به گزارش آتیه‌آنلاین، سال ۲۰۱۱ در ابتدای بحران تروریستی شامات کشورهای عربی در یک اجماع نانوشته همگی علیه دولت دمشق به ریاست بشار اسد صف‌آرایی کردند. در این میان اردن به دلیل حضور کادرهای رده بالای القاعده و همچنین اسکان برخی از رهبران تئوریک این جریان فکری از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار بود. علاوه بر این وجود مرز مشترک نسبتاً طولانی اردن با سوریه بر نقش و جایگاه امان میافزود.

فراز و نشیب مناسبات اَمان - دمشق

با فراگیر شدن بحران تروریستی در شامات کمترین توقع از کشورهای منطقه و همجوار، عدم همراهی با جریان‌های تروریستی و حرکت در یک نظام هماهنگ امنیتی علیه گروه‌های مسلح در سوریه بود. این در حالی  است که اردن از ابتدای جنگ در سوریه و حتی عراق، همواره به عنوان یکی از مهمترین امکان‌های جریان‌های تکفیری و معابر مواصلاتی در خصوص انتقال لجستیک شناخته شده است.

بر همین اساس ارتباط پادشاهی اردن با بشار اسد و دولت قانونی دمشق به دلیل همراهی امان با برخی کشورهای عربی در اسقاط نظام سوریه در چند مرحله قطع شد. قطع روابط میان این دو کشور ابتدا با تعطیلی سفارتخانه‌ها و در نهایت با قطع کامل روابط دیپلماتیک صورت گرفت و باعث شد تا قریب به یک دهه امان با دمشق هیچگونه ارتباط دوجانبه نداشته باشد.

اما حالا داده‌های میدانی و تحرکات اردن نشانگر آن است که این کشور چراغ سبز آمریکا را برای عادی‌سازی روابط با دولت سوریه و چه بسا دستکم در سطح اقتصادی به دست آورده است؛ گشایش گذرگاه‌ها و از سرگیری پروازها میان اردن و سوریه خود دلیلی بر این مدعاست. به عبارت ساده‌تر اردن با گام‌های شتابان به سمت از سرگیری تدریجی روابط با دولت سوریه در حرکت است؛ امری که بیشتر به عادی‌سازی اعلام نشده شبیه است.

در همین راستا میدل ایست نیوز در گزارشی با اشاره به برقراری تماس میان امان و دمشق نوشت: «بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه با عبدالله دوم، پادشاه اردن تماس تلفنی برقرار کرد و دو طرف در این تماس تلفنی درباره راه‌های تقویت روابط دوجانبه و افزایش همکاری‌ها بحث و تبادل نظر کردند».

بر این اساس اَمان در تلاش است تا دمشق را به خاستگاه عربی و منطقه‌ای و چه بسا بین‌المللی بازگرداند، ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن در ژوئیه گذشته به هنگام سفر به آمریکا در دیدار با جو بایدن از ارائه نقشه راهی برای حل بحران سوریه خبر داده بود. از طرفی ملک عبدالله پس از آن نیز در مصاحبه‌ای تلویزیونی اظهار داشت: «بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه در قدرت باقی است و جامعه جهانی باید با وی به عنوان یک واقعیت تعامل داشته باشد»؛ سخنانی که رسما به عنوان تغییر شگرف در مواضع اردن در قبال دولت سوریه به شمار می‌رفت.

با وجود اینکه برقراری تماس میان ملک عبدالله و بشار اسد حاکی از تلاش دو کشور برای بازگشت روابط به شرایط قبل و نوعی عادی‌سازی اعلام نشده است، اما سفر علی ایوب، وزیر دفاع سوریه به اَمان و دیدار با همتای اردنی خود بدین معناست که اردن به دنبال عادی‌سازی روابط فراتر از بُعد اقتصادی است و این کشور درپی شکستن انزوای سوریه و بازگرداندن آن به اتحادیه عرب در نشست آتی سران کشورهای عربی در الجزایر است. در این بین، اردن اگر چراغ سبز آمریکا را در برقراری رابطه با دولت بشار اسد کسب نمی‌کرد احتمال رویارویی با تحریم‌های قانون سزار وجود داشت.

در همین رابطه، سرهنگ موسی القلاب، تحلیلگر امور سیاسی اردن در گفتگو با خبرگزاری رسمی اردن تصریح کرد: «اردن به دنبال همراه کردن جامعه بین‌المللی با نقشه راه اعلامی خود است؛ نقشه راهی که با دیدگاه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای که نسبت به تسریع در بازگرداندن نظام سوریه به خاستگاه منطقه‌ای و بین‌المللی ملاحظاتی دارد، در تضاد نیست». وی درباره تلاش اردن برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب گفت: «علیرغم برخی مخالفت‌ها انتظار می‌رود که اردن در نشست الجزایر موفق به بازگرداندن سوریه به اتخادیه عرب شود».

از سوی دیگر رضوان زیاده، حقوقدان سوری نیز در گفتگو با روسیاالیوم با اشاره به بازسازی روابط دوجانبه میان کشور خود و اردن عنوان کرد که عادی سازی تدریجی روابط میان اردن و سوریه با چراغ سبز آمریکا انجام می‌شود و این امر پس از سفر ملک عبدالله به واشنگتن آشکار شده است. وی درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب گفت: «همانطور که می‌دانیم کشورهای عربی نظیر مصر، الجزایر و عراق خواهان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب هستند و اضافه شدن اردن به فهرست کشورهای مذکور به این امر کمک خواهد کرد».

ارجحیت بر مناسبات اقتصادی است!

به اعتقاد برخی از کارشناسان مسائل خاورمیانه بازگشت مناسبات مشروط به بعد اقتصادی اردن نظیر خط لوله گاز عربی و گشودن گذرگاه‌های مرزی است و هدف واشنگتن کمک اقتصادی به اردن و نه نظام سوریه است. در همین راستا برخی منابع از بازگشایی گذرگاه مرزی جابر میان سوریه و اردن خبر دادند.

بر همین اساس خبرنگار المیادین در اردن با انتشار گزارشی اعلام کرد: «گذرگاه مرزی جابر بین اردن و سوریه از سمت مرزهای هر دو کشور باز شده است و تردد از این گذرگاه امکان‌پذیر است. بازگشایی این گذرگاه همکاری تجاری میان سوریه و اردن و واردات به دو کشور را افزایش خواهد داد».

از طرفی وزارت حمل و نقل اردن نیز اعلام کرد، خطوط هوایی پادشاهی اردن خدمات انتقال زمینی از سوریه به اردن و از اردن به سوریه را آغاز خواهد کرد. خدمات انتقال زمینی تا زمان از سرگیری پروازهای هوایی در آینده فراهم خواهد شد. اخیرا نیز وزرای منابع آبی، کشاورزی، برق و اقتصاد سوریه از طریق گذرگاه مرزی نصیب - جابر وارد اردن شده و دیدارهایی را با همتایان خود درباره پرونده‌های انرژی، آب و حمل و نقل برگزار کردند. با انتشار خبر از سر گیری روابط میان امان و دمشق وزارت کشور اردن از بازگشایی مرزها با سوریه از طریق گذرگاه مرزی جابر از خبر داد.

در این میان انتشار یک سند محرمانه نشان میدهد که اردن رویکرد جدیدی را برای تعامل با نظام سوریه پیشنهاد کرد که به ده‌ها سال سیاست تغییر نظام سوریه پایان می‌دهد و در نهایت منجر به تغییر تدریجی رفتار نظام این کشور خواهد شد. این رویکرد به ده‌ها سال سیاست تغییر نظام سوریه پایان می‌دهد و در آن گام‌هایی با هدف «تغییر تدریجی رفتار نظام» پیشنهاد می‌شود که در نهایت منجر به خروج تمامی نیروهای خارجی از سوریه می‌شود که پس از سال ۲۰۱۱ میلادی وارد این کشور شده‌اند.

در آخر باید خاطر نشان کرد با وجود عوامل موثر بر عادی سازی روابط میان اردن و سوریه و انتشار اخبار مختلف در خصوص برقراری روابط میان این دو کشور، آنچه حائز اهمیت است، به رسمیت شناختن دولت قانونی دمشق و بشار اسد از سوی دشمنان و توطئه‌گران دیروز و همچنین بازگشت دشمنان در قالب طرح های مختلف برای دوستی مجدد با این کشور عربی است. رخدادی که در عین حال بیانگر قدرت بازیگران اصلی و دولت‌های مشاور و همراه دمشق در طول دوران جنگ علیه تروریسم تکفیری است.

گزارش: اردشیر حبیبی