کاهش روزنامه‌نگاران در اروپا با وجود افزایش ناشران

چهره رسانه‌ای اروپا در حال دگرگونی است. در حالی‌که شمار روزنامه‌نگاران، نویسندگان و زبان‌شناسان در سراسر اتحادیه اروپا کاهش یافته، تعداد شرکت‌های نشر به‌طور قابل‌توجهی رو به افزایش است؛ روندی متناقض که نشان‌دهنده ترکیبی از تحولات فناورانه و بحران در حرفه روزنامه‌نگاری است.

براساس تازه‌ترین داده‌های «یورواستات»، شمار فعالان رسانه‌ای در اتحادیه اروپا نسبت به سال ۲۰۲۲ حدود ۲.۵ درصد کاهش یافته و اکنون کمتر از ۸۷۰ هزار نفر در حوزه‌های روزنامه‌نگاری، نویسندگی و زبان‌شناسی فعالیت می‌کنند. هم‌زمان، در حالی‌که مشاغل سنتی خبری رو به کاهش‌اند، تعداد شرکت‌های انتشاراتی ۹ درصد افزایش یافته است؛ نشانه‌ای از ورود بازیگران جدید به بازار.

در میان کشورهای عضو، پرتغال با ۷.۳ درصد بیشترین رشد را در شرکت‌های رسانه‌ای ثبت کرده است، پس از آن مالت با ۷.۱ درصد، فرانسه با ۶.۵ درصد و بلغارستان با ۳.۶ درصد قرار دارند. با این حال، فرانسه با نزدیک به ۲۴ هزار ناشر همچنان بیشترین تعداد شرکت‌های انتشاراتی را در اروپا دارد، اما از سال ۲۰۲۲ تاکنون حدود ۱۳ درصد از نیروهای رسانه‌ای خود را از دست داده است.

بحران مالی، فرسودگی شغلی و نگرانی از تأثیر هوش مصنوعی بر حرفه روزنامه‌نگاری، فشار مضاعفی بر خبرنگاران وارد کرده است. پژوهشی در ۳۳ کشور اروپایی نشان می‌دهد حدود ۶۰ درصد روزنامه‌نگاران علائم فرسودگی را تجربه می‌کنند. ناامنی شغلی، نبود مزایای اجتماعی، بوروکراسی سنگین و ترس از تعدیل نیرو از دلایل اصلی این وضعیت‌اند.

به‌ویژه خبرنگاران آزاد با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند. بر اساس داده‌ها، ۶۲ درصد از آنان ناچار شده‌اند برای تامین هزینه‌های زندگی به شغل‌های دیگر روی آورند. بیشترین سهم مربوط به روابط عمومی (۳۷ درصد)، آموزش (۳۴ درصد) و بازاریابی (۱۹ درصد) است، اما برخی نیز به کارهایی کاملا متفاوت چون پیش‌خدمتی، تحویل بسته و معاملات املاک روی آورده‌اند.

با وجود این چالش‌ها، حدود ۶۵ درصد از خبرنگاران همچنان باور دارند که طی پنج سال آینده در همین حرفه باقی خواهند ماند. وضعیت مشابهی در آمریکا نیز دیده می‌شود؛ طبق گزارش مؤسسه «ماک‌رک» ۵۳ درصد از روزنامه‌نگاران آمریکایی در سال ۲۰۲۴،  به‌دلیل خستگی و فرسودگی به ترک شغل خود فکر کرده‌اند.

سوال مهم این است که آیا رشد ناشران جدید به‌نوعی ناشی از گسترش هوش مصنوعی است؟ پاسخ قطعی هنوز روشن نیست، اما گزارش «مجمع جهانی اقتصاد» با عنوان هوش مصنوعی در رسانه، سرگرمی و ورزش می‌گوید که فناوری هوش مصنوعی موانع ورود به بازار رسانه را کاهش داده و نیاز به مهارت‌های فنی یا سرمایه‌گذاری کلان را کمتر کرده است.

با این حال، برخی تحقیقات حاکی از تردید در میان رسانه‌ها برای پذیرش فناوری‌های نو است. پژوهش دانشگاه آتن درباره کشورهای فرانسه، قبرس، یونان و پرتغال نشان می‌دهد: «با وجود برخی پیشرفت‌ها، استفاده از فناوری‌های دیجیتال حیاتی مانند هوش مصنوعی و کلان‌داده هنوز محدود است.»

از نظر کاهش نیرو، پرتغال با ۲۸- درصد بیشترین افت را در میان کشورهای اروپایی داشته است، سپس هلند با ۱۷.۱- درصد و اتریش با ۱۵.۴- درصد قرار دارند. در مقابل، لوکزامبورگ (۶۷.۶+ درصد)، لتونی (۴۳.۵+ درصد) و لیتوانی (۲۴.۱+ درصد) شاهد رشد چشمگیر تعداد فعالان رسانه‌ای بودند.

در مجموع، آلمان با حدود ۲۴۰ هزار نیروی رسانه‌ای در صدر فهرست قرار دارد، بسیار جلوتر از فرانسه با کمتر از ۹۳ هزار نفر. پس از آن اسپانیا با ۷۴ هزار و ۲۰۰ نفر، ایتالیا با ۷۲ هزار و ۳۰۰ نفر و لهستان با ۶۹ هزار و ۶۰۰ نفر قرار دارند.

این داده‌ها تصویری دوگانه از رسانه اروپا ترسیم می‌کنند: صنعتی که از یک‌سو با کاهش نیروی انسانی و فرسایش شغلی مواجه است و از سوی دیگر شاهد رشد ناشران تازه‌وارد، به‌ویژه با اتکاء به فناوری‌های هوش مصنوعی است. آینده رسانه در اروپا در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ جایی میان نوآوری و بی‌ثباتی.