خشکی قزلاوزن، زنگ خطری برای معیشت مردم و حیات وحش
خشکی قزلاوزن ناشی از سدسازی، مدیریت نادرست آب و تغییر اقلیم، بحران زیستمحیطی و اقتصادی در شمالغرب ایران ایجاد کرده است.
به گزارش آتیه آنلاین، رودخانه تاریخی و پرآب قزلاوزن که روزگاری زندگی و معیشت میلیونها نفر در شمالغرب ایران را تامین میکرد، این روزها ماهها خشک میماند. سدسازیهای بیرویه، حفر چاههای متعدد و تغییرات اقلیمی باعث شدهاند زیستبوم منطقه و کسبوکار مردم در شهرستانهای مجاور در معرض خطر جدی قرار گیرد. کارشناسان هشدار میدهند اگر مدیریت منابع آب اصلاح نشود، این بحران میتواند پیامدهای جبرانناپذیری برای طبیعت و معیشت ساکنان داشته باشد.
در بخشهایی از گزارش هفت صبح آمده که، رودخانه قزلاوزن، شاهرگ حیاتی شمالغرب ایران و روزگاری پرآب و خروشان، این روزها ماهها خشک میماند و جریان دائمی آب را از دست داده است. عبور از این رودخانه زمانی با شتر یا قایق امکانپذیر بود، اما حالا تنها لکههایی از آب در بستر آن دیده میشود. کارشناسان کاهش آب این رودخانه را نتیجه سدسازی بیرویه، مدیریت نادرست منابع آب و تغییرات اقلیمی میدانند و هشدار میدهند که این وضعیت تهدیدی جدی برای منطقه حفاظتشده انگوران، معیشت مردم و زیستگاه گونههای جانوری به شمار میرود.
قزلاوزن زمانی شاهرگ زندگی شش شهرستان استان زنجان بود، اما طی سالهای اخیر دیگر یک رودخانه دائمی نیست و ماهها خشک میماند. رضا رمضانی، فعال محیط زیست، با اشاره به سدهای متعدد از جمله سیاه زاغ، تالوار، گلابر، بلوبین و ایالو میگوید این سدها جریان طبیعی آب را محدود کرده و برخی پروژهها بدون مطالعات محیط زیستی اجرا شدهاند. سدهای نیمهکاره مانند مشمپا، مراش و شهریار نیز وضعیت رودخانه را بحرانیتر کرده و باعث شدهاند قزلاوزن به رودخانهای فصلی تبدیل شود.
سدسازی تنها بخشی از مشکل است؛ حفر چاههای متعدد برای راهاندازی بیش از هزار واحد پرورش ماهی، احداث کارخانههای ذوب آهن و توسعه مزارع صیفیکاری فشار بر منابع آب را افزایش داده است. رمضانی تأکید میکند که بسیاری از این اقدامات به بهانه تأمین آب شرب انجام شده، اما در عمل وضعیت ناترازی آب در استان زنجان را تشدید کرده است.
امجد باقری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی استان زنجان، میگوید مردم شهرستانهای ماهنشان و طارم به شدت به رودخانه وابستهاند. هزار واحد پرورش ماهی، باغات متعدد و مزارع گندم و سایر محصولات در حاشیه رودخانه ایجاد شده است و حتی زمینهایی که سابقه کشاورزی نداشتهاند، برای کشاورزی تجهیز شدهاند. او همچنین تغییرات اقلیمی را عامل مهمی در خشکی قزلاوزن میداند و اشاره میکند که بیش از ۵۰ روز از آغاز پاییز گذشته اما هنوز بارشی ثبت نشده است.
خشکی قزلاوزن پیامدهای جدی زیستمحیطی و اقتصادی دارد. توقف جریان آب باعث تهدید گونههای جانوری مانند مار، لاکپشت و ماهیان رودخانه شده و حیات آنها در طول تابستان با خطر مواجه است. سدهای منطقه خالی از آب شده و حقابه رودخانه رعایت نمیشود، بنابراین معیشت مردم و سرمایهگذاریهای حاشیه رودخانه در خطر است.
منطقه حفاظتشده انگوران با وسعت ۹۲ هزار هکتار و پناهگاه حیات وحش ۳۰ هزار هکتاری، زیستگاه گونههای شاخصی مانند قوچ و میش خالص ارمنی، به دلیل خشکی رودخانه با بحران آب مواجه شده است. محیط زیست مجبور به ایجاد آبشخور ثابت و سیار و استفاده از تانکرهای آب شده تا حیوانات مجبور به ترک زیستگاه خود نشوند.
باقری معتقد است راه حل بحران قزلاوزن، مدیریت اصولی منابع آب و همکاری تمام دستگاههای اجرایی است. او هشدار میدهد که ادامه پروژههای سدسازی نیمهتمام بدون توجه به شرایط زیستمحیطی تنها وضعیت رودخانه را وخیمتر میکند و تاکید میکند که برخی پروژهها باید از لیست اجرا حذف شوند.
قزلاوزن نه تنها بخشی از تاریخ طبیعی و فرهنگی منطقه است، بلکه برای معیشت مردم، کشاورزی، پرورش ماهی و حفظ تنوع زیستی حیاتی است. ادامه خشکی و فشار بر منابع آب این رودخانه، ضرورت تغییر رویکردها در سدسازی، مدیریت مصرف آب و برنامهریزی سازگار با تغییرات اقلیمی را بیش از پیش آشکار میکند.
