به گزارش آتیه آنلاین؛ عصر ارتباطات و زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، تأثیر مستقیم و شگرفی بر روال کاری و برنامه‌ریزی‌های ما انسان‌ها گذاشته است. رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی و اجتماعی، فضای فراغت ما را نیز پر کرده‌اند. غذایی که می‌خوریم، لباسی که می‌پوشیم و مکان‌هایی که برای تفریح و مسافرت انتخاب می‌کنیم و خیلی از چیزهای دیگر را از فضاهای مجازی خصوصاً اینستاگرام الگوبرداری می‌کنیم و این یعنی تأثیرگرفتن از شخص یا اشخاصی که می‌خواهیم، مانند آن‌ها زندگی کنیم که در حقیقت نه آن‌ها را می‌شناسیم و نه برایمان مهم هستند و تنها آن چیزی که می‌بینیم را، دنبال می‌کنیم.

این تأثیر گرفتن گاهی مواقع مثبت و بعضی اوقات می‌تواند منفی باشد. از جنبه‌های مثبت آن می‌توان به الگوبرداری‌های درست برای زندگی بهتر و همچنین آموزش‌هایی که در اختیار کاربران قرار می‌گیرد، اشاره کرد؛ اما همه ما میدانیم که اعتماد کامل به این فضاها گاها عواقب خطرناکی را به دنبال خواهد داشت که قطعاً به نفع ما نیست.

پیامدهای این موضوع را می‌توان در افسردگی و برهم خوردن ریتم عادی زندگی جوانان و مردم مشاهده کرد و همچنین مردمی که با مشاهده سبک زندگی مجلل بعضی از افراد به فکر تغییر دادن خود و سبک زندگی‌شان هستند؛ و زمانی که نمی‌توانند به آن خواسته‌هایی که می‌خواهند برسند دچار پریشانی و افسردگی می‌شوند و چه‌بسا که در زندگی روزمره‌شان اختلالاتی به وجود می‌آید.

در کل می‌توان گفت؛ همه ما روزانه در حال مقایسه خودمان و شرایط زندگی‌مان باکسانی هستیم که از صفحه گوشی می‌بینیم و این موضوع در ایام قرنطینه و بیماری، افزایش بیشتری داشته است. برای مثال؛ چه بسیار هستند زندگی‌های مشترکی که بعد از دیدن یک سری از رفتارها وزندگی‌ها در فضای مجازی و بعدازآن، بروز انتظارات بیش‌از حد توان، به جدایی کشیده شده است؛ و یا جوانانی که براثر نداشتن امکانات کافی و همچنین مشاهده زندگی مجلل و لوکس جوانان فضای مجازی، دست به خودکشی زده‌اند و همچنین مرتباً در خانه پرخاشگری می‌کنند و والدینشان را تحت‌فشار می‌گذارند.

شاید دلیل آن این است که فشار اقتصادی آن‌قدر بر روی بعضی از قشرهای جامعه زیاد است که وقتی زندگی‌های لاکچری و همچنین بی‌دغدغه بعضی کاربران را می‌بینند، دچار سرخوردگی می‌شوند و با خود فکر می‌کنند چرا فقط تحریم‌ها و فشارها باید بر دوش ما باشد. فاصله طبقاتی خود، از دلایل افسردگی مردم است و مشاهده این موضوع در فضاهای مجازی به‌مراتب می‌تواند تأثیرات مخرب‌تری بر اعصاب و روان افراد به‌جای بگذارد.  برای ارزیابی دقیق‌تر این موضوع با معین دادخواه، کارشناس ارشد دانشگاه شهید بهشتی گفتگو کردیم.

فردگرایی ناشی از ساختار گریزی

وی در پاسخ به سؤال دلایل ظهور شاخ‌های مجازی (افراد با سطح زندگی لاکچری) چه می‌تواند باشد؟ گفت: ازجمله پدیده‌هایی که در فضای مجازی و به‌خصوص فضای اینستاگرام با آن روبرو هستیم، رشد پدیده‌ی به‌اصطلاح شاخ‌های مجازی است؛ که این پدیده با ویژگی‌هایی ازجمله خاص بودگی و تفاوت از عامه مردم معنا پیدا می‌کند. زمانی که به سراغ ویژگی‌های پدیده شاخ مجازی می‌رویم با صفاتی از جمله: خاص‌بودگی، تفاوت از دیگران، مدگرایی، ساختارشکنی و ساختار گریزی مواجه می‌شویم. با نیم‌نگاهی به اوصاف ذکرشده، برای این پدیده، آنچه در بُعد اقتصادی و اجتماعی به‌عنوان ویژگی برای آن می‌توانیم نام ببریم، مصرف‌گرایی و فردگرایی ناشی از ساختارگریزی و نیز رشد مصرف نمایشی است. عامل اصلی که در رشد این پدیده نقش دارد مصرف‌گرایی است. اگر به روند مصرف، به‌عنوان یک کنش اجتماعی متمایزکننده نگاه کنیم، می‌فهمیم که دیرزمانی از واردشدن آن به جامعه نمی‌گذرد. می‌توان گفت در جامعه‌شناسی کلاسیک، به تولید و نه به مصرف، به‌مثابه عنصر محوری در حیات اجتماعی توجه می‌شد. صاحب‌نظرانی همچون تورستن وبلن، دریافت که مصرف چگونه به‌مثابه یک نشانگر پرستیژ اجتماعی توسعه‌یافته است و بعد از دهه ۱۹۸۰، مصرف به حس هویت ناخودآگاه مردان و زنان ورود پیدا کرده است.

پدیده شاخ‌های مجازی و مصرف‌گرایی

پدیده شاخ مجازی با مصرف‌گرایی مفرط سعی در هویت‌سازی برای خود در فضای مجازی دارد؛ و مصرف نمایشی، به‌عنوان دیگر عامل شکل‌گیری پدیده شاخ مجازی است که به اعتقاد وبلن؛ «مصرف نمایشی، ابزاری جهت تبلیغ ثروت و در پی آن کسب پایگاه اجتماعی بالاتر است» و فرد به‌واسطه آن (مصرف نمایشی)، ثروتش را در قالب ولخرجی برای محصولات و خدمات تجملی نشان می‌دهد. می‌توان گفت در مصرف نمایشی، رضایت فردی، از بازخورد مخاطبان حاصل می‌شود.

تقاضای کاذب و غیرواقعی

این کارشناس درباره پیامدهای این جریان گفت؛ آنچه به‌عنوان مهم‌ترین آسیب این پدیده می‌توان گفت، تأثیر ارزشی- فرهنگی آن بر روند توسعه ارزش‌های اجتماعی ما در جامعه است. بااینکه پدیده فردگرایی، نقش مهمی در توسعه اجتماعی در جوامع مدرن داشته است؛ اما همین فردگرایی، وقتی در قامت عامل شکل‌گیری شاخ‌مجازی ایفای نقش می‌کند تمام آنچه را که از این پدیده برای تأثیر بر فرایند توسعه ارزش‌های اجتماعی انتظار می‌رفت، از دست می‌رود. از سوی دیگر مصرف‌گرایی مفرط و مصرف نمایشی که پدیده شاخ مجازی را به دنبال خود می‌آورد، سبب افزایش تقاضای کاذب و غیرواقعی در مردم می‌شود؛ و به‌عنوان مانعی بر سر راه توسعه ارزش‌های اجتماعی مدرن در جامعه ما خواهد بود.

عاطفه دشتی