روزها کلانشهرهای کشور درگیر مه‌دود فتوشیمیایی یا اسماگ هستند. مه‌دود از ترکیبی از آلاینده‌های هوا ساخته شده که می‌توانند به سلامتی انسان ضرر زده و به محیط زیست آسیب رسانند. در شرایط مه‌دود گروه‌های حساس می‌توانند جان خود را از دست دهند. آن‌طور که کارشناسان می‌گویند تاکنون ایران شاهد باران اسیدی نبوده اما بارها مه‌دود شیمیایی را تجربه کرده است. آمار دقیقی از روزهای درگیر مه‌دود شیمیایی در دسترس نیست، اما روزهایی که کمیته اضطرار تشکیل جلسه می‌دهد، احتمال وقوع این پدیده بسیار زیاد است و برای جلوگیری از تبعات آن بر جان انسان، تدابیر کوتاه‌مدت اضطراری در پیش گرفته می‌شود تا سطح آلاینده‌ها پایین بیاید و خانواده‌ها، داغدار عزیزان‌شان نشوند. بر اساس سوابق موجود، بیش از چهار تا پنج دهه است که کلانشهرهای کشور درگیر پدیده آلودگی هوا و به تبع آن مه‌دود شیمیایی هستند. اگرچه در ابتدا شاید فقط تهران و مشهد و چند شهر دیگر درگیر آلودگی هوا بودند، اما این روزها سیاهه مربوط به شهرهای آلوده رو به توسعه است. این یعنی برنامه‌های مناسبی برای کنترل آلایندگی هوا اجرایی نشده است. آن‌طور که داریوش گل‌علیزاده معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید ما قوانین مناسبی برای کاهش آلودگی هوا داریم، اما از آنجا که اعتبارات لازم در این زمینه پیش‌بینی نشده، برنامه‌های مرتبط نیز به درستی اجرایی نشده‌اند.
کمیته اضطرار، سوم آذرماه امسال تشکیل جلسه داد تا درباره شرایط تهران تصمیم‌گیری کند. بازهم هوای تهران در شرایط ناسالمی قرار گرفته و باید با تدابیری فوری، از شدت افزایش آلاینده‌ها در هوا کاست. در چنین شرایطی احتمال بروز پدیده مه‌دود فتوشیمیایی وجود دارد، در روزهایی که هوا بیش از حد آلوده است، تمام جمعیت ساکن در منطقه، آسیب‌پذیر بوده و حتی ممکن است جان‌شان را به دلیل شدت آلودگی هوا از دست بدهند. مشکلاتی مانند مشکل در تنفس، آسم، کاهش مقاومت در برابر عفونت‌های شش، سرماخوردگی و آبریزش چشم از دیگر اثرات مه‌دود و یا اسماگ است. این پدیده از رشد گیاهان ممانعت می‌کند و می‌تواند سبب آسیب گسترده به محصولات و جنگل‌ها شود. علاوه بر همه اینها، غباری ایجاد می‌کند که قابلیت رؤیت را کم خواهد کرد. دیگر کلانشهرهای ایران نیز پدیده مه‌دود شیمیایی را تجربه می‌کنند، اما آمار دقیقی از تعداد روزهای درگیر با آن در دسترس وجود ندارد.
عامل کندی اجرای برنامه‌ها
همه تبعات مه‌دود شیمیایی را می‌توان با کنترل آلاینده‌ها به حداقل رساند، اما چرا ایران در اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی هوا با وجود سابقه طولانی موفق نیست؟ محمدرضا محبوب‌فر عضو انجمن علمی بهداشت محیط ایران در گفت‌وگو با آتیه‌نو عنوان می‌کند: «این عدم پیشرفت به نوع حکمرانی محیط‌زیستی داخل کشور بازمی‌گردد. نوع حکمرانی محیط‌زیستی در ایران با منافع عده‌ای توأم شده است. این مسأله منجر به این شده است که اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی هوا از برنامه سوم تا به امروز که در حال پیاده‌سازی برنامه ششم هستیم، به تعویق افتد.» او یادآور می‌شود: «ما قوانین و مقررات در این زمینه کم نداریم. از جمله می‌توان به اصول متعدد قانون اساسی و قوانینی مثل قانون هوای پاک اشاره کرد که به‌رغم اینکه در این قوانین ۱۴ نهاد، متولی و متعهد برای کاهش آلودگی هوا شدند، اما ما مشاهده می‌کنیم که متأسفانه اراده‌ای برای کنترل آلودگی وجود ندارد.»
تداوم مازوت‌سوزی
عضو انجمن علمی بهداشت محیط ایران در بخش دیگری از سخنان خود صنایع را مهمترین منبع آلاینده در کشور معرفی کرد. او می‌گوید: «اجازه دهید که رتبه اول منابع آلودگی هوا در کشور را متوجه صنایع بدانیم؛ صنایعی که به رغم اینکه مازوت‌سوزی هم‌اکنون برای واحدهای صنعتی، معدنی و نیروگاه‌ها ممنوع شده، اما هنوز شاهدیم که این قانون و مصوبه را رعایت نمی‌کنند. از یک سو سازمان محیط‌زیست و از سوی دیگر سایر وزارتخانه‌ها اعلام می‌کنند که مازوت‌سوزی ممنوع است اما این مصوبه اصلاً رعایت نمی‌شود و فقط حد در شعار است.» این عضو انجمن علمی بهداشت محیط ایران اضافه می‌کند: «متأسفانه سوخت غیراستاندارد در بخش صنعت استفاده می‌شود. در خصوص شاخص‌های آلاینده صنایع هم هیچ نظارت و بازرسی صورت نمی‌گیرد. اگر هم نظارت و بازررسی‌هایی صورت می‌گیرد، به صورت صوری است. اگر غیر از این بود، ما شاهد کاهش آلایندگی هوا بودیم.» او ادامه می‌دهد: «مازوت‌سوزی علاوه بر نیروگاه‌ها در بسیاری از واحدهای صنعتی و معدنی نیز وجود دارد. صنایع سیمان و همچنین صنایع فلزی مانند آهن و فولاد برای مصرف سوخت خود یا مجبورند گاز استفاده کنند و یا در شرایطی که کشور با کمبود گاز مواجه است، انرژی از دست رفته خود را از طریق سوخت مازوت جبران می‌کنند. مازوت داخل کشور توسط صنایعی مانند پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها تولید و این سوخت در داخل کشور مصرف می‌شود. در مواقع اضطراری که سرمای هوا بیش از حد است و افزایش مصرف گاز رخ می‌دهد، برای جبران نیاز سوخت صنایع، مازوت در اختیار آنها قرار می‌گیرد.» محبوب‌فر عنوان می‌کند: «بنابراین در شرایط کمبود گاز، صنایع فلزی، معدنی، نیروگاه‌ها و صنایع سیمان از سوخت غیر استاندارد مازوت استفاده می‌کنند که بسیار سرطان‌زا است. در حال حاضر تعداد فوتی ناشی از آلودگی هوا و مرگ‌های زودرس ناشی از آلودگی هوا، حتی نسبت به بیماری‌هایی مانند کرونا یا ناراحتی‌های قلبی و عروقی و یا انواع سرطان در حال رکوردشکنی است. با این توضیح که خود کرونا و انواع بیماری‌هایی مانند سکته‌های قلبی و مغزی، قطعاً بی‌ارتباط با آلودگی‌ها نیست.»
فقدان نظارت‌های کافی
این عضو انجمن علمی بهداشت محیط ایران منابع متحرک آلاینده را نیز یکی دیگر از منابع مهم آلایندگی در کشور توصیف می‌کند که در رتبه بعد از صنایع قرار می‌گیرند. او عنوان می‌کند: «خودروهای شخصی، ناوگان حمل‌ونقل عمومی در کلانشهرهای کشور که عمدتاً فرسوده بوده و مستهلک شده‌اند هم جزء منابع آلاینده متحرک هستند. هم نظارتی در خصوص استانداردسازی شاخص‌های آلایندگی این منابع وجود ندارد و هم همه این مسایل دست به دست هم داده‌اند تا ما شاهد افزایش آلودگی هوا در سطح کشور باشیم.» محبوب‌فر درباره وقوع مه‌دود شیمیایی در کلانشهرها بیان می‌کند: «ما در فصل سرد سال به دلیل پایداری که در هوا وجود دارد و پدیده وارونگی (یا اینورژن)، شاهد مه‌دود فتوشیمایی هستیم. در زمستان‌ها لاجرم آلاینده‌هایی که از صنایع منتشر می‌شوند، داخل هوا فرستاده می‌شوند و آلاینده‌های منابع متحرک در شرایط پایداری هوا و وارونگی هوا در زیر نور خورشید، تبدیل به مه‌دود فتوشیمیایی می‌شوند که بسیار خطرناک است.» او اضافه می‌کند: «این روزها بسیاری از شهرهای کشور در شرایط مه‌دود فتوشیمیایی و وارونگی هوا هستند که بحران عمیق در زمینه سلامت مردم ایجاد می‌کند.» این عضو انجمن علمی بهداشت محیط ایران می‌گوید: «در حال حاضر مشکل آلودگی هوا و رفع آلودگی هوا از طریق اینکه صنایع همچنان هوا را آلوده کنند، مازوت مصرف کنند یا سایر سوخت‌های غیراستاندارد را استفاده کنند با درختکاری و توسعه فضای سبز امکان‌پذیر نیست. مسئولان نعل وارونه می‌زنند. من معتقدم در شرایطی که آلودگی هوا از حالت بحرانی و کشنده بودن هم عبور می‌کند، حتماً باید صنایع به طور موقت تعطیل شوند تا وضعیت آلودگی هوا به حالت پایدار بودن و تثبیت خود نزدیک شود؛ بعد صنایع وارد دور فعالیت خودشان شوند. ضمن اینکه حتماً در دور بعدی فعالیت، صنایع باید از سوخت‌های استاندارد و پاک استفاده کنند.»
رتبه اول آلایندگی مربوط به منابع متحرک
داریوش گل‌علیزاده معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در گفت‌وگو با آتیه‌نو برخلاف محبوب‌فر رتبه اول آلایندگی را به منابع متحرک می‌دهد. او می‌گوید: «شرایط انتشار آلایندگی در اطراف هر کلانشهر متفاوت است. منابع اصلی آلودگی هوا منابع متحرک شامل خودرو سواری، خودروی بنزینی، موتورسیکلت و خودروهای دیزلی هستند و منابع ثابت هم کارخانجات، بخش تجاری، بخش مسکونی و حتی مراکز دفن پسماند به شمار می‌روند که زمینه آلوده شدن هوا را فراهم می‌سازند.» زمستان هر سال دعوایی بر سر اینکه مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها منجر به آلودگی هوای شهرها می‌شود، بین وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست درمی‌گیرد. گل‌علیزاده درباره سهم نیروگاه‌ها در آلودگی هوای کلانشهرها می‌گوید: «میزان آلایندگی نیروگاه‌ها بستگی به نوع سوخت مصرفی دارد. یعنی بسته به اینکه گاز، نفت گاز یا مازوت مصرف شود، میزان آلایندگی متفاوت است. ما در کلانشهرهایی مانند تهران، کرج، اصفهان و شازند اراک مازوت مصرف نمی‌کنیم. نیروگاه‌هایی که امکان مصرف مازوت را دارند از دسته نیروگاه‌های حرارتی و نیروگاه‌های بخاری هستند. صرفا این دسته از نیروگاه‌ها که تعداد آنها بیش از ۱۶ واحد در کشور نیست، امکان مصرف مازوت را دارند.» او اضافه می‌کند: «در تهران نیروگاه بعثت این ویژگی را دارد، اما از سال ۹۳ مخزن مازوت آن پلمب است و صرفاً گاز مصرف می‌کند. نیروگاه منتظرالقائم نیز مخزن‌اش پلمب است. در بخشی از مواقع از نفت‌گاز استفاده می‌کند. دو نیروگاه در اصفهان قابلیت مازوت‌سوزی دارند. یکی نیروگاه اسلام‌آباد و دیگری نیروگاه شهید منتظری شاهین‌شهر است که آنها نیز از گاز استفاده می‌کنند. نیروگاه شازند اراک سال گذشته یک هفته تا ۱۰ روز از مازوت استفاده کرد، اما عموماً از گاز و نفت گاز استفاده می‌کند. در حال حاضر عامل اصلی انتشار آلودگی هوا و افزایش و تشدید آلودگی هوا نیروگاه‌ها نیستند. خودروهای فرسوده، موتورسیکلت فرسوده، خودروهای دیزلی حمل بار و حتی حمل‌ونقل مسافر، سیستم‌های فرسوده‌ای هستند که در حال ترددند و هوا را آلوده می‌کنند؛ زیرا فیلترهای جاذب دوده ندارند و سهم بالایی در انتشار آلاینده‌ها به‌ویژه ذرات معلق دارند.»
اجرا نشدن راهکارها به دلیل نبود اعتبارات
معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره راهکارهای پیش‌بینی شده برای کاهش آلودگی هوا عنوان می‌کند: «در رابطه با کاهش آلودگی هوا، هم در قانون هوای پاک و هم آیین‌نامه‌های اجرایی به خوبی راهکارها مشخص شده است؛ منتها راهکارهای اجرایی نشده و ما همچنان آلودگی هوا را داریم.» او اضافه می‌کند: «شرایط کشور به دلیل بحث تحریم و افزایش هزینه‌ها همچنین عدم تأمین اعتبارات مورد نیاز، به گونه‌ای است که راهکارهای کاهش آلودگی هوا اجرایی نشد؛ اگر راهکارهای اصلی شامل از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، نوسازی و توسعه حمل‌ونقل عمومی، توسعه انرژی تجدیدپذیر و به‌کارگیری موتورسیکلت‌های برقی، اگر اجرایی می‌شد، ما مشکل کمتری داشتیم.» گل‌علیزاده بیان می‌کند: «این راهکارها در آلودگی هوا بسیار اثربخش است. در منابع متحرک اگر آلایندگی را کنترل کنیم، فضای بهتری می‌توانیم داشته باشیم، اما نباید از سایر منابعی که حتی سهم حداقلی در آلایندگی دارند، غافل شویم. با کنترل این منابع احتمال دارد با حداقل امکانات و هزینه، به بیشترین دستاورد برسیم.» او اضافه می‌کند: «اکنون حتی اگر آلودگی هوا را هم کنار بگذاریم، مصرف انرژی یک بحث اقتصادی مهم است. اگر موتورخانه‌های منازل، بخش‌های تجاری و ساختمان‌های دولتی تنظیم شود، هم مصرف انرژی کمتر خواهد شد که متوجه اقتصاد خانوارها و مصرف‌کننده است و هم آلاینده کمتری توسط موتورخانه‌ها وارد محیط می‌شود.» معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره زمان اجرای برنامه‌های کاهش انتشار می‌گوید: «قوه قضاییه، قوه مقننه و دولت به دنبال این موضوع هستند که امسال با تأمین اعتبارات، مشکل اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی هوا حل شود.» او ادامه می‌دهد: «ما پیشنهاد دادیم در قانون برنامه هفتم و بودجه سال ۱۴۰۱ برنامه کاهش آلودگی هوا درج شود. اگر این برنامه آنجا ثبت شود، منابع مالی آن هم پیش‌بینی می‌شود. ما سال‌ها برنامه داشتیم و چون منابع مالی مورد نیاز اجرای برنامه‌ها تأمین نشد، به رغم اقدامات خوبی که در بهبود کیفیت سوخت و ارتقاء استاندارد خودرو داشتیم، اما شتاب و میزان انتشار آلاینده‌ها بیشتر شد و ورودی‌ها هنوز مسدود نشده است.» گل‌علیزاده بیان می‌کند: «سرمنشاء آلودگی هوا، رها شده و در انتهای خط ما به دنبال کاهش انتشار هستیم. این یعنی انگار هیچ اتفاقی نمی‌افتد. در حالی که سال به سال سن ناوگان افزایش می‌یابد، تعداد خودرو افزایش می‌یابد، بارگذاری در حوزه خودرو بیشتر می‌شود و مصرف انرژی رشد می‌یابد و برنامه‌های کاهش انتشار نیز اجرایی نمی‌شود. ما در کشور سه برابر میانگین جهانی مصرف انرژی داریم و چون پایه تولید انرژی در ایران سوخت فسیلی است و بیش از ۹۷ درصد از این سوخت استفاده می‌شود، هر احتراقی چه در منابع متحرک و چه ثابت اتفاق بیفتد، آلودگی را تشدید خواهد کرد؛ زیرا منابع سر جای خودشان باقی خواهند ماند.» او درباره تعداد روزهای درگیر مه‌دود شیمیایی عنوان می‌کند: «در ایران مه‌دود شیمیایی اتفاق می‌افتد، اما ما بحث باران اسیدی را نداشته‌ایم. در رابطه با تعداد روزهای مه‌دود شیمیایی آماری نداریم، اما اگر شاخص آلودگی هوا از ۱۰۰ تا ۱۵۰ باشد، شرایط برای گروه‌های حساس ناسالم است. اگر شاخص از ۱۵۰ به ۲۰۰ برسد، همه گروه‌ها درگیر خواهند شد. بالاتر از ۲۰۰ هم کمیته اضطرار در شهرها تشکیل جلسه می‌دهد. کمیته اضطرار یکسری برنامه‌های کوتاه‌مدت آنی را مصوب می‌کند که جلوی تشدید آلودگی و و ورود به بحران را بگیرد. اینها اقدامات کوتاه‌مدت است اما ما باید سایر اقداماتی که در قانون پیش‌بینی شده را انجام دهیم و برای اجرای آن نیاز به تامین اعتبارات لازم دارد.» او تأکید می‌کند: «باید خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده از رده خارج شوند، اما باید از انجام یکسری فعالیت‌ها نیز خودداری کنیم. در زمان تصویب قوانین باید از طرح‌هایی که برخلاف سیاست‌های کاهش آلودگی هوا هستند، جلوگیری کنیم. اگر قرار است پروژه‌هایی در کلانشهر اجرا کنیم که منجر به افزایش ترافیک و آلاینده می‌شود، باید در انجام آن تجدیدنظر شود و از اجرای آن خودداری شود.»
نظر شما